بررسی‌های متعدد نشان داده است که پس از وقوع حملات یازده سپتامبر، دو مقوله‌ «تروریسم» و «تغییر اقلیم» نزد افکار عمومی جهان به عنوان مهمترین چالش‌های فراروی بشر تلقی شده است. در برخی موارد و حسب جامعه آماری، یکی از این دو مقوله، گوی سبقت را از دیگری ربوده است. نظرات برخی دانشمندان نشان می‌دهد که وقوع خشکسالی‌های مکرر در این کشور در حقیقت علایم زودهنگام هشداری است که قریب‌الوقوع بودن تغییر اقلیم گسترده در آن را نشان می‌‌دهد، حتی تا حدی که مشکلات ناشی از کمبود آب منجر به وقوع ناآرامی‌های مدنی و سخت‌تر شدن حاکمیت مؤثر؛ توسط حکومت می‌گردد. این مسئله می‌تواند بر گستره نفوذ گروه‌های تندرو، افراطی و تروریستی بر غیرنظامیان بیفزاید.

ایران شرقی/

سید احمدرضا رضوی*

مقدمه
بررسی‌های متعدد نشان داده است که پس از وقوع حملات یازده سپتامبر، دو مقوله‌ «تروریسم» و «تغییر اقلیم» نزد افکار عمومی جهان به عنوان مهمترین چالش‌های فراروی بشر تلقی شده است. در برخی موارد و حسب جامعه آماری، یکی از این دو مقوله، گوی سبقت را از دیگری ربوده، اما هر دوی آنها همواره در صدر لیست دغدغه‌های عمومی بوده‌اند. تغییر اقلیم در تعریف، عبارت است از هر گونه تغییری در اقلیم که منجر به جابجایی متغیرهای اقلیمی نظیر دما و بارش نسبت به میانگین بلندمدت آنها شود. رصدهای اقلیمی نشان داده است که پس از وقوع انقلاب صنعتی و از دهه‌های میانی قرن هجدهم، تغییرات اقلیمی منحصر به فردی در نظام طبیعی جهان به وقوع پیوسته است. اگر چه مطالعات دیرین-اقلیم‌شناسی¹ وقوع تغییراتی به مراتب عمیق‌تر در نظام اقلیمی جهان را به اثبات رسانده است (نظیر دوره‌های یخبندان) (NOAA Paleoclimatology، 2018) اما تغییر اقلیم به معنای آنچه جهان امروز آن را پس از انقلاب صنعتی تجربه کرده، از آن جهت حائز اهمیت است که منشأ آن فعالیت‌های انسانی² می‌باشد. بدین معنی که بشر پس از وقوع انقلاب صنعتی با تغییر سبک زندگی خود، اقدام به بهره‌برداری افسار گسیخته از منابع طبیعی کرد. یکی از این منابع طبیعی، سوخت‌های فسیلی است. این تغییر در سبک زندگی منجر به انتشار حجم زیادی از گازهای گلخانه‌ای به اتمسفر زمین گردید. گازهای گلخانه‌ای که مهمترین آن از نظر حجم انتشار، گاز کربن دی اکسید (CO₂) است، همانند یک پتو در اطراف زمین، باعث به دام افتادن تشعشعات بازتاب یافته از زمین در اتمسفر شده و اثرات مختلفی بر اکوسیستم زمین نهاد که مهمترین آن گرمایش جهانی می‌باشد. مؤسسه مطالعات گودارد که بخشی از سازمان مطالعات هوا و فضای آمریکا³می‌باشد، در مطالعه‌ای به این نتیجه رسیده است در دوره 2010-1880 دمای متوسط زمین به میزان 0.8 درجه سانتیگراد گرم‌تر شده است (نمودار 1) (NASA Goddard Institute for Space Studies، 2018). این میزان اندک از گرمایش از دو جهت حائز اهیمت است، اول اینکه این عدد مربوط به میانگین تغییرات است و تغییرات حدی (بیشینه و کمینه) و تغییرات در مقیاس‌های زمانی و مکانی خُردتر به مراتب دستخوش تغییرات جدی‌تر شده است، دوم اینکه این عدد تنها مربوط به شروع یک روند گرمایشی است و هر چه زمان بگذرد، گرمایش حالت نمایی یا تصاعدی پیدا می‌کند، اگر چه در این زمینه سناریوهای متعددی برای پیش‌بینی آینده تدوین شده است. به هر حال، مسئله‌ای که باید به آن توجه نمود، تبعات این گرمایش بر فعالیت‌های مختلف بشری است، از امنیت غذایی گرفته تا محیط زیست، اقتصاد، سلامت و حتی امنیت. به تازگی مطالعات مختلفی راجع به اثرات پدیده تغییر اقلیم بر مسئله امنیت انجام شده است. در این مطلب سعی شده با تعمیم مطالعاتی که به ارتباط تغییر اقلیم با مسائل امنیتی پرداخته‌اند به پژوهشی که در خصوص اثرات تغییر اقلیم بر افغانستان انجام شده⁴ گریزی به مسئله تبعات احتمالی این پدیده بر شیوع تروریسم در افغانستان زده شود.

نمودار 1. بررسی اختلاف دمای میانگین سالانه کره زمین با میانگین بلندمدت آن (آنومالی) توسط چهار مرکز مختلف تحقیقات اقلیمی. همان طور که در نمودار دیده می‌شود، میانگین دمای هوای زمین از اوایل قرن بیستم رو به افزایش نهاده است. (NASA Goddard Institute for Space Studies، 2018)

 

نمودار 2. وضعیت توپوگرافی و توزیع زمین‌های زراعتی (آبی و دیم) در افغانستان. همان طور که مشاهده می‌شود، زمین‌های تحت کشت دیم (لکه‌های قرمز) در نوار شمالی و زمین‌های تحت کشت آبی در جلگه‌های واقع در اطراف رودخانه‌های دائمی یا فصلی این کشور توزیع شده‌اند. (رضوی و همکاران،1397)

نمودار 3. شدت نسبی پیامدهای تغییر اقلیم (از طریق بررسی تلفیقی شاخص‌های اقلیمی-کشاورزی) در سناریوی حد واسط (RCP4.5) در سال 2030. اندازه دوایر نشان دهنده شدت اثرات است. (رضوی و همکاران،1397)

نمودار 4. طبقه‌بندی اقلیمی deMarton بر اساس ضریب خشکی (رضوی و همکاران،1397)

1.  رضوی، ا. کوچکی، ع. نصیری محلاتی، م. بهشتی، ع. (1397). ارزیابی شاخص‌های اگروکلیماتیک افغانستان در گذار به تغییر اقلیم. پایان نامه مقطع دکتری. دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد.
    
   Kelley, C. P., Mohtadi, S., Cane, M. A., Seager, R., & Kushnir, Y. (2015). Climate change in the Fertile Crescent and implications of the recent Syrian drought. Proceedings of the National Academy of Sciences, 201421533.
    
   Lukas, K., & Rüttinger, L. (2016). Insurgency, Terrorism and Organised Crime in a Warming Climate: Analysing the Links Between Climate Change and Non-State Armed Groups. adelphi.
    
   NASA Goddard Institute for Space Studies. (2018). GISS Surface Temperature Analysis. Available online: https://data.giss.nasa.gov/gistemp, Accessed July 16, 2018.
    
   NOAA Paleoclimatology. 2018. Climate Timeline Tool: Climate Resources for 1000 Years. Available
    
   online: http://www.ncdc.noaa.gov/paleo/ctl/resource1000.html, Accessed
   July 16, 2018.
    
   Shroder Jr., J.F., 2012. Afghanistan: rich resource base and existing environmental despoliation. Environmental Earth Sciences. 67 (7), 1971–1986.
   
   Shroder, J. 2016. Characteristics and Implications of Climate Change in Afghanistan and Surrounding Regions, In Transboundary Water Resources in Afghanistan, eds. Shroder J. and Ahmadzai, S.A. Elsevier, Boston, 2016, Pages 145-161,
    
   https://doi.org/10.1016/B978-0-12-801886-6.00006-9.
    
   UNDP. 2007. Human Development Report 2007/ 2008, Palgrave Macmillan, 399 pp.
   UNEP. 2009. Afghanistan National Capacity Needs Self-Assessment for Global Environmental Management (NCSA) and National Adaptation Programme of Action for Climate Change (NAPA), 128 pp. Available online at: http://www.unep.org/dgef/Portals/43/publications/Afghan_NCSA_and_NAPA_2009.pdf
    
   Savage, M., Dougherty, B., Hamza, M., Butterfield, R., Bharwani, S. 2009.
    
   Socio-Economic Impacts of Climate Change in Afghanistan: A Report to the Department for International Development. Stockholm Environment Institute.
    
   Williams, D.B., 2009. Finding water in the heart of darkness: Afghanistan’s ongoing water challenges. Earth. July; 4 pp. http://www.earthmagazine.org/article/finding-water-heart-darkness-afghanistans-ongoing-water-challenges (accessed 05.09.14).