اهداف سیاسی و بویژه اقتصادی را می‌توان مهم‌ترین محرکه دولت برای تغییرات پیش‌رو در نظر گرفت. ازبکستان از زمان آغاز به کار دولت شوکت میرضیایف برنامه پیچیده و یکپارچه‌ای را برای توسعه تنظیم کرده است. این برنامه به طور محسوسی در حوزه‌های مختلف اعم از توسعه زیرساخت‌ها، انرژی، مالیه، تجارت، تولید، سرمایه‌گذاری، ترانزیت و ... یک وابستگی متقابل درونی داشته و عدم تحقق هر یک از این اهداف می‌تواند دومینووار به عدم تحقق اهداف دیگر منجر شود.

مطالعات شرق/

امید رحیمی؛ پژوهشگر مؤسسه مطالعات راهبردی شرق
 
مقدمه
ساختار سیاست داخلی و خارجی در ازبکستان در طول پنج سال اخیر بیش از هر جمهوری دیگری در آسیای مرکزی و نیز شوروی سابق دچار تحول شده است. به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف و ارائه یک برنامه اصلاحات بنیادین عامل اصلی این تغییرات بوده است. ارتقاء نقش ازبکستان در روندهای منطقه‌ای در طول سال‌های اخیر در کنار به دست آوردن نقش الهام‌بخشی در سطح شوروی سابق_ به نحوی که رفتارهای این کشور در سیاست داخلی و خارجی به الگویی برای اصلاحات در سایر کشورها تبدیل شده است_ اهمیت این اصلاحات را در سال‌های اخیر دوچندان کرده است. درعین‌حال بروندادهای این تحولات و نتایج برآمده از آن‌ها در سطح سیاست داخلی و خارجی نیز فاکتور مهمی برای تداوم محافظه‌کاری و یا ادامه روند اصلاحات در سایر جمهوری‌ها محسوب می‌شود. از این حیث می‌توان الگوهای شکل گرفته در ازبکستان را با قابلیت تسری به سایر جمهوری‌ها در نظر گرفت. در این چارچوب اصلاحات اخیر معرفی شده توسط دولت این کشور که تغییرات بنیادینی در سطح قوه مجریه پدید آورده است، تجربه منحصر به فردی در چابک‌سازی و کوچک‌سازی دولت محسوب می‌شود. در این گزارش تلاش می‌شود تا ضمن بررسی این تغییرات، محرکه‌ها و بروندادهای احتمالی آن مورد بررسی قرار بگیرد.

تغییرات گسترده در ساختار دولت
شوکت میرضیایف در سخنرانی 20 دسامبر خود در پارلمان ازبکستان به طور رسمی به اصلاحات در ساختار دولت اشاره کرد. در این سخنرانی او وعده‌هایی از قبیل بهبود خدمات دولتی، کاهش‌ هزینه‌های زیرساختی نظیر انرژی و حمل‌و‌نقل و درعین‌حال کوچک‌تر شدن دولت را ارائه داد. رئیس‌جمهور ازبکستان همچنین ضمن انتقاد از سطح بهره‌وری فعلی ساختار وزارتخانه‌ها در ازبکستان، وعده‌هایی در خصوص ارتقاء شاخص‌های کارکردی دولت نیز داد. یکی از مصادیقی که رئیس‌جمهور ازبکستان در این سخنرانی به آن اشاره کرد، موضوع تأمین انرژی، بویژه در حوزه زیرساخت‌های گاز بود. طرح کوچک‌سازی و چابک‌سازی قوه مجریه در حالی صورت گرفت که شوکت میرضیایف از ابتدای سال 2017 برخی روندهای انبساطی را در قبال دولت در پیش گرفته بود. بدین ترتیب 6 سازمان دولتی که در شرف انحلال بودند مجدداً احیاء شده و در چارچوب ساختارهای جدید فعالیت‌های خود را از سر گرفتند. دولت علت این اقدام را احیاء بخش‌های نادیده گرفته شده صنعت و خطر نابودی آن‌ها عنوان کرده بود. بااین‌حال اکنون یک روند انقباضی شدید را در قبال دولت در ازبکستان شاهد هستیم.
بر اساس فرمان رسمی شوکت میرضیایف، تعداد وزارتخانه‌ها، آژانس‌ها و سازمان‌های دولتی از 61 واحد به کمتر از نصف، یعنی 28 واحد کاهش می‌یابد. این موضوع از طریق ادغام برخی سازمان‌ها و نهادها ذیل وزارتخانه‌های بزرگ‌تر و نیز حذف برخی از نهادها در چارچوب زیرمجموعه‌های کارکردی صورت می‌پذیرد. بدین ترتیب در ساختار جدید، تعداد وزارتخانه‌ها 21 مورد خواهد بود. در حکم شوکت میرضیایف همچنین ذکر شده است که با بررسی‌های انجام گرفته توسط دولت در قبال 5 هزار مورد از کارکردهای کلی مقام‌های اجرایی، حدود 500 مورد کارکردهای تکراری و غیرمرتبط با روندهای جاری شناسایی شدند که برای بهینه‌سازی باید حذف شوند. در همین حال یکی از دیگر اهداف این برنامه مقابله با فساد در ساختارهای دولت است. بر این اساس برنامه بودجه‌ای سال آینده نیز مبتنی بر ساختار جدید دولت تدوین خواهد شد و قوانین الحاقی مربوط به آن نیز ظرف مدت یک ماه می‌بایست توسط وزارت دادگستری تهیه و ارائه شود. در ساختار جدید دولت 10 وزارتخانه شامل کشاورزی، منابع آب، دادگستری، حمل‌و‌نقل، دفاع، انرژی، بهداشت، امور خارجه، کشور و شرایط اضطراری بدون تغییر باقی مانده‌اند و 11 وزارتخانه جدید در نتیجه ادغام ساختارهای پیشین و یا تغییر در شرح وظایف و عملکرد آن‌ها به شرح ذیل تأسیس یافته‌اند:

	وزارت‌خانه جدید	سازمان‌های پیشین	تغییرات
1	وزارت سرمایه‌گذاری، صنعت و تجارت	وزارت سرمایه‌گذاری و تجارت خارجی	اضافه شدن و عمومیت تجارت
2	وزارت اقتصاد و دارایی	وزارت دارایی	اضافه شدن اقتصاد
3	وزارت معدن و زمین‌شناسی	کمیته دولتی زمین‌شناسی و منابع معدنی	انحلال کمیته پیشین
4	وزارت ساخت‌وساز و خدمات عمومی مسکن	وزارت ساخت‌وساز وزارت مسکن	ادغام دو وزارتخانه
5	وزارت کار و کاهش فقر	وزارت توسعه اقتصادی وزارت کار	ادغام دو وزارتخانه و تفویض برخی اختیارات به وزارت اقتصاد و دارایی
6	وزارت آموزش عالی، علوم و نوآوری	وزارت آموزش عالی وزارت توسعه نوآورانه	ادغام دو وزارتخانه
7	وزارت آموزش دبستانی و پیش‌دبستانی	وزارت آموزش عامه وزارت آموزش پیش‌دبستانی	ادغام دو وزارتخانه
8	وزارت منابع طبیعی	-	وزارتخانه جدید
9	وزارت ورزش و سیاست جوانان	وزارت توسعه ورزش آژانس امور جوانان	ادغام یک وزارتخانه و یک آژانس
10	وزارت فناوری‌های دیجیتال	وزارت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات	تغییر نام وزارتخانه و احتمالاً شرح وظایف
11	وزارت فرهنگ و گردشگری	وزارت فرهنگ وزارت گردشگری و میراث فرهنگی	ادغام دو وزارتخانه