خشکی‌های اقلیمی یکی از مهمترین مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد زیرا افغانستان از قدیم‌الایام به دلیل شرایط اقلیمی خود دوره‌های متناوب خشکسالی را تجربه کرده، اما هیچگاه تا این حد، از تبعات خشکسالی‌ آسیب ندیده است. این مسئله به دلیل کاهش سطح «تاب‌آوری» و افزایش شکنندگی در منابع آبی و افزایش آسیب‌پذیری‌ بخش‌های مختلف اقتصادی اجتماعی این کشور است. اقلیم بر اساس تعریف خود، حالت پایدار و طولانی مدت آب و هوا است. پدیده تغییر اقلیم و گرمایش جهانی که امروزه مبدل به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های انسانی شده است، به صورت منطقه‌ای اثرات متفاوتی بر مناطق مختلف دنیا داشته و دارد که یکی از آنها تغییر طبقه بندی اقلیمی آنها است که عمدتاً بر اساس طبقات مختلف خشکی تعریف می‌شود. به عبارت دیگر آنچه نسبت به خشکسالی یا «Drought» اهمیت بیشتری دارد، مفهوم خشکی یا «Aridity» است که به نظر می‌رسد آینده افغانستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مسئله‌ای که باعث تسریع در دوره بازگشت خشکسالی در افغانستان می‌شود و به دلیل وابستگی به اقلیم، نه آب و هوا، حالت پایدار و طولانی ‌مدت آب و هوایی را متأثر می‌سازد. این مفهوم، از آنجا که به دوره زمانی طولانی‌تری نسبت به خشکسالی وابسته است، نامحسوس‌تر، اما از درجه اهمیت بالاتری برخوردار است، چرا که آب و هوا خود تابعی از اقلیم است.

ایران شرقی/

سید احمدرضا رضوی*

افغانستان کشوری محصور در خشکی با اقلیمی خشک و نیمه خشک است. خشکسالی در سال جاری بیش از دو سوم ولایات افغانستان را تحت تاثر قرار داده، جان بیش از دو میلیون نفر را با تهدید مواجه ساخته و تنها در غرب افغانستان بالغ بر بیست هزار نفر را از ولایت‌های بادغیس و غور، وادار به کوچ اجباری به هرات کرده است.

در دو جمله گذشته، نقش مخرب «خشکی» در پهنه افغانستانِ جنگ‌زده به خوبی ترسیم شد، اما علیرغم هشدارهای پیاپی، تمرکز بر مسائل خرد و کلان «سیاسی» در افغانستان، همچنان صدها بار بیش از توجه به مسائل اساسی‌تری است که امروزه زیربنای توسعه پایدار در دیگر کشورهای دنیا است. در رسانه‌ها دیده می‌شود که بر اساس آمار ارائه شده در حال حاضر بیش از نیمی از خاک افغانستان تحت تصرف طالبان است؛ بیش از هر مقدار دیگری پس از سال 2001. تنش بین حکومت افغانستان و طالبان در ولایت‌های غزنی و ارزگان از آخرین وقایعی بود که باعث شد جان ده‌ها هزار تن از ساکنان این ولایات با خطر مواجه شده، اموال خود را رها نموده و وادار به کوچ اجباری شوند، اما چرا به این مسئله توجه نمی‌شود که آمار بی‌جاشدگان (آوارگان) داخلی در اثر پدیده «خشکی» در سال جاری بیش از آمار بی‌جاشدگان (آوارگان) داخلی در اثر تروریسم و تنش‌های سیاسی-نظامی است؟

افغانستان کشوری است که بیش از دو سوم مردم آن در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و زندگی 80 درصد آنها مبتنی بر تولیدات کشاورزی است (بانک جهانی، 2005). این در حالی است که تنها 12.1 درصد از خاک افغانستان زمین‌های زراعی است که 5 درصد تحت کشت فاریاب (آبی) و 7 درصد تحت کشت دیم قرار گرفته است و عمده زمین‌های زراعی افغانستان در نوار شمالی این کشور قرار دارد (برنامه محیطی سازمان ملل، 2007)؛ جایی که نسل‌های گذشته آن را «کندو»ی افغانستان می‌خواندند. عمده زراعت افغانستان در این مناطق مبتنی بر سیستم دیم (للمی) بوده که در کوهپایه‌های شمالی سلسله جبال «هندوکش» واقع شده است. به همین جهت، تولید گندم در افغانستان، به شدت با میزان بارش‌های جوی ارتباط دارد. بر همین اساس تولید گندم در سال 1397 بالغ بر 3.7 میلیون تن بود، درحالی که در سال 1396 تولید گندم به دلیل بارش‌های مناسب به 4.5 میلیون تن رسید. در همان سال وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان برنامه خودکفایی تولید گندم برای رسیدن به سطح نیاز 6 میلیون تن در سال را اعلام کرد، اما در سال‌های بعد گویا این برنامه را کنار گذاشته و اعلام نمود که برای رفع نیاز داخلی، باید گندم را وارد کنیم. زراعت در سایر مناطق افغانستان عمدتاً مبتنی بر آبیاری بوده و در دره‌های حاصلخیز رودخانه‌های دائمی واقع شده است. همچنین 45.2 درصد از مساحت 652225 کیلومتر مربعی افغانستان نیز مراتع دائمی هستند که به عنوان چراگاه یا علفچرا برای تعلیف دام مورد استفاده قرار می‌گیرند.