ایران شرقی/
 
* «آتای مالدابایف»
 
در 16-18 ژانویه 2018 سفر رسمی «نورسلطان نظربایف» رئیس جمهور قزاقستان به آمریکا برگزار شد. طی این سفر نظربایف با «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا و سایر مقامات رسمی و همچنین محافل بازرگانی این کشور دیدار و گفت‌و‌گو کرد.

همچنین، نظربایف و ترامپ بیانیه مشترکی را به امضا رساندند که در آن روابط دوجانبه و همچنین همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های سرمایه گذاری، مثبت ارزیابی شده است.
در این بیانیه تاکید شده است که شرکت‌های بزرگ آمریکایی نظیر «شورون»، «اکسون موبیل»، «جنرال الکتریک» و غیره بیش از 50 میلیارد دلار در اقتصاد قزاقستان سرمایه گذاری کرده اند و این روند ادامه خواهد داشت.  

روسای جمهور دو کشور به طور مشخص در مورد مسائل امنیتی و وضعیت موجود در افغانستان و کره شمالی تبادل نظر کردند. ترامپ از نظربایف در رابطه با تلاش‌های «آستانه» در جهت تامین صلح و ثبات در افغانستان تشکر و قدردانی کرد.
رئیس جمهور قزاقستان گفت که تاکنون، کشورش برای افغانستان به میزان 75 میلیون دلار کمک‌های انسان دوستانه و فنی انجام داده و همچنین 50 میلیون دلار جهت آموزش اتباع این کشور در رشته‌های غیر نظامی در دانشگاه‌های قزاقستان هزینه کرده است.

همچنین، رئیس جمهور قزاقستان در رابطه به کره شمالی خواستار دستیابی به اجماع طرف‌های اصلی قضیه - چین، آمریکا و روسیه - شد. نظربایف همچنین تجربه قزاقستان در خصوص خلع سلاح هسته ای با مقاصد صلح آمیز و ادامه این سیاست علیرغم وجود پتاسیل مربوطه پس از فروپاشی شوروی از سوی آستانه را ، یادآور شد. 
رئیس جمهور قزاقستان در سخنرانی خود در شورای امنیت سازمان ملل نیز به این موضوع پرداخت و بر ضرورت اهمیت بالای جلوگیری از اختلافات، عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و اعتماد سازی و همچنین ضرورت پایبندی بر اصول اساسی حقوق بین‌المللی در این زمینه تاکید کرد.

بنابر گزارش وب سایت رسمی رئیس جمهور قزاقستان، در چارچوب سفر نظربایف بیش از 20 سند با سرمایه گذاری 20 میلیارد دلاری به امضا رسید که بخش‌های تجاری و اقتصادی به صورت عمده اهداف تحقق پروژه ها در بخش‌های هواپیمایی، تحقیقات فضایی، پتروشیمی، صنایع کشاورزی و توسعه زیربنایی را در بر می‌گیرد.

گفته شده است که بین دولت‌های قزاقستان و آمریکا سه سند دیگر نیز امضا شده است:
- موافقت نامه معافیت از پرداخت هزینه‌های خدمات ناوبری هوایی برای هواپیماهای دولتی؛
- پروتکل الحاقی توافقنامه در مورد حمل و نقل ریلی تجاری از طریق خاک قزاقستان؛
-  توافقنامه در مورد بهبود شرایط اجرای مالیات بین‌المللی؛

باید گفت که روابط آمریکا و قزاقستان در قیاس با سایر کشورهای منطقه از ثبات و پویایی بیشتری برخوردار است:
- دولت های دو کشور دارای منافع متقابل می‌باشند که عمدتا به همکاری در بخش نفت و گاز ارتباط داشته و به رشد اقتصادی قزاقستان و افزایش سود شرکت‌های نفتی آمریکا منجر شده است.
- در زمینه انرژی هسته‌ای، آمریکا از تلاش‌های قزاقستان در رابطه با منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای حمایت کرده و در عرصه توسعه انرژی اتمی صلح آمیز به این کشور کمک می‌رساند.
- در عرصه نظامی- سیاسی نیز دو کشور به هم نزدیک می‌شوند که افزایش نقش قزاقستان در طرح ناتو تحت عنوان «مشارکت برای صلح» و ایجاد گردان قزاقی حافظ صلح «کازبات» و اعزام آن به مناطق درگیری با این موضوع مرتبط می‌باشد.  
 
بر اساس گزارش سازمان آمار قزاقستان طی ماه های ژانویه - نوامبر سال 2017 حجم مبادله تجاری بین آستانه و واشنگتن 1.5 میلیارد دلار بوده است که از آن 355 میلیون دلار به صادرات این کشور به آمریکا و یک میلیارد و 165 میلیون دلار نیز به واردات از آمریکا مربوط می‌شود. تحلیل فرآیند تبادل تجاری بین دو کشور حاکی از آن است که این بخش همکاری‌ها، طی سال‌های اخیر از رشد محدودی برخوردار بوده (به عنوان مثال در سال 2015 کمی بیش از 1.7 میلیارد دلار بوده است) و در مجموع روابط میان آستانه و واشنگتن بیشتر دارای ماهیت سیاسی می‌باشد.
 
با آغاز عملیات ضد تروریستی در سال 2001 در افغانستان، به نظر می‌رسید که کشورهای آسیای مرکزی، روسیه، غرب و چین در جهت تامین امنیت منطقه‌ای قرار گرفتند و آمریکا نیز خود را به عنوان یک بازیگر ژئوپلیتیک قدرتمند در منطقه معرفی کرد. اما در ادامه این فرآیند، عدم تمایل روسیه و چین به داشتن پایگاه‌های نظامی آمریکا در نزدیکی مرزهای خود فضای مخالفت سیاسی در برابر اقدامات واشنگتن در آسیای مرکزی را تشدید کرد و به نحوی مرحله جدید بازی بزرگ ژئوپلیتیکی را رقم زد.(1).

 در سال 2011 پس از آنکه معلوم شد قزاقستان در همگرایی اوراسیایی ( که از نظر واشنگتن تلاشی برای احیای شوروی می باشد) مشارکت خواهد کرد، آمریکا دکترین خود تحت عنوان «جاده ابریشم جدید» را معرفی کرد. این دکترین در اصل هدف همگرایی اقتصادی آسیای مرکزی و آسیای جنوبی با جلب مستقیم افغانستان به این فرایند را در نظر دارد. (2)

هدف این پروژه فراهم کردن زمینه برای انتقال ذخایر انرژی آسیای مرکزی (گاز ترکمنستان، نفت قزاقستان، منابع انرژی آبی تاجیکستان و قرقیزستان) به پاکستان، افغانستان و هند می‌باشد. تحقق این برنامه منجر به تغییر مسیرهای انرژی (با دور زدن روسیه و ایران و کنار گذاشتن چین) به غرب و جنوب قاره آسیا (3) - پاکستان و هند خواهد شد (4).

با توجه به علاقه بالای اقتصادی و نظامی -  سیاسی بازیگران ژئوپلیتیکی نسبت به قزاقستان، این کشور مدعی ایفای نقش مهمتری هم در داخل منطقه و هم بیرون از آن می‌باشد . ضمنا موضوع تثبیت وضعیت سیاسی داخلی افغانستان تنها بخش کوچکی از بلندپروازی‌های سیاست خارجی «آستانه» را تشکیل می‌دهد.

قزاقستان طی سال‌های اخیر به موفقیت‌های قابل توجه سیاسی دست یافته است که در این رابطه می‌توان به ریاست دوره‌ای سازمان امنیت و همکاری اروپا؛ عضویت غیر دائم شورای امنیت سازمان ملل؛ میانجیگری در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران و بحران سوریه؛ و کسب وجهه مثبت در میان شرکای بین المللی و غیره اشاره کرد.

موارد فوق، آستانه را متمایل به آن کرده تا به کشورهای همکار خود و قبل از همه روسیه این پیام را برساند که امروز قزاقستان دارای استقلال و وضعیت خودکفایی است. ضمنا پیام روشنی هم به ازبکستان داده می‌شود که با به قدرت رسیدن «شوکت میرضیایف» و اقدامات در حال انجام، موضوع رقابت برای پیشگامی و رهبری در آسیای مرکزی بین تاشکند و آستانه را تشدید کرده است.

در مذاکرات روسای جمهور قزاقستان و آمریکا به مسئله امنیت آسیای مرکزی توجه ویژه صورت گرفت. این موضوع احتمال ارائه پیشنهادات جایگزین از سوی آمریکا به آستانه در رابطه با دریای خزر را که از نظر نفوذ بین روسیه و ایران تقسیم شده است، قوی تر می‌کند. 

واشنگتن همانند باکو، آستانه و عشق آباد جانبدار توسعه همکاری‌های نفتی و گازی بین قزاقستان- ترکمنستان-آذربایجان می‌باشد که منجر به تنوع بخشی مسیرهای انتقال انرژی قزاقستان و ترکمنستان شده و همزمان جهت گیری به اصطلاح غربی مسیرها را نیز تضمین می‌کند که متناسبا باعث کاهش نقش روسیه و ایران در این زمینه خواهد شد.

به نظر می رسد که مقامات آمریکایی ضمن حضور نظربایف در واشنگتن تلاش کردند تا میزان پایبندی آستانه بر توافقات حاصل شده در نشست ماه دسامبر سال 2017 وزرای امور خارجه کشورهای ساحلی خزر در «مسکو» در خصوص تعیین نهایی اصول تقسیم این دریا را نیز تشخیص دهند.  

برهم زدن و یا تاخیر در امضای کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر می‌تواند منجر به «مزایده تکمیلی» پیرامون منافع اقتصادی منطقه‌ای قزاقستان و همچنین منافع ژئوپلتیکی مراکز قدرت جهانی شود که با منافع روسیه و ایران در تناقض قرار گرفته‌اند.

بنابراین سفر نظربایف به آمریکا قبل از همه باید به عنوان یک نوع چالش در برابر بازیگران حاضر در منطقه و فراتر از آن بررسی شود که با آستانه از طریق سیستم واحد امنیتی، سیستم بازدارندگی سیاسی؛ روابط اقتصادی و همچنین همکاری در عرصه‌های مختلف اجتماعی و حاکمیتی مرتبط هستند.

منابع:
 
*کارشناس سیاسی و معاون مدیر مرکز تحلیلی «راه حل های عاقلانه»