جمعه ۲ آذر ۱۴۰۳ ساعت: ۱۱:۲۰
آتش‌بس طالبان؛ پاسخی به سیاست دولت افغانستان
چرایی اعلام آتش‌بس از سوی طالبان
آتش‌بس اعلام شده از سوی طالبان در شرایط خاصی صورت گرفت که می‌توان آن را ناشی از پالتیک دولت افغانستان نامید، اما با این وجود این تعامل طرفین می‌تواند سرآغازی برای یک روند بین‌الافغانی باشد. روندی که نخستین گام آن اعتمادسازی است. شکل‌گیری این آتش‌بس بدون دخالت یک میانجی حائز اهمیت است و شانس تکرار یا تداوم آن را مطرح می‌سازد. در این مرحله دخالت میانجی‌های بین‌المللی مورد اعتماد دو طرف از جمله سازمان ملل متحد، سازمان همکاری‌های اسلامی یا سازمان همکاری‌های شانگهای ممکن است این اعتمادسازی را تقویت نماید.
ایران شرقی/
جاوید حسینی*
هفدهم خرداد ماه رئیس جمهور افغانستان طی پیام ویدئویی برای روزهای 27 ام ماه رمضان تا پنجم عید فطر فرمان آتش‌بس اعلام کرد و به نیروهای امنیتی افغانستان دستور داد که در این محدوده زمانی تمامی عملیات‌های تهاجمی خود علیه طالبان را متوقف کنند. طالبان به عنوان طرف منازعه، تا روز شنبه 19 خرداد در زمینه رد یا پذیرش آتش‌بس واکنش رسمی نداشته است اما پیشتر یک رسانه آمریکایی به نقل از یک مقام طالبان از تشکیل جلسه شورای نظامی این گروه به منظور بررسی این آتش‌بس خبر داده بود. این عضو شورای نظامی طالبان که نخواسته است نام وی فاش شود به شبکه خبری NBC گفته است که طالبان به دو دلیل آتش‌بس را احتمالا نخواهند پذیرفت: نخست این که جهاد بهترین عبادت است و می خواهیم جهاد را در این ماه مبارک ادامه دهیم، دوم این که ما قبلاً جنگجویان خود را به ولایت های مختلف اعزام کرده ایم و نگه‌داشتن آنان در این ولایت‌ها بدون ادامه جهاد بسیار دشوار است.
اما با این وجود، روز شنبه 19 خرداد ماه، طالبان با انتشار اطلاعیه‌ای در سایت خود، از آتش‌بس در روزهای عید خبر داده‌اند. در این اطلاعیه که از سوی رهبر این گروه منتشر شده، آمده است: به همه مجاهدین هدایت داده می‌شود که عملیات‌های تهاجمی خود را در برابر مخالفین داخلی در روز اول، دوم و سوم عید متوقف سازند. رهبر طالبان تاکید کرده است که در صورت تعرض، پاسخ قاطعانه داده شود. نکته مهم دیگر در این اطلاعیه، استثنا شدن نیروهای خارجی است و دستور داده شده تا حمله به این نیروها متوقف نشود.
چند نکته در این باره:
1- هر چند طالبان به این نکته اشاره نکرده است اما اعلام آتش‌بس واکنشی به آتش‌بس اعلام شده از سوی رئیس جمهور افغانستان است و از معدود موارد آتش‌بس یا می‌توان گفت بی‌سابقه است. پذیرش این آتش‌بس به دلیل در تنگنا قرار گرفتن این گروه به لحاظ افکار عمومی است. رئیس جمهور افغانستان با توجه به تجارب گذشته که طالبان هرگز دعوت دولت افغانستان را برای پذیرش قطع جنگ نپذیرفته بود، با اعلام آتش‌بس یک طرفه در روزهای عید فطر که برای مردم مسلمان حنفی مذهب از اهمیت و قداست خاصی برخوردار است، طالبان را در معرض قضاوت افکار عمومی (چه در داخل و چه در خارج) قرار داد. در چنین شرایطی اگر طالبان همانند سال‌های گذشته در روزهای عید فطر و به خصوص در مراسم نماز عید فطر دست به عملیات انتحاری بزند، افکار عمومی مردم افغانستان و حتی مسلمانان خارج از افغانستان علیه طالبان قضاوت خواهند کرد. این در شرایطی است که در ماه‌های اخیر اعتراض‌های مردم افغانستان علیه جنگ و طالبان به عنوان یک سوی منازعه فزونی گرفته است و نمونه بارز آن را در هلمند می‌توان دید. به نقل از برخی منابع، حتی فرماندهان برجسته طالبان به رهبری این گروه پیام‌هایی در زمینه رعایت حال مردم غیرنظامی ارسال کرده‌اند.
در چنین شرایطی، رد آتش‌بس و تداوم جنگ در روزهای عید فطر و مراسم نماز عید فطر بهای گزافی را برای طالبان در پی خواهد داشت. به نظر می‌رسد طالبان با درک این پلیتیک، به طور غیر مسقیم آتش‌بس سه روزهای را اعلام کرده است. این آتش‌بس هر چند کمتر از زمان اعلام شده از سوی دولت افغانستان است اما روزهای مهم عید فطر را در برمی گیرد.
2- در اعلامیه طالبان، استثنا شدن نیروهای خارجی به دو دلیل می تواند باشد. نخست این که واکنشی است به اعلامیه دولت افغانستان که در آن گروه‌های غیر از طالبان شامل آتش‌بس نمی‌شوند؛ بسیاری از این گروه‌ها متحد طالبان می‌باشند. طالبان هم برای مقابله به مثل، نیروهای خارجی را از آتش‌بس اعلامی استثنا کرده‌اند. دلیل دیگر آن است که آتش‌بس طالبان با نیروهای خارجی ممکن است که بسیاری از فرماندهان و جنگجویان این گروه را علیه رهبری بشوراند. عقب‌نشینی طالبان از مبانی ایدئولوژیک بهای گزافی برای این گروه خواهد داشت.
3- هر چند به نظر نویسنده اعلام آتش‌بس طالبان از روی ناگزیری (نه از بعد نظامی بلکه به دلیل ذکر شده) است، اما این تعامل می‌تواند سرآغازی برای یک روند بین‌الافغانی باشد. روندی که نخستین گام آن اعتمادسازی است. شکل‌گیری این آتش‌بس بدون دخالت یک میانجی نیز حائز اهمیت است و شانس تکرار یا تداوم آن وجود دارد. در این مرحله دخالت میانجی‌های بین‌المللی یا منطقه‌ای مورد اعتماد دو طرف از جمله سازمان ملل متحد، سازمان همکاری‌های اسلامی یا سازمان همکاری‌های شانگهای ممکن است این اعتمادسازی را تقویت نماید.
4- حفظ این آتش‌بس دوجانبه که می‌تواند سرآغازی برای تکرار آن باشد، حائز اهمیت است و از آنجا که منافع برخی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در جنگ و ناامنی افغانستان نهفته است، احتمال برهم زدن آتش‌بس از سوی عوامل آنها وجود دارد. کشورهای حامی صلح در افغانستان با حمایت از آتش‌بس‌های اعلام شده، می‌توانند در تداوم و یا تکرار آن اثرگذار باشند.
5- هر چند خطر حمله گروه‌های دیگر از جمله داعش کماکان وجود دارد اما با توجه به پراکندگی طالبان در مناطق مختلف افغانستان، اعلام آتش‌بس از سوی این گروه، خبر مسرت بخشی برای مردم افغانستان خواهد بود و امید می‌رود امسال مردم با خاطری آسوده به استقبال عید روند.
انتهای مطلب/
* پژوهشگر موسسه مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان
جاوید حسینی*
هفدهم خرداد ماه رئیس جمهور افغانستان طی پیام ویدئویی برای روزهای 27 ام ماه رمضان تا پنجم عید فطر فرمان آتش‌بس اعلام کرد و به نیروهای امنیتی افغانستان دستور داد که در این محدوده زمانی تمامی عملیات‌های تهاجمی خود علیه طالبان را متوقف کنند. طالبان به عنوان طرف منازعه، تا روز شنبه 19 خرداد در زمینه رد یا پذیرش آتش‌بس واکنش رسمی نداشته است اما پیشتر یک رسانه آمریکایی به نقل از یک مقام طالبان از تشکیل جلسه شورای نظامی این گروه به منظور بررسی این آتش‌بس خبر داده بود. این عضو شورای نظامی طالبان که نخواسته است نام وی فاش شود به شبکه خبری NBC گفته است که طالبان به دو دلیل آتش‌بس را احتمالا نخواهند پذیرفت: نخست این که جهاد بهترین عبادت است و می خواهیم جهاد را در این ماه مبارک ادامه دهیم، دوم این که ما قبلاً جنگجویان خود را به ولایت های مختلف اعزام کرده ایم و نگه‌داشتن آنان در این ولایت‌ها بدون ادامه جهاد بسیار دشوار است.
اما با این وجود، روز شنبه 19 خرداد ماه، طالبان با انتشار اطلاعیه‌ای در سایت خود، از آتش‌بس در روزهای عید خبر داده‌اند. در این اطلاعیه که از سوی رهبر این گروه منتشر شده، آمده است: به همه مجاهدین هدایت داده می‌شود که عملیات‌های تهاجمی خود را در برابر مخالفین داخلی در روز اول، دوم و سوم عید متوقف سازند. رهبر طالبان تاکید کرده است که در صورت تعرض، پاسخ قاطعانه داده شود. نکته مهم دیگر در این اطلاعیه، استثنا شدن نیروهای خارجی است و دستور داده شده تا حمله به این نیروها متوقف نشود.
چند نکته در این باره:
1- هر چند طالبان به این نکته اشاره نکرده است اما اعلام آتش‌بس واکنشی به آتش‌بس اعلام شده از سوی رئیس جمهور افغانستان است و از معدود موارد آتش‌بس یا می‌توان گفت بی‌سابقه است. پذیرش این آتش‌بس به دلیل در تنگنا قرار گرفتن این گروه به لحاظ افکار عمومی است. رئیس جمهور افغانستان با توجه به تجارب گذشته که طالبان هرگز دعوت دولت افغانستان را برای پذیرش قطع جنگ نپذیرفته بود، با اعلام آتش‌بس یک طرفه در روزهای عید فطر که برای مردم مسلمان حنفی مذهب از اهمیت و قداست خاصی برخوردار است، طالبان را در معرض قضاوت افکار عمومی (چه در داخل و چه در خارج) قرار داد. در چنین شرایطی اگر طالبان همانند سال‌های گذشته در روزهای عید فطر و به خصوص در مراسم نماز عید فطر دست به عملیات انتحاری بزند، افکار عمومی مردم افغانستان و حتی مسلمانان خارج از افغانستان علیه طالبان قضاوت خواهند کرد. این در شرایطی است که در ماه‌های اخیر اعتراض‌های مردم افغانستان علیه جنگ و طالبان به عنوان یک سوی منازعه فزونی گرفته است و نمونه بارز آن را در هلمند می‌توان دید. به نقل از برخی منابع، حتی فرماندهان برجسته طالبان به رهبری این گروه پیام‌هایی در زمینه رعایت حال مردم غیرنظامی ارسال کرده‌اند.
در چنین شرایطی، رد آتش‌بس و تداوم جنگ در روزهای عید فطر و مراسم نماز عید فطر بهای گزافی را برای طالبان در پی خواهد داشت. به نظر می‌رسد طالبان با درک این پلیتیک، به طور غیر مسقیم آتش‌بس سه روزهای را اعلام کرده است. این آتش‌بس هر چند کمتر از زمان اعلام شده از سوی دولت افغانستان است اما روزهای مهم عید فطر را در برمی گیرد.
2- در اعلامیه طالبان، استثنا شدن نیروهای خارجی به دو دلیل می تواند باشد. نخست این که واکنشی است به اعلامیه دولت افغانستان که در آن گروه‌های غیر از طالبان شامل آتش‌بس نمی‌شوند؛ بسیاری از این گروه‌ها متحد طالبان می‌باشند. طالبان هم برای مقابله به مثل، نیروهای خارجی را از آتش‌بس اعلامی استثنا کرده‌اند. دلیل دیگر آن است که آتش‌بس طالبان با نیروهای خارجی ممکن است که بسیاری از فرماندهان و جنگجویان این گروه را علیه رهبری بشوراند. عقب‌نشینی طالبان از مبانی ایدئولوژیک بهای گزافی برای این گروه خواهد داشت.
3- هر چند به نظر نویسنده اعلام آتش‌بس طالبان از روی ناگزیری (نه از بعد نظامی بلکه به دلیل ذکر شده) است، اما این تعامل می‌تواند سرآغازی برای یک روند بین‌الافغانی باشد. روندی که نخستین گام آن اعتمادسازی است. شکل‌گیری این آتش‌بس بدون دخالت یک میانجی نیز حائز اهمیت است و شانس تکرار یا تداوم آن وجود دارد. در این مرحله دخالت میانجی‌های بین‌المللی یا منطقه‌ای مورد اعتماد دو طرف از جمله سازمان ملل متحد، سازمان همکاری‌های اسلامی یا سازمان همکاری‌های شانگهای ممکن است این اعتمادسازی را تقویت نماید.
4- حفظ این آتش‌بس دوجانبه که می‌تواند سرآغازی برای تکرار آن باشد، حائز اهمیت است و از آنجا که منافع برخی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در جنگ و ناامنی افغانستان نهفته است، احتمال برهم زدن آتش‌بس از سوی عوامل آنها وجود دارد. کشورهای حامی صلح در افغانستان با حمایت از آتش‌بس‌های اعلام شده، می‌توانند در تداوم و یا تکرار آن اثرگذار باشند.
5- هر چند خطر حمله گروه‌های دیگر از جمله داعش کماکان وجود دارد اما با توجه به پراکندگی طالبان در مناطق مختلف افغانستان، اعلام آتش‌بس از سوی این گروه، خبر مسرت بخشی برای مردم افغانستان خواهد بود و امید می‌رود امسال مردم با خاطری آسوده به استقبال عید روند.
انتهای مطلب/
* پژوهشگر موسسه مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان
کد خبر:1423
