ایران شرقی/
*آتای مولدوبایف:
سفر اخیر «سورونبای ژئنبیک‌اف» رئیس‌جمهور جدید قرقیزستان به تاشکند در پس زمینه توافقات موفقیت‌آمیز و فرمت جدید همکاری‌ها بین قرقیزستان و ازبکستان صورت گرفت. این سفر به دلیل سیاست خارجی جدید تاشکند و همچنین دیدارهای پاییزی «شوکت میرضیایف» رئیس‌جمهور ازبکستان و «آتامبایف» رئیس‌جمهور سابق قرقیزستان امکان‌پذیر شد. رهبران این دو کشور در مورد عبور از مرز دولتی (85% مرز) که بیش از 20 سال در دستور کار مذاکره قرار داشت، عبور آزادانه شهروندان هر دو کشور از مرز و برقراری همکاری بین مناطق مرزی ازبکستان و قرقیزستان به توافق رسیدند. طرفین همچنین در مورد ساخت ایستگاه‌های برق آبی در قرقیزستان که منافع ازبکستان را نادیده نخواهد گرفت توافق کردند. بیشکک و تاشکند مسئله رژیم کارکرد مخزن آب اورتو-توکوی را نیز از قلم نینداختند.
سفر ژئنبیک‌اف به ازبکستان به عنوان تایید و ادامه سیاست اتخاذ شده برای روابط نزدیک و همچنین جستجوی حوزه‌ها و مکانیسم‌های دیگر همکاری به منظور توسعه و تقویت شاخه‌های سیاسی و اقتصادی خارجی تعاملات ارزیابی می‌شود. بین دو کشور چندین مسئله در دستور کار مذاکره وجود دارد که در میان آنها، 15% باقی مانده قلمروی مورد اختلاف – دشوارترین بخش مرز بین دولتی – در اولویت قرار دارد. علی‌رغم اهمیت این مسئله، طرفین ضمن موکول کردن امضای اسناد مرتبط با مرزها به آینده نزدیک، تمایل خود را به ادامه فعالیت در این بخش نشان دادند.
براساس نتایج دیدار دو رئیس‌جمهور بیانیه مشترکی به تصویب رسید که در آن طرفین خاطرنشان کردند، روابط قرقیزستان-ازبکستان به سطح استراتژیک و سطح بالایی از درک متقابل رسیده است. طرفین رشد مبادلات تجاری بین دو کشور (از 280-250 میلیون دلار تا 500 میلیون دلار آمریکا) را مثبت ارزیابی کردند.
در این راستا، روسای جمهور بر ضرورت و اهمیت رفع موانع برای تجارت و نقل و انتقال کالاها، مردم و خدمات و همچنین اهمیت کریدور راه‌آهن چین-قرقیزستان-ازبکستان تأکید کردند. آنها همچنین خاطرنشان کردند که گروه‌های کاری متشکل از متخصصین کارآمد دو جمهوری کار خود (کار مربوط به کریدور راه آهن) را در آینده‌ای نزدیک آغاز خواهند کرد. در طی این دیدار، رئیس‌جمهور قرقیزستان پیشنهاد "بررسی امکان بازسازی مسیرهای مسافری منظم ارتباط دهنده اوش، جلال‌آباد و باتکن با مناطق همجوار در ازبکستان" را ارائه نمود. به همین دلیل، تحقق توافق‌نامه‌های مربوط به ایجاد شورای نمایندگان تام‌الاختیار قرقیزستان در مناطق مرزی و حاکمان مناطق مرزی ازبکستان ضرورت دارد.
روسای جمهور قرقیزستان و ازبکستان تعامل آب و انرژی - یکی از جنبه‌های مهم روابط دوجانبه – را نیز نادیده نگرفتند. به منظور ایجاد یک گفتمان دائمی و طراحی راه حل‌های متقابلا مفید، توافقی در مورد ایجاد کمیسیون مشترک دوجانبه مدیریت آب بین دو کشور منعقد شد. لازم به ذکر است که عملکرد مخزن آب اورتو-توکوی (که 92% آب آن به ازبکستان داده خواهد شد) و قصد ازبکستان از پرداخت 92% مبلغ مورد نیاز برای تعمیر و نگهداری این مخزن مستلزم ایجاد مکانیسم‌های شفاف مدیریتی است. فرمت دوجانبه حل و فصل مسائل آب-انرژی موثرترین فرمت است.
ژئنبیک‌اف، رئیس‌جمهور قرقیزستان همچنین با «عبدالله عارف‌اف» نخست وزیر و «نورالدین جان اسماعیل‌اف» رئیس مجلس علیای ازبکستان دیدار کرد.
براساس اطلاعات سایت رسمی رئیس‌جمهور قرقیزستان، در جریان این سفر تفاهم‌نامه‌های بین دولتی زیر به امضا رسیدند:
- -برنامه همکاری اقتصادی، علمی-فنی و انسان دوستانه بین ازبکستان و قرقیزستان؛
-تفاهم‌نامه تحقق عملیات گمرکی به هنگام جابجایی کالاها و وسایل نقلیه بین سازمان‌های گمرکی؛
-تفاهم‌نامه همکاری علمی-فنی بین آکادمی علوم ازبکستان و آکادمی ملی علوم قرقیزستان؛
-برنامه اقدامات پیرامون همکاری بین وزارت‌های موقعیت‌های اضطراری ازبکستان و قرقیزستان در جهت -جلوگیری از شرایط اضطراری در سال 2018؛
-تفاهم‌نامه همکاری بین فدراسیون‌های اتحادیه‌های صنفی ازبکستان و قرقیزستان؛
-یادداشت تفاهم درک متقابل بین شورای مرکزی اتحادیه جوانان ازبکستان و آژانس دولتی امور جوانان، -فرهنگ فیزیکی و ورزش زیر نظر دولت قرقیزستان.
قبل از این دیدارهای سطح عالی، انجمن کسب و کار محافل تجاری هر دو جمهوری که حدود 100 کارفرما از قرقیزستان در آن حضور داشتند برگزار شد. براساس نتایج این انجمن، قراردادهایی به مبلغ حدود 140 میلیون دلار به امضا رسید که نشان دهنده علاقه زیاد بازرگانان دو کشور به تعامل و تجارت است. گسترش روابط تجاری پاسخگوی منافع هر دو کشور بوده و امکان به کارگیری مکانیسم‌های غیر رسمی و وابستگی متقابل اقتصادی و ارضی را در بستری مفید برای هر دو کشور فراهم می‌آورد.
توسعه صنعتی ازبکستان در طی یک سال ریاست‌جمهوری میرضیایف و تلاش دولت جدید برای تنوع همکاری اقتصادی با جهان خارج نیز بدیهی است. در این راستا، لازم به ذکر است که سفر ژئنبیک‌اف نه تنها در جهت تایید تفاهم‌نامه‌های موجود با تاشکند و توسعه روابط حسن همجواری، بلکه همچنین در جهت جستجوی نقاط سیاسی-اقتصادی مشترک و همچنین تقویت همکاری به ویژه در حوزه حمل و نقل و لجستیک بوده است. تمام نقاط ضعف قرقیزستان مانند موقعیت جغرافیایی دشوار و وابستگی شدید به اراده سیاسی جمهوری‌های همسایه، یکی از دلایل بسته شدن اخیر مرز دولتی قزاقستان با قرقیزستان بوده‌اند. در صورت بسته شدن مجدد مرزهای شمالی، بازار داخلی ازبکستان و شبکه حمل و نقل منشعب آن ممکن است به یکی از گزینه‌های جایگزین تبدیل شود. احتمال تکرار این سناریو در میان مدت و براساس دلایل سیاسی، فشار احتمالی و همچنین عوامل مغرضانه روابط بین قزاقستان و نخبگان سیاسی قرقیزستان وجود دارد.
تعمیق تعامل قرقیزستان با ازبکستان در حوزه سیاست منطقه‌ای نشان می‌دهد که تاشکند نه تنها بر روی کاستی‌های مربوط به استراتژی و تاکتیک‌های توسعه اقتصادی خود کار گسترده انجام داده، بلکه همچنین قصد دارد به عنوان قطب سیاسی-اقتصادی آلترناتیو جاذبه در آسیای مرکزی هم برای کشورهای منطقه و هم برای بازیگران ژئوپلیتیک عمل کند. این مسئله می‌تواند در میان مدت و بلند مدت تقابل خاص آستانه را برانگیزد، چرا که ممکن است منافع قزاقستان به خطر بیفتد.
در کل، قرقیزستان که عضو اتحادیه اقتصادی ارواسیا و همسایه مستقیم چین (چین پروژه ژئواکونومیک "یک کمربند-یک جاده" خود را پیش می‌برد) است، قصد دارد از هماهنگی رویکردهای ژئواکونومیک و ژئوپلتیک چین و روسیه به نفع توسعه خود بهره ببرد. ازبکستان یک عنصر کلیدی برای رسیدن به این اهداف است. توسعه زیرساختی که در حال حاضر در قرقیزستان مشاهده می‌شود، در سطح بالایی قرار نداشته و مستلزم تزریقات مالی اضافی برای بهره‌گیری‌های ملموس است. در حال حاضر، حوزه‌های حمل و نقل-لجستیک (در شرایط ساخت و ساز راه‌آهن چین-قرقیزستان-ازبکستان) و برق آبی حوزه‌های کلیدی هستند. در حال حاضر، دولت قرقیزستان به اهمیت توسعه این حوزه‌ها پی برده است.
لازم به ذکر است که روابط بین ازبکستان و قرقیزستان مدتهاست که تنها از طریق منشور مشکلات موجود در حوزه‌های برق آبی، گازی و مرزی تفسیر شده‌اند. رفع این مشکلات می‌تواند مسائل موجود در روابط بین دولتی را رفع کرده و به توسعه هماهنگی بین قومی در دره فرغانه کمک کند که بدون شک پاسخگوی منافع نه تنها بیشکک و تاشکند، بلکه تمام نیروهای ژئوپلتیک علاقمند به ثبات آسیای مرکزی است.
*معاون رئیس مرکز تحلیل "راه‌حل‌های معقولانه"