ایران شرقی/

با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه جمهوری اسلامی ایران از جمله در زمینه مبادلات مالی و حمل‌و‌نقل، این احتمال وجود داشت که سرمایه‌گذاری هند در بخش توسعه بندر چابهار در سواحل مکران، تحت تاثیر این تحریم‌ها متوقف گردد. از آنجا که این بندر برای هند و افغانستان از اهمیت خاصی برخوردار است، بر اثر مذاکرات این دو کشور با مقامات آمریکایی، از تحریم‌های آمریکا استثنا شد. به منظور بررسی این موضوع و همچنین کنکاش پیرامون اهمیت این بندر در معادلات کلان منطقه، «ایران شرقی» گفتگویی با «راجیو نارایانان» انجام داده است. نامبرده کارشناس امور نظامی و استراتژیک کشور هندوستان می‌باشد که در دوران پرتلاطم پس از 11 سپتامبر به عنوان وابسته دفاعی سفارت هند در شهر «دوشنبه» تاجیکستان فعالیت داشته است. وی نزدیک به 2 دهه، اوضاع چین، آسیای جنوبی و مرکزی، منطقه هند ـ پاسفیک، نظم جهانی آینده و چند جانبه گرایی منطقه‌ای را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. نارایانان عضو اندیشکده  The United Service Institution of India است که یکی از مراکز مطالعاتی با سابقه و معتبر می‌باشد. از وی مقالات متعددی در روزنامه‌ها و مجلات هندی از وی منتشر شده است.  متن این گفتگو به شرح ذیل است:

سئوال: اهمیت بندر چابهار از منظر ژئوپلیتیکی برای هند چیست و با توجه به اقتصاد رو به رشد هند، دهلی نو چه استراتژی برای این بندر دارد؟ چابهار با دور زدن کشور سرسخت و سازش ناپذیر پاکستان، هند را به افغانستان و آسیای مرکزی متصل می‌کند و همچنین مسیری جایگزین به «دریای عرب» برای افغانستان فراهم ساخته که در نهایت مانع از اعمال فشار پاکستان بر این کشور می‌شود. دهلی نو تمایل بسیار زیادی برای توسعه این بندر دارد و واگذاری کنترل این بندرگاه به دهلی نو، روند بهره برداری از آن را تا حدود زیادی تسهیل خواهد کرد. این بندر همه کشورهای منطقه از جمله ایران، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی را منتفع خواهد کرد.

سئوال: از نظر شما بندر چابهار چه نقشی در بهبود موقعیت منطقه‌ای هند ایفا می‌کند؟ با توجه به رقابت بین قدرت‌های منطقه‌ای، این بندر چگونه می‌تواند بر رقابت هند و چین تأثیر گذار باشد؟
هند ترجیح می‌دهد از منشور بازی حاصل صفر؛ به ژئوپولیتیک ننگرد زیرا این رویکرد به کشورهای منطقه کمکی نمی‌کند، در عوض به همکاری و رقابت مثبت می‌اندیشد که توسعه و رشد را در منطقه ممکن می‌سازد. پاکستان مشکلی است که هند در این میان با آن روبرو است چرا که این کشور به شکل سخت‌گیرانه؛ پیوستن افغانستان و آسیای مرکزی به هند را در رویکرد "بازی حاصل صفر" انکار می‌کند. بدین ترتیب، بندر چابهار؛ گزینه جایگزین برای دستیابی به توسعه را، در اختیار افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی قرار می‌دهد. این بندر روایت جایگزینی برای طرح BRI  (یک کمربند یک جاده) پیش روی کشورهای آسیای مرکزی قرار می‌دهد تا در جهت رشد و توسعه خود دست به انتخاب بزنند. از این رو، هند البته با کمک سایر کشورهای توسعه یافته منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، به عنوان مبدا این روایت جایگزین تلقی می‌شود.
برتری جویی هند نسبت به چین به جای رقابت، همواره با هدف هماهنگی و همکاری و با در نظر گرفتن اهداف منطقه‌ای نمود یافته است. به نظر می‌رسد پس از مذاکرات ووهان (مذاکرات هند-چین)، قرار موقت جدیدی در این جهت شکل گرفته است. انجام مسالمت آمیز قرار؛ برای منطقه مطلوب است، در حالی که منفی بودن نسبت به آن منجر به یک بازی حاصل صفر می‌شود که رقابت را به درگیری و کشمکش تبدیل می‌کند و برای کل منطقه زیانبار خواهد بود. بنابراین، ایران نقش مهمی در این روند جدید دارد.

سئوال: به رغم تلاش‌های آمریکا برای تحریم کامل ایران، واشنگتن اعلام کرد که بندر چابهار از این تحریم‌ها استثنا است. چه عللی سبب استثنا شدن بندر چابهار از تحریم‌های آمریکا شد؟ با توجه به رقابت ایالات متحده با چین، نقش متعادل کننده چابهار در برابر بندر گوادر چه سهمی در مستثنی شدن این بندر از تحریم‌ها داشته است؟ به نظر شما اهمیت آسیای مرکزی برای آمریکا، یکی از دلایل این امر بوده است؟ آیا کشورهای آسیای مرکزی یا بعضی از آنها از بلوک شرق (روسیه) خارج شده‌اند؟
این بندر از لحاظ ژئوپلتیکی اهمیت حیاتی برای کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان دارد. علاوه بر این، آمریکا طبق آخرین سیاستی که برای افغانستان در پیش گرفته است، خواهان مشارکت اقتصادی بیشتر هند در این کشور می‌باشد که این امر بدون دسترسی به منطقه‌ای که بتواند پاکستان سرسخت را دور بزند میسر نخواهد شد. بنابراین، آمریکا به رغم مواضع ضد ایرانی‌ خود، حاضر به اعطای این امتیاز خاص به هند شده است.
نقش ژئو استراتژیک و اهمیت دو بندر چابهار و گودار بسیار متفاوت است . بدین ترتیب در این مقایسه سنخیتی به نظر نمی‌رسد. - بندر گوادر برای دسترسی به بازارهای اقتصادی آفریقا صرفا در اختیار چین –  جابه جایی مواد خام از آفریقا به مناطقی در چین یعنی کاشغر در سین کیانگ، و صادرات محصولات نهایی از این مناطق به بازارهای آفریقایی- موضوعیت دارد. توسعه بنادر در ساحل شرقی آفریقا نیز به همین ترتیب با رویکردی راهبردی صورت می‌گیرد.
از سوی دیگر چابهار برای توسعه و رشد اقتصادی افغانستان و آسیای مرکزی در نظر گرفته شده است. همچنین این بندر جایگزینی برای طرح BRI در اختیار این کشورها قرار می‌دهد.
ایالات متحده برای مدت طولانی است که برای پشتیبانی لجستیکی از نیروهای خود در افغانستان وابسته به پاکستان است. با این حال، از آنجایی که منافع طولانی مدت آنها دیگر با این روند منطبق نمی‌باشد، مجبور نیست این وابستگی را همچنان ادامه دهد. چابهار مسیر تدارکاتی دیگری (بالقوه) برای نیروهای ایالات متحده و ناتو در افغانستان فراهم می سازد. در عین حال، آنها همچنین به مناطق آسیای مرکزی که به ترکیه یا روسیه وابسته نیستند دسترسی دارند.
کشورهای آسیای مرکزی از بلوک روسیه خارج نشده‌اند. با این حال، به غیر از قزاقستان و قرقیزستان، بقیه هنوز با اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوند دارند. با استفاده از چابهار و روایت جدید آن، آسیای مرکزی و همچنین روسیه می‌توانند از سیاست‌های متوسط و بلند مدت بهره ببرند.
 
سئوال: دولت افغانستان هم اعلام کرده است که در چند ماه گذشته برای محقق شدن این تصمیم، با واشنگتن رایزنی کرده است. این بندر که از نگاه کابل رقیبی برای بندر کراچی است، چه وزن و جایگاهی در محاسبات استراتژیک افغانستان دارد؟
افغانستانی‌ها هم دل خوشی از تروریسمی که از پاکستان نشأت گرفته است ندارند و امیدی ندارند که این کشور زیر بار متن و روح هیچ پیمان و تعهدی برود. بنابراین آنها بسیار نگرانند که صرفا متکی به «بندر کراچی» باشند. افغانستانی‌ها به ایران و هند اعتماد دارند و بدین ترتیب «بندر چابهار» اهمیت زیادی برای آنان داشته و به رغم تفاوت مساحت آن با «بندر کراچی»، یک سرو گردن بالاتر از آن قرار دارد.
 
سئوال: روابط استراتژیک دهلی – واشنگتن در این تصمیم چه اندازه اثرگذار بود؟ چرا آمریکا با حذف چابهار از فهرست تحریم‌ها به خاطر متحد استراتژیک خود، هند موافقت کرد؟ روابط میان این دو کشور را تا چه حد عمیق ارزیابی می‌کنید؟
نه تنها روابط استراتژیک دهلی ـ واشنگتن بلکه مناسبات آمریکا و افغانستان نیز نقش مهمی در این تصمیم داشته است.
در حال حاضر منافع اصلی هند و ایالات متحده در سطوح مختلف در منطقه برهم منطبق می‌باشد. به همین ترتیب هر دو کشور روابط خوبی دارند و ایالات متحده؛ هند را به عنوان متحد استراتژیک خود در نظر می‌گیرد. به نظر می‌رسد هند در مسیر رشد پایدار به عنوان حامی مدل لیبرال دموکراتیک در منطقه می‌باشد.
در مورد مسئله ایران که ایالات متحده در سطحی متفاوت با هند قرار دارد- آمریکا از دیدگاه دسترسی به غرب آسیا و شمال آفریقا به ایران می‌نگرد. از آنجایی که هم افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی به روایت جایگزینی برای طرح BRI چین نیاز دارند، هند و سایر کشورهای متجانس می‌توانند از طریق چابهار این جایگزین را ارائه دهند، از این رو، ایالات متحده نسبت به تحریم چابهار چشم‌پوشی کرده است.
در طول دهه گذشته منافع ایالات متحده و هند در منطقه؛ در بسیاری جهات بر هم منطبق بوده است. به این ترتیب روابط این دو کشور عمق بیشتری یافته است؛ با این حال، هند ترجیح می‌دهد استقلال استراتژیک خود را در بسیاری از مسائل حفظ نماید. با وجود این، رابطه این دو کشور هر ساله قوام بیشتری یافته زیرا هر دو توانسته‌اند بر تفاوت‌ها غلبه کرده و پیش بروند.
 
سئوال: نقش و اهمیت بندر چابهار را برای دیگر کشورها از جمله کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ و آیا این بندر در فعال سازی کریدور شمال – جنوب می‌تواند نقش ایفا کند؟
چابهار می‌تواند نقش قابل توجهی برای کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی داشته باشد. این بندر برای کشورهای آسیای مرکزی، کوتاه‌ترین راه به سمت اقیانوس هند/ دریای عرب محسوب شده و می‌تواند تا حد زیادی روند توسعه اقتصادی آنها را تسهیل کند.
در حال حاضر کریدور شمال- جنوب (INSTC) از طریق هند - بندر عباس (ایران) - آذربایجان - روسیه اجرا می‌شود. با این حال، با توجه به روابط بی ثبات بین ایالات متحده و ایران، این مسیر تا به حال رشد چندانی نداشته است. این مسیر تجاری با استفاده از بندر چابهار و البته از طریق آسیای مرکزی، عملیاتی خواهد شد. این همکاری با توافقنامه عشق آباد که توافقنامه ترانزیت چند منظوره‌ای به منظور ایجاد کریدور بین المللی حمل و نقل و ترانزیت با هدف تسهیل حمل کالا بین آسیای مرکزی و خلیج فارس است هماهنگ خواهد بود.
تحلیلگران پیش بینی می‌کنند حجم تجارت دو جانبه بین روسیه، آسیای مرکزی، ایران و هند با افزایش ارتباطات حمل و نقل، افزایش می‌یابد. پژوهشی توسط انجمن فدراسیون حمل و نقل هند (FFFAI) نشان داد که این مسیر 30٪ ارزان‌تر و 40٪ کوتاه‌تر از مسیر فعلی است.
 
سوال: در بین دو بندر گوادر و چابهار، تمایل روس‌ها به کدام یک بیشتر است و آیا پتانسیلی برای مشارکت روس‌ها در این بندر وجود دارد؟
با توجه به مولفه‌های داخلی پاکستان و حمایت این کشور از عُمّال غیردولتی (نیروهایی که در خدمت سیاست‌های پاکستان هستند)، به عنوان یک ابزار سیاست خارجی، روس‌ها «بندر چابهار» را به «بندر کراچی» ترجیح می‌دهند. به علاوه، چابهار نزدیک‌تر و مطبق‌تر با «کریدور شمال ـ جنوب» می‌باشد. همچنین این بندر، مسیر بهتری برای صادرات نفت و گاز روسیه به کشورهای واقع در منطقه «اقیانوس هند» فراهم می‌کند.
همراهی روسیه و چین بیشتر به خاطر مشکلاتی است که با جناح غربی، اتحادیه اروپا و ایالات متحده، دارد. با رشد دسترسی چین به مناطقی که در طرح BRI آنها را" خارج نزدیک " می‌خواند، این امر دشوار خواهد بود.
چابهار، دسترسی هند به این منطقه را تسهیل می‌کند، هند از دسترسی روسیه  استقبال می‌کند، زیرا هند ارزش روابط استراتژیک با روسیه را می‌داند.  روسیه در مقایسه با چین در خارج از کشور با هند راحت‌تر خواهد بود.
 روسیه نسبت به پاکستان نگران است، زیرا روسیه نگران تروریسمی است که پاکستان آن را به عنوان یک سیاست ملی - واکنش نامتقارنی برای حفظ فضای ژئواستراتژیک- گسترش می‌دهد. روسیه از گسترش چنین تروریسمی در آسیای مرکزی و قفقاز نگران است. همکاری فعلی با پاکستان بیشتر برای مقابله گسترش تروریسم صورت می‌گیرد.
 به این ترتیب، روسیه هیچ گونه ارتباط تجاری از طریق کراچی را ترجیح نمی‌دهد. روسیه ترجیح می‌دهد از طریق کریدور شمال- جنوب با ایران و هند به عنوان شرکای استراتژیک خود ارتباط داشته باشد.
 انتهای مطلب/