ایران شرقی/

*الکسی استاروستین:

سیمای تروریست‌های «روسیه» در چند سال اخیر به طور جدی تغییر یافته و به طور فزاینده اعضای سلول‌های تروریستی را ساکنان کشورهای منطقه آسیای مرکزی، غالبا مهاجران کاری عادی که به عنوان راننده، نگهبان و غیره در روسیه فعالیت می‌کنند، تشکیل می‌دهند. امروزه تعداد مهاجران کاری که توسط مبلغان سازمان‌های تروریستی برای فعالیت‌های افراطی و تروریستی جلب می‌شوند، رو به رشد است.

رد پای قفقازی‌ها
پر سر و صداترین اقدامات تروریستی در اواخر سال‌های 1990 و نیمه اول سال‌های 2010 میلادی صورت گرفت که مهمترین آنها عبارت بودند: گروگانگیری بیش از 2 هزار نفر در بیمارستان شهر «کیزلیار» در سال 1996 میلادی؛ انفجار آپارتمان‌ها در  «بویناکسک»، «مسکو» و «ولگوگراد» در سال 1999 میلادی؛ اقدام تروریستی در «کاسپیسک» در جریان رژه نظامی به مناسبت روز پیروزی در جنگ جهانی دوم در تاریخ 9 می سال 2002 میلادی؛ گروگانگیری در مرکز تئاتر «دوبروکا» در سال 2002 میلادی؛ انفجار هواپیماهای تو-154 و تو-134 در آسمان مناطق«طولا» و «روستوف» در سال2004؛ گروگانگیری در مدرسه‌ای در شهر «بسلان»، خرابکاری در خطوط راه‌آهن «نوسکی اکسپرس» مسکو - سنت پترزبورگ در سال 2007 میلادی؛ اقدام تروریستی در«نازران» در سال 2009 میلادی؛ انفجار در ایستگاه‌های «لوبیانکا» و «پارک فرهنگ» در سال 2010؛ اقدام تروریستی در فرودگاه «دامادداوا» مسکو  در سال 2011؛ اقدام‌های تروریستی در وسایل نقلیه عمومی و ایستگاه راه آهن در «ولگوگراد» در سال 2013 میلادی.

اکثر اقدامات تروریستی در آن دوران را یک نکته عمومی به هم پیوند می‌داد - اکثر آنها از سوی شبه نظامیان قفقاز شمالی تحت سرپرستی مبلغان سازمان‌های تروریستی بین المللی راه اندازی شد که از نتایج آن وقوع 2 درگیری در چچن و بی ثباتی عمومی در قفقاز شمالی را می‌توان نام برد.

رد پای ساکنان منطقه آسیای مرکزی
طی سال‌های اخیر وضعیت به طور چشمگیری تغییر کرده است. در اوایل می ماه سال 2016 میلادی در «کراسنودار» روسیه گروهی از ساکنان کشورهای آسیای مرکزی که قصد انجام حمله تروریستی در وسایل حمل و نقل عمومی در جریان تجلیل از روز پیروزی بر آلمان، را داشتند، بازداشت شدند. در تاریخ 7 فوریه سال 2016 میلادی در «ایکاترنیبرگ» گروه دیگر تروریستی کشف و بازداشت شد که شامل شهروندان روسیه و کشورهای آسیای مرکزی بود. این گروه قصد انجام اقدامات تروریستی در محدوده استان‌های مسکو، سنت پترزبورگ و سوردلوسک داشت. برخی از اعضا این گروه شهروندان روسیه اما ساکنان شهر «اوزگین» جمهوری قرقیزستان بودند.

در تاریخ 10 آگوست سال گذشته همچنین در محدوده استان‌های «تیومن»، «چلیابینسک» و «سوردلوسک»،  96 ساکن کشورهای آسیای مرکزی (تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان) هم دارای شهروندی روسیه و هم مهاجران کاری دستگیر شدند. اعضای این گروه شامل جامعه «راهنما به سوی دولت اسلامی» که به منظور تبلیغ ایدئولوژی تروریستی و استخدام شبه نظامیان به صفوف داعش تشکیل شده، بودند. اعضای دستگیر شده گروه تروریستی در شهر «ایکاترین بورگ» با استفاده از یک کانال ارتباطی بر روی ایستگاه رادیویی اینترنتی «زیلا» (Zello) مشغول استخدام هموطنان خود به صفوف داعش بودند.

در تاریخ 15 دسامبر سال 2016 میلادی نیز در محدوده روستای «زوبچانیناوکا» ناحیه کیرووسک منطقه سامارا 2 ساکن عضو داعش آسیای مرکزی دستگیر شدند. در همان روز در شهر مسکو فعالیت یک گروه مخرب تروریستی که انجام حملات تروریستی زنجیره ای با استفاده از دستگاه‌های انفجاری دست ساز را برنامه ریزی کرده بود، کشف و متوقف شد. یک ساکن تاجیکستان عضو این گروه بود.

در تاریخ 3 آوریل سال 2017 میلادی در مترو سنت پترزبورگ حمله تروریستی صورت گرفت. این اقدام تروریستی از سوی تروریست انتحاری «اکبرجان جلیل اف» ساکن 22 ساله قرقیزستان انجام گرفت. در تاریخ 19 آوریل در استان «ولادیمیر» ضمن درگیری مسلحانه با نیروهای انتظامی ساکنان آسیای مرکزی که قصد انجام حملات تروریستی در محدوده روسیه را داشتند، کشته شدند. در تاریخ 25 می سال جاری در شهر مسکو یک گروه دیگری مشتکل از شهروندان روسیه و آسیای مرکزی که با داعش بیعت کرده بود کشف و خنثی شد. در تاریخ 28 جولای یک گروه 7 نفری متشکل از ساکنان آسیای مرکزی با اتهام آماده سازی اقدام تروریستی در شهر سنت پترزبوگ بازداشت شد. در تاریخ 14 آگوست در مسکو مقامات انتظامی گروه دیگری متشکل از فرستاده داعش، متخصص تهیه دستگاه های انفجاری و 2 تروریستی را که قصد انجام حملات گسترده تروریستی را داشتند دستگیر کرد. در نهایت در تاریخ 31 آگوست در شهر مسکو 2 ساکن آسیای مرکزی که قصد انجام اقدام تروریستی در تاریخ 1 سپتامبر را داشتند، بازداشت شدند.

جذابیت مهاجران کاری برای مبلغان افراطی
طی سال‌های اخیر این مسئله چنان جدی شده که روسای نهادهای انتظامی روسیه به طور آشکار در مورد آن سخن می‌گویند. به این ترتیب در تاریخ 25 جولای سال 2017 میلادی «الکسندر باستریکین» رئیس کمیته تحقیقاتی روسیه اظهار داشت که تروریست‌های داعش شهروندان کشورهای خارج نزدیک را که نتوانستند با زندگی در روسیه منطبق شوند را استخدام می‌کنند. مبلغان تلاش می‌کنند گروه‌هایی به اصطلاح در حالت «خواب» را که به وقتش بتوانند برای انجام اقدام تروریستی بسیج شوند، ایجاد کنند.

در سال 2015 میلادی «نیکولای پاتروشف» دبیر کل شورای امنیت روسیه گفته بود که داعش در صدد استخدام مهاجران کاری که در مناطق خاوردور روسیه مشغول به کار هستند، می باشد. گرچه در ابتدا، مبلغان افراطی پیروان خود را برای سفر به قلمرو خلافت دروغین خود دعوت می‌کردند اما از سال 2016 میلادی آنها درخواست می‌کنند تا پیروانشان در محدوده کشورهای خود اقدامات تروریستی انجام دهند.

افزایش حملات تروریستی در محدوده اتحادیه اروپا و افزایش تعداد کشف تشکیلات تروریستی در روسیه بیانگر این مهم است. علیرغم کار جدی مقامات انتظامی و رسانه‌ها، ایده‌های مخرب داعش در میان جوانان مسلمان قوی و محبوب باقی مانده‌اند.

بنابه ارزیابی «حمزه کوزنیتساف» رئیس جنبش اجتماعی منطقه ای مسلمانان منطقه خاباروفسک تحت عنوان «مشترک المنافع» حدود 10 در صد از مسلمانان این منطقه فرایض مذهبی خود را انجام می‌دهند. از این میان حدود 20 درصد از آنها با ایده‌های داعش همدرد هستند. برای یک منطقه این شاخص بسیار جدی است. به قول کوزنیتساف شعارهای پوپولیستی داعش بسیاری از جوانان مسلمان را به خود جلب می‌کند. از طریق شبکه‌های اجتماعی به طور فعال ویدیوهای تبلیغاتی که از نظر روانشناسی به طور حرفه ای تهیه شده‌اند منتشر می‌شوند. هدف تحریک کنندگان و مبلغان داعش، تغییر بردار تفکرات مهاجران کاری مسلمان به سمت رادیکالیسم، تجاوز و اقدامات افراطی می‌باشد.

تا چه اندازه مهاجران کاری مذهبی هستند؟
در سال 2013 میلادی نویسنده این مطلب در یک نظرسنجی جامعه شناسی شرکت داشت که یکی از اهداف آن تشخیص درجه مذهبی بودن مهاجران کاری از تاجیکستان و قرقیزستان بود. بنابه نتایج این نظرسنجی تنها یک چهارم مهاجران از جمله مسلمانانی بودند که در کشورهای خود هفته‌ای یک بار برای انجام نماز جمعه به مسجد می رفتند. یک چهارم دیگر تنها در حین اعیاد بزرگ به مسجد می‌روند و 20 درصد حتی از این هم کمتر به موسسات دینی سر می‌زنند.

اما بنابه تحقیقات دیگر، در حال حاضر وضعیت به طور جدی تغییر یافته است. «سوفی راش» رئیس گروه مطالعات آسیای مرکزی «تغییرات دموگرافیک در تقاطع فرهنگ‌ها» دانشگاه هایدلبرگ مطالعاتی را در زمینه درجه مذهبی بودن مهاجران کشورهای آسیای مرکزی انجام داده است. بنابر این تحقیقات توجه بسیاری از مهاجران در طول اقامت در روسیه به اسلام بیشتر می‌شود. این مهم به دلیل ارتباط مستقیم با دیگر مسلمانان و همچنین با روس‌های مسیحی و غیر مسیحیان و همچنین با توجه به اینترنت تشکیل شده است.

مطالعات «اسلام و مهاجرت کاری» که در سال 2015 میلادی توسط جامعه شناسان تاجیک انجام گرفته نشان می‌دهد که در محیط مهاجران همزمان دو پروسه در کنار هم صورت می‌گیرند. از یک سو تعداد مسلمانانی که فرایض مذهبی خود را به طور جدی رعایت می‌کنند افزایش و از طرف دیگر برای تعدادی دیگر از مهاجران اهمیت دین و اسلام کاهش می‌یابد و آنها شیوه زندگی سکولار را ترجیح می‌دهند.

بنابراین نظرسنجی مهاجران کاری تاجیک در محیط مذهبی روسیه تغییر و فعالیت‌های موسسات اسلامی روسیه را تبدیل می‌دهند؛ از اشکال محلی اسلام دست می کشند. مهاجران مجبور هستند به طور مجدد وارد اجتماع شوند زیرا اکثریت مطلق مهاجران کاری تاجیک از مناطق روستایی و شهرهای کوچک هستند. دیدگاه‌های مذهبی آنها زیر سقف مساجد شکل گرفته که تقریبا همه افراد با همدیگر آشنا هستند. اما در محدوده شهر ایمان، فردی است و تثبیت کننده‌های قبلی محلی در گذشته باقی می‌مانند.

امروز مساجد به طور رسمی و غیر رسمی به مهاجران برای دریافت اشتغال، ثبت نام و پیدا کردن مسکن کمک می‌کنند. علاوه بر این در مساجد هویتی شکل می‌گیرد که پیوستن مهاجران کاری تاجیک به جامعه روسیه را تسهیل می‌کند. همانطور که تجزیه و تحلیل شیوه‌های جلب مهاجران مسلمان نشان می‌دهد مبلغان افراطی به طور فعال از تجربیات برای جذب مهاجران کاری مسلمان به گروه‌های تروریستی استفاده می کنند.

برخی مسلمانان هنگام بازدید از مساجد، قهوه‌خانهها و بازارها و در مجموع در اماکنی که مهاجران بیشتر دیده می‌شوند از سوی مبلغان افراطی استخدام شدهاند. مبلغان با مهاجران آشنا و کمکهای خود را پیشنهاد می‌کنند. اما بیشتر مهاجران از طریق شبکههای اجتماعی و موعظه‌های غیر رسمی تحت تاثیر ایده‌های افراطی قرار می‌گیرند و از سوی مبلغان سازمانهای تروریستی استخدام  میشوند. مشکلات داخلی منطقه از جمله بی سوادی مذهبی، فقر و مناقشات قومی به محبوبیت و گسترش ایده‌های افراطی در میان ساکنان منطقه کمک می‌کند.

برای افرادی که تازه استخدام میشوند نه تنها ایده ایجاد دولتی که در قلمرو آن عدالت رعایت می‌شود بلکه وعدههای دستمزدهای بالا جذاب هستند. برخی از مواد تبلیغاتی افراطی جوانان را به سمت افراطی شدن هدایت می کنند اما این وضعیت تنها پس از گفت و گو زنده طولانی مدت با افراطگرایان به یک جهان بینی دائمی تبدیل میشود. به نظر میرسد که رکود اقتصادی ناشی از بحران مالی پایان سال 2014 میلادی در روسیه (و بعد از روسیه در آسیای مرکزی) بحران اقتصادی ناشی از کاهش قیمت نفت و تحریم‌های غربی و همچنین تشدید قوانین مهاجرت به نفع مبلغان افراطی بود. در سال 2015 میلادی بسیاری از مهاجران کاری با عدم پیدا کردن کار در روسیه رو به رو شدند لذا شاید راحت تر به سازمان‌های تروریستی جذب می‌شدند.

در جریان مطالعاتی که در قرقیزستان صورت گرفت، شرح حال بیست و پنج «جهادی» تبعه این کشور که برای شرکت در درگیری‌های مسلحانه به مناطق سوریه، عراق یا افغانستان و پاکستان سفر کردهاندT روشن شد. بنابر این تحقیقات اکثر شهروندان قرقیزستان که به مناطق درگیر سفر کرده‌اند بالغ و سن متوسط آنها از 22 تا 25 سال را تشکیل داده است.  

برخلاف این نظریه که اکثر افرادی که به صفوف سازمان های تروریستی پیوسته اند بی سواد بودند، این مطالعات نشان می‌دهد که از 25 نفر 17 نفرشان فارغ التحصیل دبیرستان، 2 نفر زمان پیوستن به گروه‌های مخرب مشغول تحصیل در رشته تحصیلی متوسطه و 2 نفر دیگر فارغ التحصیل دانشگاه بوده‌اند. اکثر این افراد از طبقه متوسط و 3 نفر از آنها به قول بستگانشان دارای شرایط زندگی عالی بودند. چهار نفر دیگر از طبقه زیر میانگین و تنها یک نفر از آنها در گره بدهکاری پیچیده بود. علاوه بر این بسیاری از شهروندان استخدام شده قرقیزستان پیش از این، برای کار و فعالیت به روسیه سفر می‌کردند و دارای اشتغال خوب و حتی به خانواده‌ها و والدینشان کمک مالی می‌رساندند.
تصمیم پیوستن به سازمان‌های تروریستی تحت تاثیر بسیاری از عوامل داخلی و خارجی گرفته می‌شود و به نظر می‌رسد که جوانی، وضعیت خانوادگی، سطح پایین تحصیلات، وضعیت اقتصادی ضعیف و درجه دینداری به سختی می‌تواند عامل تعیین کننده ای در این زمینه باشد. با این حال ترکیب این همه تحت تاثیر تبلیغات اینترنتی می‌تواند منجر به افراطی شدن مهاجران کاری شود.

*مدیر بخش علوم سیاسی دانشگاه «بوریس یلتسین» و کارشناس شورای روابط خارجی روسیه