آسیای مرکزی در وضعیت جدیدی از منظر سیاست خارجی آمریکا قرار گرفته است. ایالات متحده آمریکا در دوره ریاست جمهوری بایدن به طور مشخص چند هدف را در منطقه دنبال می‌کند و طبیعتا کادر دیپلماتیک جدید خود را منطبق بر این اهداف انتخاب نموده است. در پس زمینه جنگ اوکراین و تنش‌های این کشور با روسیه و نیز در سطح بین‌الملل با چین، آمریکا به طور محسوسی تشدید تحرکات ضدروسی و ضدچینی را در آسیای مرکزی دنبال می‌کند. این تحرکات در هر کدام از جمهوری‌ها به یک شکل و با راهبردهای خاصی ظهور می‌یابد. با این حال شکل‌دهی به یک تصویر منفی از این دو کشور و درواقع پیگیری موج‌های سینوفوبیا و روسوفوبیا، (چین هراسی و روس هراسی ) جزو اهداف اصلی آمریکا خواهد بود.

مطالعات شرق/

امید رحیمی؛ پژوهشگر موسسه مطالعات راهبردی شرق
 
مقدمه
ایالات متحده آمریکا در دوره بایدن برای نخستین بار در صدد تغییر کادر دیپلماتیک خود در آسیای مرکزی است. تغییر دولت در آمریکا از جمهوری‌خواه به دموکرات با برخی تحولات دیگر نظیر جنگ اوکراین نیز همراه شده است. از سوی دیگر، شدت گرفتن تنش‌ها با روسیه منجر به افزایش حساسیت‌های مسکو نسبت به تحرکها و اقدامهای واشنگتن در حوزه‌های منافع استراتژیک تعریف شده خود، از جمله آسیای مرکزی شده است. در عین حال وضعیت افغانستان نیز از سال گذشته و پس از به قدرت رسیدن طالبان در این کشور به طور کلی تغییر کرده است. تمام این شرایط به نوعی تغییر نقش و جایگاه آسیای مرکزی در سطح مناسبات و تحولات منطقه‌ای و حتی بین‌المللی را آشکار می‌سازد. در این چارچوب، اعزام کادر دیپلماتیک جدید ایالات متحده آمریکا به آسیای مرکزی احتمالا متناسب با شرایط جدید و با تفویض ماموریت‌های جدید‌تری خواهد بود. در این گزارش تلاش می‌شود تا ضمن بررسی سوابق، تجربیات و رویکردهای سفرای جدید، برآوردی از مواضع و ملاحظات جدید ایالات متحده آمریکا در آسیای مرکزی ارائه شود.

انتصاب سفرای جدید در منطقه
الیزابت رود، یکی از دیپلمات‌های باتجربه آمریکایی در منطقه است که توسط بایدن برای ریاست سفارتخانه آمریکا در ترکمنستان به سنا معرفی شده است. معرفی او به عنوان سفیر جدید در عشق‌آباد در حالی است که کمتر از 3 ماه پیش در ژوئن 2022 او به عنوان معاون سفیر آمریکا در روسیه منصوب شده بود. رود پیش‌تر در دانشکده نظامی آمریکا مشغول به کار بوده و از سال 2017 تا 2020 نیز به عنوان معاون سفیر آمریکا و بعد کاردار سفارت آمریکا در گرجستان مشغول به کار بوده است. وی همچنین تجربه‌ای دو ساله در بازه سال‌های 2014 تا 2016 در سفارتخانه آمریکا در کابل به عنوان کنسول سیاسی را در سوابق خود ثبت کرده است. قبل از آن نیز رود به عنوان کارشناس اصلی کنسولگری آمریکا در پیشاور پاکستان مشغول به کار بوده است. این دیپلمات آمریکایی همچنین تجربیاتی را در وزارت امور خارجه آمریکا در مراکزی همچون دفتر امنیت بین‌المللی و عدم اشاعه و دفتر امور قفقاز و مناقشات منطقه‌ای ثبت کرده است. الیزابت رود همچنین به عنوان یکی از اعضای اصلی هیأت آمریکایی در موضوعهایی نظیر جنگ قره‌باغ و موضوعهای مربوط به آبخازیا، اوستیای جنوبی و ترانس‌نیستریا بوده است. پیش از این از ژوئن 2019 متیو اس کلیماو که یک نظامی با تجربیات قابل توجه در ناتو بود، در انتصابی حساس به عنوان سفیر آمریکا در عشق‌آباد منصوب شده بود. پیش از آن نیز تمام سفرای منصوب شده از سوی آمریکا دارای سوابق اقتصادی و به طور ویژه در حوزه کشاورزی بودند. انتصاب الیزابت رود به عنوان دومین فرد با سوابق و رویکردهای سیاسی و امنیتی نشان از تغییر رویکرد میان‌مدت آمریکا به ترکمنستان دارد.
در ازبکستان جاناتان هنیک به عنوان سفیر جدید و جایگزین دنیل روزنبلوم معرفی شده است. او نیز از دیپلمات‌های باتجربه آمریکایی است که از اواسط دهه 1990 در حوزه شوروی سابق فعالیت داشته است. او پیش‌تر یک بار در بازه سال‌های 1994 تا 1996 به عنوان کنسول سفارت آمریکا در ازبکستان مشغول به کار بوده است و از این حیث در ازبکستان دارای تجربه میدانی است. دیگر سوابق دیپلماتیک هنیک به طور عمده به ترکیه و جمهوری آذربایجان مرتبط است. او در سال 2022 تا پیش از معرفی به عنوان سفیر در ازبکستان، سرکنسول آمریکا در استانبول بوده است. در سال 2014 نیز به مدت حدود دو سال در سفارت آمریکا در آنکارا به عنوان کنسول امور عمومی فعالیت کرده و در سال 2002 نیز 3 سال کنسول سیاسی در استانبول بوده است. هنیک همچنین از سال 2005 تا 2008 در باکو مشغول به کار بوده است. سایر سوابق دیپلماتیک خارجی هنیک محدود بوده و شامل دو ماموریت کوتاه در جزایر تیمور و پرتغال می‌شود. جاناتان هنیک در وزارت امور خارجه در ساختارهایی نظیر معاون دستیار، سرپرست و مدیر دیپلماسی عمومی و رسانه‌ها در امور آسیای مرکزی و جنوبی دارای سابقه فعالیت می‌باشد. هنیک همچنین در زمینه حل‌وفصل مناقشه قره‌باغ نیز حضور میدانی داشته است. وی به عنوان سرپرست معاونت هماهنگ کننده مرکز تعاملات بین‌المللی هم فعالیت کرده که به نوشته وزارت امور خارجه آمریکا در زمینه «مقابله با انتشار اطلاعات نادرست توسط روسیه، چین و ایران» فعالیت می‌کرده است.
مانوئل میکالر، از دیپلمات‌های با تجربه پیشین در تاجیکستان، به عنوان سفیر آمریکا در دوشنبه از سوی دولت بایدن معرفی شده است. میکالر پیش از این دو مرحله در تاجیکستان ماموریت دیپلماتیک داشت. نخستین ماموریت وی در تاجیکستان در سال 2004 و به عنوان افسر سیاسی-اقتصادی بوده است. او سپس در سال 2010 مجددا به مدت سه سال به عنوان رئیس بخش اقتصادی-سیاسی در سفارت آمریکا در دوشنبه مشغول به کار بوده و پس از پایان ماموریت سفیر، به عنوان سرپرست سفارتخانه آمریکا در تاجیکستان نیز به مدت 6 ماه به کار خود ادامه داده است. در حوزه اوراسیا او همچنین دارای سوابقی در ترکمنستان و روسیه می‌باشد. با این حال بخش زیادی از تجربیات دیپلماتیک میکالر در نپال، مغولستان و مراکش و مدتی نیز در ساختارهای وزارت امور خارجه آمریکا گذشته است. میکالر در سال 2009 به مدت یک سال دوره‌های تخصصی زبان فارسی را نیز گذرانده و اکنون به دو زبان فارسی و روسی مسلط است. وی همچنین در سوابق خود کارشناسی ارشد از دانشگاه دفاع ملی ایالات متحده آمریکا را ثبت کرده است.  میکالر جانشین جان مارک پومرشیم می‌شود که یک افسر با سوابق امنیتی-سیاسی است. در ظاهر به نظر می‌رسد تجربیات و سوابق میکالر به طور محسوس در حوزه سیاسی و اقتصادی متمرکز شده است. با این حال برخی تعاملات وی با نیروهای نظامی و امنیتی در نپال می‌تواند نشانه‌ای از رویکردهای امنیتی وی نیز باشد.
سفیر جدید آمریکا در قرقیزستان، لسلی ویگوری، از اولین گزینه‌هایی است که در دور جدید تغییر سفرا در منطقه معرفی شد. پس از انتصاب دونالد لو به عنوان دستیار حوزه آسیای مرکزی و جنوبی در وزارت امور خارجه آمریکا، از سپتامبر 2021 سوناتا کولتر که پیش‌تر معاون سفیر بود، به عنوان کاردار در سفارتخانه آمریکا در بیشکک مشغول به کار بود. پس از چند ماه در فوریه 2022، ویگوری از سوی جو بایدن به عنوان سفیر جدید آمریکا در قرقیزستان به سنا معرفی شد. او در مقایسه با سایر سفرای معرفی شده برای آسیای مرکزی تجربیات سطوح پایین‌تری را در سوابق خود به ثبت رسانده است. مهم‌ترین تجربه ماموریت خارجی او در طول دوران خدمتش معاونت سفیر آمریکا در ازبکستان در بازه سال‌های 2015 تا 2018 بوده است. او از سال 2018 تا 2020 نیز به مدت دو سال در امور سیاسی در سفارتخانه آمریکا در هند فعالیت کرده است. در دوره پس از آن نیز تا زمان معرفی به عنوان سفیر جدید آمریکا در قرقیزستان، وی معاون دستیار وزیر در امور آسیای مرکزی و پاکستان بوده است. به نظر می‌رسد با توجه به این تجربه، ویگوری به خوبی از راهبردهای جدید ایالات متحده آمریکا در قبال آسیای مرکزی مطلع شده است. ویگوری همچنین پیش از این در سال 2012 نیز یک دوره مدیر دپارتمان امور آسیای مرکزی در وزارت امور خارجه آمریکا بوده و پیش از آن نیز تجربه‌ای یک ساله را در کابل سپری کرده است. لسلی ویگوری نیز همچون سایر سفرای آمریکا در منطقه به زبان روسی مسلط است.
در نهایت در قزاقستان نیز یک تغییر درون‌منطقه‌ای به وقوع پیوسته است. دنیل روزنبلوم که تا پیش از این سفیر آمریکا در تاشکند بود، به عنوان سفیر جدید ایالات متحده آمریکا در نورسلطان معرفی شد. او پیش‌تر در حوزه‌های مدیریتی وزارت امور خارجه آمریکا و به ویژه در حوزه شوروی سابق فعالیت کرده و کمتر تجربه سفارت داشته است. او همچنین یک یهودی بوده و پدرش لوئیز روزنبلوم، رهبر جنبش یهودیان شوروی بوده است. در دوره سفارت او در ازبکستان، آمریکا به طور محسوسی روابط و مناسبات خود را با این کشور گسترش داد و وی جزو فعال‌ترین سفرای آمریکا در منطقه محسوب می‌شود.

اهداف و چشم‌اندازهای احتمالی
آسیای مرکزی در وضعیت جدیدی از منظر سیاست خارجی آمریکا قرار گرفته است. ایالات متحده آمریکا در دوره ریاست جمهوری بایدن به طور مشخص چند هدف را در منطقه دنبال می‌کند و طبیعتا کادر دیپلماتیک جدید خود را منطبق بر این اهداف انتخاب نموده است. در پس زمینه جنگ اوکراین و تنش‌های این کشور با روسیه و نیز در سطح بین‌الملل با چین، آمریکا به طور محسوسی تشدید تحرکات ضدروسی و ضدچینی را در آسیای مرکزی دنبال می‌کند. این تحرکات در هر کدام از جمهوری‌ها به یک شکل و با راهبردهای خاصی ظهور می‌یابد. با این حال شکل‌دهی به یک تصویر منفی از این دو کشور و درواقع پیگیری موج‌های سینوفوبیا و روسوفوبیا، (چین هراسی و روس هراسی ) جزو اهداف اصلی آمریکا خواهد بود. در عین حال در حوزه افغانستان آمریکا به طور محسوس به دنبال شکل دهی به همکاری‌های امنیتی- اطلاعاتی با کشورهای منطقه بوده و طی یک سال اخیر نیز استقرار نظامی در یکی از این کشورها و مشارکت نظامی-دفاعی با آن‌ها را در دستور کار قرار داده است.
در ترکمنستان با توجه به سوابق الیزابت رود در افغانستان، پاکستان و روسیه، به نظر می‌رسد ایالات متحده آمریکا پیش‌برد طرح‌های اتصال آسیای مرکزی و جنوبی و نیز رصد تحرکات در حوزه افغانستان را مد نظر قرار داده است. در این چارچوب به نظر می‌رسد اهداف توسعه‌ای و لیبرالیزاسیون اقتصادی که تا پیش از این در ترکمنستان مد نظر آمریکا قرار داشت، از دستور کار خارج شده است. همچنین باتوجه به انتقال قدرت در این کشور، احتمالا شکل‌دهی به مناسبات پایدارتر با دولت سردار بردی‌محمداف، عاملی برای کاهش حساسیت‌ها نسبت به این تحرکها در ترکمنستان خواهد بود. در عین حال موضوعی که پس از انتصاب کلیماو و اکنون رود قابل توجه به نظر می‌رسد، افزایش وزن امنیتی و سیاسی عشق‌آباد برای واشنگتن است.
در تاجیکستان نیز با انتصاب میکالر به نظر می‌رسد سیاست‌های آمریکا متاثر از افغانستان بوده است. با این حال تفاوت اصلی در تاجیکستان ماهیت اقتصادی‌تر تجربیات و فعالیت‌های میکالر برای ارائه کمک‌های بیشتر به دوشنبه است. روندی که در چارچوب توسعه مناسبات آمریکا و تاجیکستان طی یک سال اخیر رشد محسوسی یافته است. واشنگتن به خوبی مکانیزم تعامل با دولت امامعلی رحمان به‌واسطه ارائه کمک‌های نقدی و غیرنقدی را درک کرده است.
در ازبکستان اما به نظر می‌رسد انتصاب پیچیده‌تری انجام گرفته است. اصلی‌ترین تخصص و گرایش عملکردی جاناتان هنیک حوزه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ها است. او مدت‌ها در این حوزه فعالیت کرده و احتمالا به واسطه ارتباطات گسترده‌اش در سازمان‌های مختلف آمریکایی، زمینه‌ساز شکل‌گیری شبکه گسترده‌ای از رسانه‌های غربی در این کشور خواهد بود. این موضوع با توجه به اعتراضهای اخیر قره‌قالپاقستان و نیز با عنایت به آن که یک سال از دومین دوره ریاست جمهوری میرضیایف می‌گذرد، از منظر تحولات داخلی ازبکستان حائز اهمیت است. پیش‌تر در آمریکا جریان‌هایی مخالف با برخی روندهای عملکرد دولت میرضیایف شکل گرفته بود که تداوم حضور او در قدرت با اصلاح قانون اساسی و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آتی، می‌تواند این جریان‌ها را تقویت کند. در عین حال نکته ظریف دیگر ارتباطات و تجربیات هنیک در ترکیه و آذربایجان است. این موضوع می‌تواند تجمیع برخی ظرفیت‌های ترکیه برای آمریکا در ازبکستان را موجب شود. چنین موجی از همگرایی در صورت وقوع، می‌تواند در سناریوهای مختلف بروندادهای گوناگونی داشته باشد.
در قرقیزستان پس از پایان ماموریت دونالد لو، همچنان به سختی می‌توان اهداف مشخصی را برای لسلی ویگوری ارزیابی کرد. او تجربیات دیپلماتیک کمرنگی دارد و در حوزه‌های عملکردی در وزارت امور خارجه نیز کمتر تحرک داشته است. در عین حال او دیپلماتی با تجربه محسوب می‌شود که دارای حواشی کمتری بوده است. انتصاب او به عنوان سفیر جدید در بیشکک ممکن است یک پیام به دولت جباروف مبنی بر تمایل آمریکا به حفظ ثبات در قرقیزستان باشد. پیش‌تر زمانی که دونالد لو توسط دولت ترامپ به عنوان سفیر آمریکا در بیشکک معرفی شد، گمانه‌زنی‌ها و سناریوهای زیادی مبنی بر بی‌ثباتی احتمالی در قرقیزستان با محوریت آمریکا طرح شد. بعدتر نیز با وقوع تحولات اکتبر 2020، تحقق بخشی از این سناریوها اثبات گردید.
در نهایت در قزاقستان دنیل روزنبلوم به عنوان سفیر جدید آمریکا مشغول به کار شده است. او از سفرای فعال آمریکا در منطقه بوده و به نظر می‌رسد دولت بایدن نیز در صدد حفظ چنین گزینه باتجربه و فعالی در منطقه است. قزاقستان دومین اولویت سیاست خارجی آمریکا در منطقه پس از ازبکستان است و از این رو طبیعی است که پس از تاشکند او عازم نورسلطان شود. با این حال نباید از تحولات مرتبط با رژیم صهیونیستی در این جمهوری غافل بود. روزنبلوم باتوجه به ارتباطات احتمالی که در حوزه جوامع یهودی دارد، می‌تواند ظرفیت‌های نیابتی قابل توجهی برای رژیم صهیونیستی ایجاد کند. البته روابط رژیم صهیونیستی و قزاقستان در سطح نسبتا بالایی است و برخلاف ازبکستان، به نظر نمی‌رسد چنان روند رو به رشدی را تجربه کند.
انتهای مطلب/