ایران شرقی/

مصطفی زندیه*

سفر 3 روزه اخیر عمران خان نخست وزیر پاکستان به آمریکا به اذعان بسیاری از کارشناسان مسائل جنوب آسیا، بعد از یک دوره حداقل 5 ساله بی‌اعتمادی فزاینده بین دو کشور، یک تحول غافل گیرکننده ارزیابی می‌شود. به ویژه اینکه در این سفر اعلام شد رئیس جمهور آمریکا دعوت عمران خان را برای سفر به اسلام آباد، پذیرفته است. موضوعی که خوش بینی‌ها نسبت به موفقیت سفر عمران خان به واشنگتن را افزایش داده است. گفته می‌شود در میان جلسات زیادی که در زمان دیدار عمران خان از آمریکا برگزار شد، جلسه دیدار با لیندسی گراهام رئیس کمیته قضایی سنای آمریکا و عضو کمیته روابط خارجی مهم و قابل توجه بوده است. لیندسی از بازهای جنگ طلب جمهوری‌خواه بود که به همراه سناتور جان مک کین از جمله حامیان صمیمی و فعال در زمینه بازسازی روابط دوجانبه ایالات متحده و پاکستان در جهت صلح و امنیت منطقه‌ای بودند.

وی دیدار عمران خان با ترامپ در کاخ سفید را با توجه به منافع ایالات متحده در افغانستان بهترین فرصت برای بازسازی روابط راهبردی مفید آمریکا و پاکستان ارزیابی کرده بود: « این به ما کمک خواهد کرد تا امنیت در افغانستان و منطقه را برای مدتی طولانی تضمین کنیم. »
در جریان سفر عمران خان در کنار تعدادی از موضوعات برجسته، بیشترین مباحث، حول و حوش موضوع افغانستان صورت گرفت. گفتنی است پایان دادن به جنگ 18 ساله افغانستان یکی از شاخص‌ترین وعده‌های انتخاباتی دونالد ترامپ بود. همین موضوع در حال حاضر بدلیل تاثیرپذیری از مذاکرات زلمی خلیل‌زاد با طالبان، یکی از داغ‌ترین مباحث رقابت‌های انتخاباتی 2030 محسوب می‌شود. روشن است که رسیدن به یک توافقنامه صلح با طالبان، منافع قابل توجهی برای انتخاب مجدد ترامپ خواهد داشت.

بنابر اعلام وزیر خارجه آمریکا، وضعیت مذاکرات صلح با طالبان باید تا 1 ماه دیگر یعنی همزمان با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان تعیین تکلیف شود. گفته می‌شود در حال حاضر مذاکرات دقیقاً بر روی جدول زمانی خروج نیروهای آمریکایی، راضی کردن طالبان برای گفتگو با رئیس جمهور غنی و دولت متبوع وی و از همه مهم‌تر رسیدن به یک آتش بس با طالبان قفل و متوقف شده است. روشن است که آمریکایی‌ها هیچ گاه به دنبال خروج کامل از افغانستان نیستند و همچنان اصرار دارند تا با حفظ دو یا چند پایگاه؛ در افغانستان حضور داشته باشند. تصور می‌شد در جریان مذاکرات، طالبان عدم حمله به مراکز غیرنظامیان را پذیرفته است اما طالبان با حمله اخیر به دانشگاه کابل به این تصورات مهر باطل زد. براساس آنچه گفته شد در حال حاضر از پاکستان انتظار می‌رود راه حلی برای خروج از مشکلات جاری پیدا کند تا طالبان را در یک طبق سینی تحویل ترامپ دهد!! البته این  امر به این صراحت غیرممکن است. با این حال بسیاری از تحلیل‌گران پاکستانی تلاش می‌کنند تا خوش بینی خود را در مورد نتایج دیدار عمران خان از آمریکا  همچنان در سطح بالایی حفظ کنند.

از سوی دیگر روابط هند و پاکستان و مناقشات کشمیر از جمله مباحث جدی دیگر در واشنگتن بود. به نظر      می‌رسد اعلام آمادگی ترامپ برای میانجی‌گری در موضوع کشمیر که به سرعت از جانب هندی‌ها رد شد، نشان داد که مذاکرات بر سر افغانستان به نحو ظریفی با ماجرای کشمیر و حل آن از سوی پاکستانی‌ها گره زده شده است. شایان ذکراست اعلام موضع سریع از سوی هند در این خصوص بیانگر این است که هندی‌ها هرگونه دخالت طرف سوم در ماجرای مناقشه کشیمر را به نفع پاکستان و کشمیر ارزیابی کرده‌اند. از همین رو در موضع‌گیری سریع، هیچ درنگی را جایز ندانستند.

نکته قابل توجه دیگر همراهی عمران خان از سوی فرمانده ارتش پاکستان و نیز فرمانده سرویس امنیتی ارتش ISI در سفر به آمریکا بود. آگاهان مسائل منطقه همراهی این دو مقام نظامی و امنیتی را حاکی از انجام یک معامله جدی و بزرگ از سوی پاکستان با ایالات متحده ارزیابی کردند. 
می‌توان گفت ملاقات مقامات یاد شده با نخبگان نظامی ایالات متحده از جمله ژنرال دانفورد و رئیس قبلی و ژنرال میلی رئیس فعلی ستاد مشترک ارتش ایالات متحده بعد از ملاقات عمران خان با ترامپ، مهمترین ملاقات مقامات نظامی پاکستان در جریان سفر محسوب می‌شد. در همین راستا اظهارات آگاهانه ژنرال میلی در این خصوص مهم ارزیابی می‌شود: « مذاکرات پیرامون تلاش‌های پاکستان و موفقیت او در کنترل امنیت در طول مرز با افغانستان و احیای کمک‌های امنیتی تعلیق شده از سوی آمریکا خواهد بود. اگر قرار است پاکستان اجراکننده پیشنهادات آمریکا در مذاکرات صلح باشد این نتیجه‌ای منطقی خواهد بود.»

همچنین به نظر می‌رسد پاکستان به احیا و ارتقاء روابط دفاعی و نظامی بین ایالات متحده و پاکستان بخصوص اعاده کمک‌های امنیتی وگفتگوهای دفاعی  و در نهایت حفظ روابط نظامی ارتش دو کشور نیازمند می‌باشد. ضمن اینکه پاکستان سعی کرده به ایالات متحده تفهیم کند که تسلیحات هسته‌ای این کشور در اختیار یک ارتش کاملاً حرفه‌ای قرار داشته و این کشور هیچ نگرانی نباید بابت این موضوع به دلیل اتخاذ شیوه‌های ایمن سازی مورد انتظار داشته باشد.

در مجموع روشن است که برای پاکستان، سفر عمران خان به واشنگتن عالی ارزیابی شده است. این در شرایطی است که هند رقیب دیرینه پاکستان طی سال‌های گذشته سعی می‌کرد تا موضوع عقب ماندن پاکستان از روابط برابر با غرب را با لابی‌های خود حفظ نماید. اما پاکستان با در پیش گرفتن یک صبر فوق العاده استراتژیک و در یک بازه زمانی مشخص؛ ضمن تنوع سازی روابط خود با سایر کانون‌های قدرت منطقه‌ای نظیر پیمان شانگهای ( با محوریت چین و روسیه)، توانست بالانس و توازن لازم را در روابط با کانون اصلی بلوک غرب یعنی ایالات متحده برقرار نماید. گفتنی است رابطه پاکستان با ایالات متحده فراز و نشیب‌های متعددی در گذشته داشته است:
سال‌های 1990- 1980 : عالی
سال‌های 2000-1990: بد
سال‌های 2010-2000 : عالی
سال‌های 2019- 2010: بسیار بد
2020 به بعد: پیش بینی می‌شود پاکستان حیات دوباره سیاست خارجی خود را در این مقطع دنبال و تقویت نموده و نمی‌خواهد فرصت‌های پیش‌رو را از دست بدهد. در این چارچوب برخی از تحلیل‌گران مسائل پاکستان بر این باورند که این کشور با بهره‌گیری از نتایج سفر عمران خان به ایالات متحده بخصوص در رابطه با افغانستان بدنبال فضاسازی و جلب حمایت از حل و فصل سایر بحران‌های منطقه‌ای بخصوص بحران کشمیر است. در این چارچوب به نظر می‌رسد که آمریکا ملاحظات پاکستان در خصوص امنیت منطقه و به ویژه در مورد اقدامات تروریستی در پاکستان با پشتیبانی هند را؛ درک کرده است.

جمع بندی:
پاکستان با بحران پرداخت بدهی‌های خود مواجه است و مجبور به دریافت کمک مالی از صندوق بین‌المللی پول است. این کشور به ‌شدت به سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد. به نظر می‌رسد سفر عمران خان به آمریکا، نخستین گامِ نسبتاً موفقیت آمیز برای پیشرفت در همکاری‌های مشترک و تجدید روابط پایدار بین دو کشور طی چند سال گذشته است که با اهداف مختلف از جمله رفع تنگناهای اقتصادی صورت گرفته است. روشن است که تلاش‌ها برای بهبود هر چه بهتر روابط میان اسلام‌آباد و واشنگتن همچنان در دستور کار طرفین خواهد بود. نکته‌ای که در سطح داخلی پاکستان مورد استقبال قرار گرفته تمایز رفتار عمران خان نسبت به اسلاف خود بخصوص نواز شریف و آصف علی زرداری بوده است. نگاه افکار عمومی در این خصوص مبتنی بر این است که عمران خان برخلاف نواز شریف و زرداری دارای ثروت و دارایی‌های بادآورده در کشورهای خارجی نیست  و لذا مرعوب تهدید به افشای پولشویی‌ها و فسادهای مالی خود نمی‌شود و همین امر به طرف مقابل این اجازه را نمی‌دهد که پاکستان را به اتخاذ تصمیم‌های دلخواه آنان وادار سازد. از این رو برداشت افکار عمومی نسبت به سفر عمران خان به ایالات متحده برداشتی مثبت بوده و این سفر را موفقیت‌آمیز ارزیابی کرده است که بهای آن با تسلیم شدن پاکستان پرداخت نشده است. 
انتهای مطلب/

*کارشناس ارشد مسائل پاکستان