مطالعات راهبردی شرق/

احمد قاسم‌زاده*
 
مقدمه
پس از دو انتخابات بسیار متفاوت در آسیای مرکزی، انتخابات پارلمانی قزاقستان در شُرُف آزمونی بسیار مهم قرار گرفته است. چند ماه قبل پس از تحولات بلاروس، در قرقیزستان نیز شاهد یک روند بسیار پرتنش انتخاباتی بودیم که در نهایت منجر به لغو آراء انتخابات پارلمانی، استعفای رئیس‌جمهور و بی‌ثباتی مقطعی گردید.
با این حال در تاجیکستان انتخابات بدون حتی کوچک‌ترین چالشی برگزار شد و هیچ بی‌ثباتی در کار نبود. در قزاقستان اگرچه انتظار نمی‌رود مشابه قرقیزستان چنین سطحی از بی‌ثباتی را شاهد باشیم، ولیکن با وجود اعتراضهای گسترده‌ای که از سال 2019 در این کشور وجود داشته و به آرامی رشد کرده است، نمی‌توان از وجود سطح مشخصی از بی‌ثباتی و احتمالا اعتراضها چشم‌پوشی کرد. با این حال اقدامات پیشگیرانه برای آزادسازی برخی ظرفیت‌های اجتماعی و سیاسی و نیز برگزاری انتخابات در روزهای بسیار سرد ژانویه، نوید برگزاری یک انتخابات بسیار آرام و کم‌حاشیه را می‌دهد. به هر ترتیب، تحلیل روندهای سیاسی فعلی می‌تواند ما را به پیش‌بینی روندهای پس از انتخابات رهنمون سازد.  

تفاوت‌های انتخابات پیش‌رو
قزاقستان با آغاز سال نو میلادی شاهد برگزاری انتخابات مجلس خواهد بود و انتخابات مازیلی ها (مجلس عوام) و مسیلیخاتس (شوراهای محلی) در 10 ژانویه 2021 برگزار می شود. قزاقستان شش حزب رسمی ثبت شده دارد که می توانند در انتخابات شرکت کنند. نور اوتان (84 کرسی)، آک ژول (هفت کرسی) و حزب کمونیست خلق (هفت کرسی ) در مجلس عوام کنونی دارند. سه حزب دیگر عبارتند از: اویل، بیرلیک، و حزب سوسیال دموکرات سراسری (OSDP). قزاقستان برای به نمایش گذاشتن تصویری بهتر از خود، حداقل تعداد اعضای احزاب ثبت نام کننده را به 20 هزار عضو کاهش داده است (تقریبا نصف عدد قبلی) که این امر ایجاد حزب جدید را بسیار آسان می‌کند.
 به علاوه برخی قوانین در این کشور برای سهولت سازماندهی و برگزاری تجمع های مسالمت آمیز به روز شده است. سهمیه لیست‌های انتخاباتی احزاب سیاسی با حداقل 30٪ زنان و جوانان برای اولین بار در تاریخ این کشور انجام می شود تا تنوع صداها را در روند تصمیم گیری دموکراتیک تقویت کند.
 باتوجه به همه گیری ویروس کرونا و تردیدهایی که در مورد برگزاری یا عدم برگزاری انتخابات و شیوه‌های برگزاری آن وجود داشت، در نهایت تصمیم به برگزاری به شیوه پیشین گرفته شد. این اولین انتخابات پارلمان بعد از کناره‌ گیری نظربایف است و با توجه به رقابت بین چهره‌های سیاسی برای کسب قدرت در پارلمان، اهمیت این انتخابات برای بازیگران سیاسی و احزاب این کشور بیشتر از هر زمان دیگریست.

روندهای فعلی
 تحریم انتخابات توسط حزب آکیکات (OSDP) این امکان را فراهم می آورد که با اطمینان از موفقیت حزب حاکم نوراوتان صحبت کنیم که احتمالا مطابق انتخابات دوره گذشته پارلمان، به راحتی 80٪ آرا و اکثریت قانونی را در مازیلی ها ، به دست می آورد؛ و احتمالا احزاب آک ژول، حزب کمونیست خلق قزاقستان (حزب خلق فعلی قزاقستان) و حزب اویل هم خواهند توانست رقمی حدود 7٪ از آرا را به خود اختصاص دهند. وضعیت نهایی در خصوص ورود حزب «بیرلیک» به مازیلی ها، که داماد نظربایف، تیمور کولیبایف مدیریت آن را به عهده دارد، به تصمیم خانوادگی آنها بستگی خواهد داشت؛ بنابراین، هیچ جدال جدی بین احزاب وجود ندارد و همه نتایج قبلاً در «کتابخانه»(محل اقامت نظر بایف) و «آکوردا»(محل استقرارتوکایف) تعیین شده است.
رفتار حزب نور اوتان در این دوره از انتخابات کما فی السابق یک نوع «هژمونی سیاسی داخلی» است و حتی شاید فراتر از آن. به عنوان مثال، 126 نامزد در لیست این حزب برای انتخابات مجلس عوام پارلمان وجود دارد؛ بنابراین، حزب حاکم آمادگی خود را برای گرفتن تمام اختیارات بالقوه پارلمانی در این کشور به وضوح نشان می دهد. یادآوری می کنیم که فقط 107 کرسی در مازیلی ها وجود دارد که 98 کرسی براساس لیست های احزاب انتخاب می شوند و 9 کرسی نیز براساس سهمیه مجمع مردم قزاقستان انتخاب می شوند.
ویژگی های کیفی لیست نوراوتان نیز در مقایسه با گذشته تغییرات اندکی داشته است. در این دوره از بین نفرات معرفی شده 28٪ اقتصاددان، 20٪ حقوقدان و 17٪ کارآفرین هستند . 21 داوطلب دارای مدرک عالی دانشگاهی هستند ( 10 نفر دکتری) و در مقایسه با لیست انتخابات پارلمان دوره گذشته، میانگین سنی 4 سال جوان‌تر شده و به 48 سال رسیده است. نکته مهم در مورد لیست حزب حاکم، داریغا نظربایف است که در لیست سهمیه مجمع مردم قزاقستان برای ورود به پارلمان قرار گرفته است. این مجمع ۹ کرسی در مجلس دارد که افراد معرفی شده توسط آن  بدون رای گیری به پارلمان ورود پیدا می‌کنند.
البته این نکته اصلا به معنای عدم وجود مخالفت‌ها و مشکلات انتخاباتی برای حزب حاکم نور اوتان نیست. در جامعه قزاقستان، نارضایتی عمومی در حال افزایش است و به این مشکلات می‌توان سیاست انحصارطلبی و پنهان کاری توسط رهبران این کشور را نیز اضافه کرد و نباید از یاد برد که تمام انتصاب ها در سطوح بالا، براساس خویشاوندی یا وابستگی قبیله‌ای  است به نحوی که طی سال‌های اخیر نارضایتی به دلایل یاد شده از جانب مخالفان رادیکال به طبقات متوسط، روشنفکران علمی و حتی دانشجویان نیز انتقال پیدا کرده است.

وضعیت مخالفین
از دیگر پدیده های این انتخابات می‌توان به کاهش شدید محبوبیت مختار ابلیازوف، جدی‌ترین مخالف نورسلطان نظربایف و خانواده‌اش که در خارج از قزاقستان به سر می‌برد اشاره کرد. با این حال ابلیازوف به ادامه کار خود در سیاست قزاقستان از خارج از کشور ادامه داده و ثابت کرده است که برای تأثیرگذاری بر تحولات سیاسی نیازی به حضور در یک کشور نیست. او اخیرا با تغییر نام حزب خود به حزب خیابان (که توسط دادستانی عمومی جمهوری قزاقستان به عنوان یک گروه افراطی شناخته شده است) سعی در جذب جوانان و اقشار مردم بویژه اقشار حاشیه‌نشین داشت و تمرکز او بر سامان‌دهی تجمع ها و اعتراضهای خیابانی این افراد بود تا حاکمیت را با مشکل مواجه کند.
با این حال او دیگر حمایت مناسبی را از سمت جامعه دریافت نمی‌کند که از اصلی‌ترین دلایل آن می‌توان به حضور کمرنگ در امور خیریه و بی توجهی به مشکلات اقشار ضعیف بعد از مواجهه با همه گیری ویروس کرونا اشاره کرد.
هفته گذشته، به نقل از برخی رسانه‌ها، ابلیازوف از پیروان خود خواست تا به حزب سوسیال دموکرات OSDP رای دهند. این حزب تنها حزب ثبت شده‌ای است که خود را مخالف سیاست‌های دولت و حاکمیت قزاقستان معرفی می‌کند؛ اما چند روز بعد از این درخواست ابلیازوف، رهبر حزب سوسیال دموکرات قزاقستان اعلام كرد كه انتخابات پارلمان را تحریم می‌كند. آسخات راخیم ژانوف، رئیس این حزب، گفت كه انتخابات ژانویه تحت سلطه نخبگان سیاسی همیشگی قرار خواهد گرفت و اعلام کرد :«همان قوانین، همان احزاب سیاسی».
در پی این کناره گیری ابلیازوف این رفتار را ساختگی خواند و حزب سوسیال دموکراسی را به پیروی از دستورات دولت متهم کرد. در چند روز گذشته نیز، ابلیازوف در ویدئویی در فیسبوک از طرفداران خود خواست كه در عوض به حزب آك ژول رأی دهند. ابلیازوف ادعا کرد که اگر هوادارنش انتخابات را تحریم کنند، دولت با سهولت بیشتری نتایج را دستکاری می‌کند.
در واقع به نظر می‌رسد که او قصد دارد سناریوی اتفاقات بلاروس و قرقیزستان را در قزاقستان اجرا کند که در آن پیروزی نهایی دولت و آرای آن بیش از حد معمول و غیر واقعی باشد و باعث بوجود آمدن اعتراضهای خیابانی مخالفان شود. با این حال، شایان ذکر است که علی رغم بوجود امدن اعتراض‌ها در بلاروس، رئیس جمهور الكساندر لوكاشنکو همچنان در قدرت باقی ماند اما به هر حال باعث بوجود آمدن نارضایتی عمومی و شکل‌گیری اعتراضهای خیابانی شد. در قرقیزستان نیز شاهد روند مشابهی از بی‌ثباتی‌ها هستیم. پس از اعلام پیروزی احزاب و جریان‌های جنوبی نزدیک به دولت سورانبای جین‌بیک‌اف، مخالفین نتایج نهایی انتخابات را نپذیرفتند و در نهایت تحولات منجر به ابطال نتایج انتخابات و حتی استعفای رئیس‌جمهور و هیات دولت گردید.

تنش‌های توکایف و نظربایف
از دیگر عواملی که بر اهمیت این انتخابات افزوده است تنش‌های پنهان بین توکایف و نظربایف است. علیرغم این واقعیت که الباسی و توکایف تلاش می‌کنند آن را از دید ناظران خارجی و رسانه‌ها مخفی کنند اما درگیری‌ها و اختلاف نظرها کماکان ادامه دارد. رئیس‌جمهور توکایف که در حال حاضر یک عضو ساده حزب نور اوتان است و حتی معاون الباسی در سلسله مراتب درون حزبی نیست، برای عادی جلوه دادن شرایط و پایان دادن به شایعه اختلافات در آخرین نشست در طی سخنرانی خود به ارائه برنامه‌های حزب پرداخت در حالی که قرار بود این کار توسط عسکر مامین، نخست وزیر قزاقستان و از افراد برجسته حزب نور اوتان انجام شود و به گفته برخی رسانه‌ها حتی تا چند روز قبل از نشست نیز نامی از توکایف در بین سخنرانان وجود نداشت، اما با قوت گرفتن شایعه‌ی فاصله گرفتن توکایف از حزب نور اوتان با دستور نظربایف، تغییراتی در برنامه  ایجاد و مسئولیت سخنرانی و ارائه برنامه حزب، به توکایف سپرده شد.

جمع بندی:
در این انتخابات شاهد بازگشت داریغا نظربایف به سیاست و و احتمالا گرفتن یک کرسی مهم در پارلمان خواهیم بود که چالش‌های او با توکایف را وارد مرحله جدیدی می‌کند. او می‌خواهد حداقل انتقام کنار گذاشته شدن از سمت ریاست مجلس سنا را بگیرد. البته همانطور که در یاداشت‌های پیشین اشاره شده بود بعید هم نیست که این کنار گذاشته شدن با تصمیم شخصی الباسی (لقب نظربایف است) به منظور توانبخشی سیاسی به دریغا و کسب منصبی مهم در پارلمان و کسب مشروعیت بیشتر به واسطه تصدی یک جایگاه مبتنی بر آرا باشد تا اینکه یک جایگاه انتصابی که بتواند با قدرت بیشتر جاه‌طلبی‌های رو به رشد توکایف را تضعیف کند. اعضای «قبیله شاپراشتا» و تعدادی زیادی از الیگارشی حاکم قطعاً در مخالفت با تمایلات پوپولیستی و لیبرالی توکایف از دریغا نظربایف حمایت خواهند کرد.
هرچند که دور از ذهن نیست این تصمیمات بر اساس سیاست جدید کرملین در قبال قزاقستان باشد تا این کشورِ مهم برای روسیه را، از خطر انقلاب رنگی پس از انتخابات پارلمانی مصون نگه دارد. همچنان که به نظر می‌رسد بی‌ثباتی‌های احتمالی به لحاظ ماهیت، سطح و اهداف متفاوت از 3 کشور دیگر منطقه که به تازگی انتخابات خود را برگزار کردند، خواهد بود. برخلاف تاجیکستان، اصلا انتظار نمی‌رود که در قزاقستان انتخابات بدون چالش و به آرامی برگزار شود. همچنین برخلاف قرقیزستان انتظار نمی‌رود چنین روندی از بی‌ثباتی با این گستردگی و استعفای کامل دولت و حضور یک زندانی سیاسی در راس قدرت، به وقوع بپیوندد. همچنین مشابه بلاروس نیز شاهد چنین مقاومتی از سوی دولت توکایف نخواهیم بود.
انتهای مطلب/

* دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل و پژوهشگر موسسه مطالعات راهبردی شرق