ایران شرقی/

نرگس مرادعلی آوا:
 
در شرایط کنونی بیشتر کشورهای دارای منابع انرژی، نیاز به تنوع بخشی به مسیرهای عرضه انرژی خود دارند. ترکمنستان یکی از این کشورها بوده و از طریق باز کردن مسیرهای جدید انتقال گاز خود، قصد دارد فرصت‌های جدید توسعه اقتصادی کشور را فراهم کند. «عشق آباد» به پروژه خط لوله گاز «تاپی» (ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند) به عنوان یک چنین فرصتی نگاه می‌کند.

امضای توافقنامه ساخت تاپی در سال 2010 صورت گرفته بود اما اقدامات مشخصی در جهت اجرایی کردن آن به تاخیر افتاد. ساخت بخش ترکمنی این خط لوله تنها در دسامبر سال 2015 شروع شد در حالی که در رابطه به بخش‌های دیگری از این پروژه مطالعات ادامه داشت.

با وجود شک و تردید بسیاری از کارشناسان در خصوص این پروژه، در نیمه دوم ماه فوریه سال 2018 مراسم کلنگ زنی ساخت بخش افغانی این خط لوله با حضور روسای جمهور ترکمنستان، افغانستان و هند در نظر گرفته شده است.

برای اجرای این پروژه کنسرسیومی تحت نام «تاپی پایپ لاین لمتید» تشکیل شده است که در آن چهار کشور ترکمنستان (ترکمن گاز)، افغانستان (شرکت گاز افغانستان)، پاکستان (Interstate Gas Systems Private Ltd) و هند (GAIL) سهیم هستند.

کارشناسان ضمن صحبت از مزایای تاپی، بر نیاز ترکمنستان به تنوع بخشی صدور انرژی اشاره می‌کنند. در صورت تحقق پروژه تاپی، ترکمنستان از وابستگی به چین که عملا قیمت گاز دریافتی را برای عشق آباد تعیین می‌کند، رهایی یافته و به بازارهای جدید عرضه انرژی دسترسی پیدا خواهد کرد که این موضوع قابلیت‌های ترکمنستان برای مانور را بسیار افزایش خواهد داد.

در واقع چنانچه پروژه تاپی تحقق یابد نه تنها موجب توسعه اقتصادی ترکمنستان خواهد شد، بلکه برای سایر کشورهای عضو نیز زمینه‌های برای رشد اقتصادی و اجتماعی و همچنین گسترش روابط تجاری را فراهم خواهد کرد.

نکته جالب توجه این است که برخی از کشورها و از جمله ازبکستان نسبت به این پروژه توجه نشان داده
و علاقه مندی شرکت «ازبک نفت و گاز» برای اپراتوری این خط لوله را اعلام داشته است.

«رافائل ستاروف» کارشناس پروژه تحلیلی مجازی موسوم به «Billig Brains» معتقد است که توجه «تاشکند» به تاپی به تمایل رئیس جمهور جدید ازبکستان برای حضور در چندین پروژه بزرگ ارتباط دارد.
به اعتقاد وی، در آینده نزدیک همکاری‌های انرژی بین ترکمنستان و ازبکستان افزایش پیدا خواهد کرد که هدف ازبکستان قبل از همه برآورده کردن نیازهای خود به سوخت می باشد. علاوه بر آن ازبکستان آماده حضور در پروژه های انرژی و از جمله احداث حطوط لوله در داخل ترکمنستان است. اما شرکت «ازبک نفت و گاز» از تجربه استخراج انرژی در در محیط دریایی برخوردار نمی‌باشد.

این کلیت که شرحی بر آن رفت، در حالیست که حداقل در میان مدت پروژه تاپی بنابر دلایلی اتفاق نخواهد افتاد. چرا که علاوه بر وضعیت ناپایدار افغانستان؛ مجموعی از عوامل وجود دارد که مانع اجرای این پروژه خواهد شد. از جمله قیمت‌های پایین انرژی اجازه نمی‌دهد سرمایه گذاری‌های بزرگی روی چنین پروژه‌هایی که همراه با ریسک هستند ، صورت گیرد.

دیگر اینکه حتی اگر خط لوله احداث هم گردد، موضوع حفاظت از آن بسیار سخت و پرهزینه خواهد بود. زیرا در شرایطی که دولت مرکزی افغانستان با آن روبروست، باید به مخالفان مسلح ، همواره باج بدهد.

موضوع بعدی این است که هند به عنوان یکی از اعضای تاپی به تدریج علاقه مندی خود را به این پروژه از دست داده است به خصوص با توجه به کاهش تحریم‌های اروپا علیه ایران، هند آماده خرید میزان بالاتری انرژی از جمهوری اسلامی می باشد. رفتار ایران به عنوان شریک معامله؛ قابل پیش بینی و مسیر انتقال انرژی از این کشور نیز امن است. گذشته از آن ناوگان هند در اقیانوس هند قدرتمند بوده و امنیت انتقال انرژی را تضمین می‌کند.

از سوی دیگر، بیانیه ازبکستان در خصوص پروژه تاپی، مقداری بلندپروازانه بوده و با توان و فرصت‌های واقعی این کشور در جهت مشارکت متفاوت است. ممکن است تاشکند سرمایه پروژه را کمی افزایش دهد اما در رابطه با تحقق آن ؛ قادر به ایفای نقش قابل توجهی نخواهد بود.

با وجود این ، ابراز تمایل تاشکند برای حضور در تاپی به نفع ترکمنستان است در حالی که هند و پاکستان از این موضوع سود و زیانی ندارند.
البته به این نکته نیز باید توجه داشت که روابط پاکستان و هند به شدت رو به وخامت گذاشته و بنابراین در متن بهبود مناسبات هند و آمریکا و تیره شدن روابط آمریکا و پاکستان، بعید است که دهلی بخواهد همراه با اسلام آباد وارد یک پروژه بسیار مخاطره آمیز شود.

همانطور که مشاهده می شود تحقق پروژه تاپی به حل مجموعی از مسائل بستگی دارد که عمده آن به بحث امنیت ارتباط داشته که وضعیت نابسامان سیاسی و امنیتی افغانستان و ابهامات و تنش‌های ژئوپلیتیکی؛ از آن جمله بوده و سودآوری سرمایه گذاری‌های بزرگ مورد نیاز تاپی را با تردید مواجه می‌کند.