ایران شرقی/

*تاتیانا کائوکن آوا
 
ویروس کرونا که ابتدا چین را مورد هدف قرار داد و در حال حاضر، به بسیاری از دیگر مناطق جهان سرایت کرده است، فرمت جدیدی از واقعیت را ایجاد کرده که با رکود اقتصادی سریع و چشم‌اندازهای مبهم پس از پایان پاندمی، توصیف می‌شود.
براساس ارزیابی‌های مرکز تحلیلی Bloomberg، زیان کرونا برای اقتصاد جهانی 2.7 تریلیون دلار خواهد بود. همچنین، براساس داده‌های تحقیق موسسه مدیریت صادرات (ISM) پیرامون تاثیر کرونا بر زنجیره‌های صادرات، تقریبا 75% شرکت‌ها به دلیل محدودیت‌های حمل و نقل مرتبط با کرونا، اختلال در زنجیره صادرات را گزارش می‌دهند.

ویروس کرونا علاوه بر پیامدهای اقتصادی، بر مناسبات سیاسی هم تاثیر داشته است. این اپیدمی به اختلاف ژئوپلیتیکی بین چین و آمریکا منجر شده است. سرزنش‌های واشنگتن نسبت به چین در جریان این اپیدمی، عصبانیت شدید پکن را برانگیخته و همین مسئله بر سطح روابط تاثیری منفی گذاشته است.  
هجمه کمپین اطلاعاتی/رسانه‌ای آمریکا ضربه جدی به تصویر چین در سراسر جهان وارد کرده است. آسیای مرکزی هم از این قاعده مستثنی نبوده و احساسات ضدچینی در آن شدت گرفته است.

چین سعی دارد با تمام قوا و بویژه از طریق قدرت نرم این موج منفی را از بین ببرد. در همین راستا، کمک‌های انسان دوستانه و همچنین پزشکان چینی که دارای تجربه مبارزه با کرونا هستند، به تمام کشورهای آسیای مرکزی اعزام شده‌اند. باید خاطرنشان کرد که این امر در جامعه چین، یک شاهکار تلقی می‌شود، چرا که پزشکان چینی به تازگی از جهنم سه ماهه این اپیدیمی خلاص شده‌اند و ورود مجدد به این اپیدمی، به معنای تجربه مجدد این کابوس و بازگشت به قرنطینه است.

با این حال و براساس مشاهدات مرکز مطالعات چین در قزاقستان، پکن موفق نشد این ایده/فداکاری را به افکار عمومی در کشورهای آسیای مرکزی، به استثناء قشر کوچکی که به زبان چینی تسلط دارند، منتقل کند.
نتایج ویروس کرونا برای چین در آسیای مرکزی از لحاظ سیاسی فعلا نمایی منفی و نامعلوم دارد و می توان آمریکا را تاحدودی برنده این رقابت نامید. جایی که با بسیج رسانه های همسو با خود، توانسته است افکار عمومی را علیه اقدامات چین تهییج کند.
 
اقتصاد
چین بزرگ‌ترین شریک اقتصادی آسیای مرکزی نه تنها به عنوان فروشنده، بلکه به عنوان مصرف کننده منابع طبیعی و بویژه نفت و گاز است.
توقف رشد اقتصاد چین به دلیل قرنطینه به کاهش تقاضای نفت منجر شده است. پس از آنکه رهبران اوپک نتوانستند به توافق برسند، قیمت نفت به شدت کاهش یافت. این امر به سرعت بر اقتصاد قزاقستان تاثیری منفی  و ارزش تنگه را نسبت به دلار به شدت کاهش داد.

لازم به ذکر است که صادرات نفت قزاقستان به چین از طریق خطوط لوله در تاریخ 16 ژانویه سال جاری میلادی به دلیل کشف ترکیبات ارگانوکلرین بیش از حد در نفت صادراتی، از سوی شرکت مشترک قزاقی - چینی «آکتوبه مونای گاز» متوقف شد و پس از اصلاح، اما تاکنون از سرگیری روند صادرات آن گزارش نشده است.
به گزارش آژانس رتبه بندی بین‌المللی S&P، بخش نفت و گاز به تنهایی حدود 15% تولید ناخالص دخلی کشور را تشکیل داده و حدود 40% کل درآمدهای بودجه را تامین می‌کند. در عین حال، از میان 30 مالیات دهنده بزرگ قزاقستان، 18 مالیات دهنده، شرکت‌هایی هستند که به تولید نفت و گاز می‌پردازند.

این پاندمی به مناسبات تجاری هم ضربه زد. در تاریخ 26 ژانویه سال جاری بود که خارگوس قزاقستان - بزرگ‌ترین منطقه اقتصادی تجارت مرزی در کل آسیای مرکزی – بسته شد. در آن زمان، قزاقستان تمام گذرگاه‌های مرکزی را با چین بست و رژیم اقامت بدون ویزای 72 ساعته را برای مسافران ترانزیتی چین در قلمروی قزاقستان متوقف نمود.

قزاقستان همچنین تا تاریخ 3 فوریه سال 2020، همه شهروندان خود را از چین خارج کرد و مرز خود را با این کشور بست. در جلسه توجیهی 3 فوریه، ژانداربیک بکشین، پزشک ارشد بهداشتی قزاقستان خاطرنشان کرد که شهروندان معمولی قزاقستان دیگر نمی‌توانند از مرز عبور کنند و مرز تنها برای حمل و نقل کالاها و سفرهای مقام‌های رسمی باز خواهد شد.

اما با وجود تمامی اقدامات پیشگیرانه، بازهم قزاقستان شاهد شیوع گسترده ویروس کرونا بود. در قرقیزستان هم مرز با چین نیز این روند مشاهده شد. هر دو کشور، علارغم نیاز مبرم به کالا و تکنولوژی چینی، مرزهای خود را با این کشور بستند و همچنان نیز چشم اندازی برای بازگشایی آن مشاهده نمی‌شود.

البته به طور کلی، در سال جاری، رکود جدی برای اقتصاد جهانی پیش‌بینی شده است. با این وجود، برای اقتصاد چین رشد 1.6% پیش‌بینی شده است. این بدان معناست که چین همچنان به منابع انرژی و مواد معدنی از آسیای مرکزی نیاز دارد و این خود شاید بارقه امیدی برای کشورهای ضعیف آسیای مرکزی محسوب گردد.
البته از سوی دیگر، قزاقستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی نیز پس از خروج از قرنطینه، به کالاهای مصرفی وارداتی از چین نیاز خواهند شد. بر همین اساس، پس از پایان پاندمی پیشبینی میشود حداقلی از روابط اقتصادی و زنجیره‌های تولید احیا خواهند شد.

فرمت چندجانبه
وحدت غرب علیه چین در جریان اپیدمی کوید-19، بر اهمیت فرمت چندجانبه همکاری برای چین (بویژه سازمان همکاری شانگهای) به عنوان اهرمی جهت مقابله با تحرکات غرب افزود.
در آینده نزدیک، قرار است در سازمان همکاری شانگهای یک سند واحد در مورد اقدامات مربوط به مقابله با ویروس کرونا به تصویب برسد که در آن اتحاد نظرات در مورد مبارزه با پاندمی منعکس خواهد شد.

نکته جالب در این سند، در مورد بلاروس خواهد بود که رویکردش نسبت به مبارزه با کوید-19 تفاوت زیادی با رویکرد دیگر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای دارد. علاوه بر این، انتقاد رسانه‌های روسیه از مینسک و انتقاد متقابل از جانب بلاروس نیز احساس می‌شود. برای کشورهای متوسط و کوچک عضو سازمان همکاری شانگهای هم امکانات این سازمان برای حل و فصل مشکلات اقتصادی که بدون شک با اپیدمی کوید-19 ایجاد خواهند شد، مهم‌تر از بازی‌های ژئوپلیتیک است. بدین منظور، قرار است مکانیسم‌هایی برای همکاری بانک‌های توسعه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای راه‌اندازی شود. در سال جاری، روسیه ریاست سازمان همکاری شانگهای را به عهده دارد.

بانک توسعه دولتی چین، "امانت بانک" تاجیکستان، شرکت زیرساخت مالی هند، بانک توسعه قزاقستان، شرکت "تسویه-پس انداز" قرقیزستان، حبیب بانک لیمیتد (پاکستان)، و بانک ملی ازبکستان، عضو انجمن بین بانکی سازمان همکاری شانگهای هستند. بانک توسعه اوراسیا، "بلاروس بانک" و بانک توسعه مغولستان بانک‌های شریک در گفتگو هستند.

با این وجود، با توجه به اینکه سازمان همکاری شانگهای یک سازمان در حال توسعه است که در آن تعداد زیادی عضو و منافع وجود دارد، نباید منتظر اقدامات سریع و موثر بود. البته، در جریان مقابله با تحرکات غربی، حتی اگر یک سند مشترک طراحی شود یا دیدگاه مشترکی نسبت به توسعه وجود داشته باشد، موفقیت بزرگی برای این سازمان خواهد بود.
 
جمع بندی
چین علی‌رغم مبارزه شدید با پاندمی و همچنین بحران اقتصادی جهانی مجبور است تمام تلاش‌های خود را برای نفوذ سیاسی و بهبود تصویر خود انجام دهد. در حال حاضر، فعلا نمی‌توان نتیجه این مبارزه را پیش‌بینی کرد، با این حال، همانطور که رویدادهای گذشته نشان دادند، چین نیروی لازم را در اختیار دارد.
با پایان پاندمی، به احتمال زیاد روابط اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی و چین احیا خواهد شد، چرا که این روابط هیچ جایگزینی نداشته و دارای ماهیت طبیعی هستند. همچنین لازم به ذکر است که روسیه به عنوان بزرگ‌ترین بازیگر در آسیای مرکزی نگرش خیرخواهانه داشته، مشکلات چین را درک کرده و همچنین برای مقابله با واشنگتن از پکن حمایت می‌کند. بر همین اساس، اینگونه بنظر میرسد که با احیای دوباره زندگی ، چین به دلیل داشتن ابزارهای موجود، به سرعت ضررهای خود در آسیای مرکزی را جبران خواهد کرد.

 
 *-کارشناس ارشد مرکز مطالعات چین China Center  در قزاقستان