موسسه مطالعات راهبردي شرق - چشم‌انداز تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ایران

تفاهم‌نامه تجاری ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا

چشم‌انداز تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ایران

در نگاه اول، همه چیز خوب است – تهران ایجاد یک کارگروه را برای توسعه پروژه‌های اقتصادی مشترک (حوزه بانکی، سرمایه‌گذاری و مالی و همچنین ترانزیت از طریق ایران به کشورهای ثالث) بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیشنهاد داده است. اما نکته اصلی که در تجارت مورد توجه قرار نمی‌گیرد، این است که چه کسی خریدار کالاها خواهد بود. نباید فراموش کرد که اکثر خرده‌فروشان روسی، شرکت‌های عمومی بوده و اوراق بهادار آنها در مراکز بورس مختلف به فروش می‌رسد. در واقع، علی‌رغم اینکه این شرکت‌ها در روسیه کار می‌کنند، به بازار جهانی و تحریم‌های آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا علیه ایران وابسته هستند.

ایران شرقی/

مارات شیبوت‌اف _ کارشناس سیاسی قزاق

17 ماه می سال 2018 کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران در شهر آستانه یک تفاهم‌نامه موقت پیرامون ایجاد منطقه آزاد تجاری امضا نمودند. قرار است در عرض 3 سال تفاهم‌نامه‌ای کامل پیرامون منطقه آزاد تجاری بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران منعقد شود. این تفاهم‌نامه عملا شامل تمام اقلام کالاها خواهد شد.[1]
گوشت و محصولات چربی، انواع شکلات‌ها و شیرینی‌ها، فلزات، مواد آرایشی و برخی از تجهیزات الکترونیکی و مکانیکی جزء کالاهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند که عوارض گمرکی آنها در ایران کاهش خواهد یافت. به طرف ایرانی هم امتیازهای تعرفه‌ای برای مواد غذایی به ویژه سبزیجات، میوه‌ها، میوه‌های خشک و همچنین مصالح ساختمانی، ظروف، فرش و برخی از فلزات رنگین ارائه خواهد شد.
سطح متوسط عوارض گمرکی برای کالاهای صنعتی در ایران از 22.4% تا 15.4% و در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از 8% تا 4.7% کاهش خواهد یافت. عوارض گمرکی کالاهای کشاورزی نیز در ایران از 32.3% تا 13.2% و در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از 9.6% تا 4.6% کاهش خواهد یافت.
این تفاهم‌نامه موقت در تاریخ 27 اکتبر سال 2019 به اجرا در خواهد آمد. 28 ماه اوت در دیدار بین «تیگران سرکیسیان»، رئیس هیئت کمیسیون اقتصادی اوراسیا و «مهدی سنایی»، سفیر ایران در روسیه در این مورد صحبت شد.[2]
در نگاه اول، همه چیز خوب است – تهران ایجاد یک کارگروه را برای توسعه پروژه‌های اقتصادی مشترک (حوزه بانکی، سرمایه‌گذاری و مالی و همچنین ترانزیت از طریق ایران به کشورهای ثالث) بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیشنهاد داده است. «حسن روحانی»، رئیس جمهور ایران در نشست کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ایروان در این مورد صحبت کرد.[3]
می‌توان به صورت مختصر بررسی این تفاهم‌نامه و اهمیت آن را تحت عنوان "خطرات اصلی و توصیه‌هایی برای تجارت" به صورت زیر آورد.
خطرات اصلی این تفاهم‌نامه به شرح زیر است:

_ وضعیت وخیم اقتصاد در راستای رژیم تحریمی در ایران؛
_ فقدان بانک‌های بزرگ در کشور؛
_ شک و تردید نسبت به ظرفیت رشد اقتصاد در راستای وضعیت سیاسی بی‌ثبات؛
_ مشکل انتقال پول؛
_ بی‌ثباتی نرخ ریال؛
_ عدم تکمیل کریدور حمل و نقل "شمال-جنوب".

توصیه‌های ارائه شده به شرح زیر است:

_ توسعه کانال حمل و نقل "شمال- جنوب" که سیاست سرمایه‌گذاری هماهنگ‌تر و منسجم‌تر را برای تمام اعضای کریدور در نظر دارد؛
_ حل و فصل مسئله ارتباطات ریلی بین ایران و ارمنستان؛ به حداقل رساندن خطر انتقال کانتینرها از طریق ایران، استفاده از اقدامات حفاظتی؛
_ بهبود اطلاع رسانی تجارت اتحادیه اقتصادی پیرامون امکانات توسعه تجارت با ایران. اطلاع رسانی به زبان ساده و ایجاد وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های خبری؛
_ سازماندهی انجمن‌ها و نمایشگاه‌های تجاری هم در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و هم در ایران.

در جدول شماره 1 سهم گردش مالی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران با یکدیگر نشان داده شده است. به جز ارمنستان که با ایران هم مرز است، در بقیه کشورها، سهم ایران هم در واردات و هم در صادرات حتی به 1% هم نرسیده است. این بدان معناست که فعلا خلاء محصولات برای کشورهای شریک پر شده، تجربه تعامل کم بوده و باید بر رقابت زیاد غلبه کرد.

جدول شماره 1. جایگاه تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در گردش مالی سال 2018. (درصد)

سهم کشور در واردات ایران	سهم کشور در صادرات ایران	سهم ایران در واردات کشور	سهم ایران در صادرات کشور	کشور
2.93	0.55	0.22	0.27	روسیه
1.03	0.09	0.28	0.70	قزاقستان
0.08	0.01	0.03	0.10	بلاروس
0.03	0.02	0.28	0.82	قرقیزستان
0.23	0.28	5.61	3.95	ارمنستان

در عین حال، اگر به گردش مالی هر یک از کشورها در جدول شماره 1 بنگریم، می‌توان دید که به جز ارمنستان، تمام کشورها دارای توازن مثبت تجارت با ایران هستند. در بسیاری از موارد صادرات از ایران بسیار کمتر از واردات است.
این موضوع نشان می‌دهد که شرکت‌های ایرانی فعلا نمی‌توانند به طور عادی وارد بازار کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا شوند. همچنین نوسانات دائمی میزان کالاها نشان می‌دهد که فعلا هیچ گرایش پایداری به مصرف کالاهای ایرانی وجود ندارد.
نکته اصلی که در تجارت مورد توجه قرار نمی‌گیرد، این است که چه کسی خریدار کالاها خواهد بود. واقعیت این است که روسیه - بزرگ‌ترین بازار اتحادیه اقتصادی اوراسیا- در اکثر موارد توسط شبکه‌های تجاری که مواد غذایی، کالاهای مصرفی مردم و مصالح ساختمانی را می‌فروشند، کنترل می‌شود. در این بازار، «X5 Retail Group» (که تا حدی به شهروندان انگلستان تعلق دارد)، "آشان" (فرانسه)، «Metro Cash&Carry» (آلمان)، «О'Кей» (لوکزمبورگ)، "گلوبوس" (آلمان)، "لروئا مرلن" (فرانسه) و غیره وجود دارند. نباید فراموش کرد که اکثر خرده‌فروشان روسی، شرکت‌های عمومی بوده و اوراق بهادار آنها در مراکز بورس مختلف به فروش می‌رسد. در واقع، علی‌رغم اینکه این شرکت‌ها در روسیه کار می‌کنند، به بازار جهانی و تحریم‌های آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا علیه ایران وابسته هستند. همکاری با ایران برای آنها ممکن است خطرات سیاسی تحمل ناپذیری به دنبال داشته باشد.
در دیگر کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا اینگونه شبکه‌های تجاری بزرگ وجود ندارند که بتوانند از تحکم و زورگویی خریدار جلوگیری کنند و در عین حال هزینه‌های لجستیک و بازاریابی را افزایش دهند – در این صورت، باید به دنبال شرکای کوچک بود. این امر بر ثبات عرضه کالا هم تاثیر دارد.
علاوه بر این، تنوع محصولات در این تفاهم‌نامه – به ویژه مواد غذایی- نیز نقش مهمی را ایفا می‌کند که تولید آنها تا حد زیادی به آب و هوا و آفات بستگی دارد. بنابراین، میزان تجارت ممکن است سال به سال در نوسان باشد. به هر حال، مسئله دیگری که وجود دارد، مسئله امنیت غذایی است که هم بر میزان صادرات و هم بر میزان واردات تاثیر دارد.

جدول شماره 2. تجارت کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ایران (هزار دلار)

سال	روسیه		قزاقستان		بلاروس		قرقیزستان		ارمنستان
سال	صادرات	واردات	صادرات	واردات	صادرات	واردات	صادرات	واردات	صادرات	واردات
2009	2846000	214000	1279004	24136	63125	8440	6358	6177	14019	133901
2010	3359046	271637	1093884	26407	97156	7634	10345	7026	39642	217711
2011	3277140	351439	1077031	34903	124500	8922	6983	10172	94301	216998
2012	1900387	428460	626915	51181	108445	9109	9619	13243	94212	219486
2013	1168616	432921	535671	83688	32923	9572	7737	13953	8587	18757
2014	1325514	355129	892504	93842	84289	6087	6582	14089	83738	206373
2015	1017214	261386	565792	69775	38977	11652	3640	4524	77949	198301
2016	1881772	302550	550867	45565	35926	5621	8148	6590	69643	164894
2017	1313582	389421	484544	68047	47614	7166	12669	9091	83991	174489
2018	1207811	533138	426769	89541	32631	12573	13885	13712	94172	269275

منبع: ITC

حجم تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ایران ( دلار)

یک نکته مهم دیگر این است که حجم کوچک تجارت باعث شده است که هم در ایران و هم در کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا هیچ کارشناس تجاری وجود نداشته باشد. تعداد وکلا، سرمایه‌داران، بازاریابان، اقتصاددانان، مدیران فروش، لجستیست‌ها و کارگزاران گمرک که تعامل را تضمین می‌کنند نیز کم است. البته اگر حجم اصلی تجارت از 5-2 کالای غیرنفتی که براساس قراردادهای بلند مدت فروخته می‌شوند تشکیل شود، مشکلی وجود نخواهد داشت. اما در این تفاهم‌نامه از یک سو، 502 نوع کالا و در سوی دیگر، 360 نوع کالا وجود دارد، بنابراین، در آنجا هیئت‌های بزرگی برای فروش نیاز است. این بزرگ‌ترین مشکل روابط اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران است.
بدین ترتیب، نباید از این تفاهم‌نامه موقت انتظار هیچ گونه نتیجه سریع و سازنده را داشت. ممکن است هدف اصلی آن صرفا سیاسی باشد و هر دو طرف تنها موفقیت‌های دیپلماتیک خود را به جهان نشان دهند.

پی‌نوشت:

[1] http://www.eurasiancommission.org/ru/nae/news/Pages/17-05-2018-1.aspx

[2] http://www.eurasiancommission.org/ru/nae/news/Pages/28-08-2019-2.aspx

[3] https://tass.ru/ekonomika/6950316

انتهای مطلب/