مطالعات شرق/

 مصاحبه با کارشناسان

افزایش اقدام‌های تروریستی با مشارکت اتباع تاجیکستان از جمله حوادث حرم شاه چراغ (ع) در ایران، اتهام حمله تاجیک‌ها به دفتر حزب اسلامی گلبدین حکمتیار در کابل، کشتار 13 سرباز روس در پادگان آموزشی در بلگراد روسیه از سوی دو تاجیک، آغاز محاکمه "ابو داوود" ( پرویز عبدالرحمان اف) تبعه تاجیکستان که متهم به سازماندهی حملات تروریستی در روسیه، سوئد و آلمان است و بیش از 200 جوان را به صف گروه تروریستی داعش جذب کرده که دادستانی کل تاجیکستان نیز در حال حاضر برای وی حکم حبس ابد درخواست کرده است، فعالیت گروه موسوم به "انصارالله" با حضور تاجیک‌ها در افغانستان، حمله تروریستی چند سال قبل یک تبعه قرقیزستان در خطوط متروی شهر سن‌پترزبورگ، اقدام تروریستی چند تبعه ازبکستان در کشور سوئد و اعلام تاسیس گردان ترکهای آسیای مرکزی در اوکراین برای مقابله با ارتش روسیه به فرماندهی یک تبعه قرقیزی بیانگر ادامه گرایش جوانان منطقه به گروههای تروریستی است.
در همین راستا و برای بررسی علل و دلایل گرایش جوانان آسیای مرکزی به گروه‌های تروریستی و تکفیری، کارگروه آسیای مرکزی «موسسه مطالعات شرق» با تعدادی از کارشناسان مسائل منطقه مصاحبه ای انجام داده است. آقایان دکتر "قادر ملک‌اف" مدیر مرکز پژوهشی "دین، سیاست و حقوق" در قرقیزستان، "عبدالملک سارمان‌اف" کارشناس مسائل سیاسی و روزنامه‌نگار در قزاقستان، "بختیار ایرگاشف" کارشناس سیاسی از ازبکستان، "کریم‌جان یاروف" مدافع حقوق کارگران مهاجر آسیای مرکزی در روسیه و "عبدالملک قادروف" تحلیلگر سیاسی در تاجیکستان، در این مصاحبه شرکت کرده و به پرسش‌ها پاسخ داده اند.

مطالعات شرق: دلیل گرایش جوانان آسیای مرکزی به گروه‌های تروریستی چیست؟ عقیدتی، مالی، نداشتن آگاهی درست نسبت به اسلام، تبلیغات داعش و یا عوامل دیگر؟
"قادر ملک‌اف": ما چند سالی است که در حال تحقیق روی این موضوع یعنی دلایل اصلی گرایش جوانان کشور قرقیزستان به گروه‌های افراطی و تکفیری هستیم. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که با وجود گذشت بیش از 30 سال از استقلال قرقیزستان از اتحاد شوروی سابق، هنوز هم شرایط مطلوب برای زندگی مردم در این کشور فراهم نشده است. وقوع سه کودتا و تغییر بیش از 20 نخست وزیر و حکومت، بحران‌های شدید اقتصادی، نبود اندیشه رشد و توسعه ملی و اسلامی، فساد مالی و رشوه خواری گسترده سیستم اداری، فقر و بیکاری و از همه مهم‌تر ناامیدی از نظام سکولار که طی این مدت نتوانسته است انتظارات جامعه را برآورده سازد از عوامل عمده پیوستن جوانان به گروه های تروریستی و تکفیری است. همچنین فضای نسبتا آزاد فعالیتهای مذهبی و سیاسی در قرقیزستان از یک سو و آماده نبودن روحانیون و علمای دینی برای پاسخگوی به پرسش‌های روز نسل جوان از سوی دیگر، موجب شد که مبلغان گروههای تکفیری و تروریستی از خلاء موجود استفاده و جوانان را به صفوف خویش جذب و برای جنگ به سوریه و عراق اعزام کنند. امروز نیز در ظاهر گروه داعش شکست خورده ولی در داخل قرقیزستان هسته های خفته این سازمان تکفیری وجود دارند . اعلام تاسیس گردان ترکهای آسیای مرکزی در اوکراین برای جنگ با ارتش روسیه به فرماندهی"الماس کودابیک‌اولو" تبعه قرقیزی اخراج شده از روسیه یکی از این موارد است . کودابیک اولو قبلا آرایشگر نظامیان آمریکایی در پایگاه هوایی " ماناس" در قرقیزستان و نیز در یکی از مراکز نظامی ایالات متحده در افغانستان بود و اکنون علیه روسیه اعلام "جهاد" کرده و در حال جذب اعضای داعش است. این اتفاقها حاکی از تلاش حامیان جریان تکفیر در جهت اعلام وجود کردن این گروه در شکل و شمایل جدید است."
"عبدالملک سارمان‌اف": اگر در قرقیزستان یکی از عوامل گرایش جوانان به گروههای افراطی و تکفیری مسأله فقر و بیکاری و مهاجرت به روسیه و مشکلات حقوقی اتباع این کشور است، در قزاقستان شرایط متفاوت است. زیرا نخستین گروهی که در کشور ما اقدام به تبلیغ افکار خویش کرد، سلفیها بودند که به تدریج در ساختارهای حکومتی نیز نفوذ و افراد مهمی را جذب کردند. مثال روشن این فعالیت سلفیها، جذب ژنرال "غیرت ساتیبالدی" برادرزاده "نورسلطان نظربایف" نخستین رئیس جمهور قزاقستان و معاون سابق رئیس کمیته دولتی امنیت ملی این کشور است. از وی در محافل سلفی مرتبط با عربستان سعودی و امارات عربی متحده به اسم "شیخ غیرت" یاد می کنند. وی عملا فعالیت تمامی گروههای سلفی در قزاقستان را مدیریت می کرد که تعداد زیادی از افراد این مجموعه به همراه خانواده های خویش به سوریه رفتند. اینها از اقشار فقیر جامعه هم نبودند. در نهایت در پی آشوبهای خونین ماه ژانویه سال 2022، "شیخ غیرت" به اتهام اختلاس مالی و به درخواست دولت قزاقستان در دبی بازداشت و به کشور خویش استرداد و به 6 سال زندان محکوم شد. این در حالی است که اتهام اصلی وی باید مدیریت گروه سلفیه می بود نه مسائل مالی . نکته مهم دیگر این است که کارمندان و مقام‌های کمیته امنیت ملی قزاقستان با این افراد (سلفی‌ها) کاملا در ارتباط و تعامل بودند (تا نشان دهند که سلفی‌ها کاملا تحت کنترل مقام‌های امنیتی هستند و تهدیدی برای امنیت ملی این کشور ندارند.) از سوی دیگر به سلفی ها گفته می شد که اگر مقام‌های امنیتی و انتظامی اقدام به بازداشت آنان کنند، تحت انتقاد شدید سازمانهای مدافع حقوق بشری بین المللی قرار خواهند گرفت. (اما پس از آغاز بحران سوریه، مقام‌امنیتی قزاقستان به دلیل احساس خطر از سوی این گروه، آنان را به سوریه فرستاد.) از این رو راه یافتن آنان به ترکیه و بعدا به سوریه برای مشارکت در "جهاد" مورد ادعای گروه داعش، با پرواز از مسیر قرقیزستان به استانبول، تنها با توافق مقام‌های امنیتی دو کشور ممکن شد. امروز نیز که مشارکت تعدادی از اعضای گروه های سلفی و داعشی در آشوبهای ماه ژانویه سال 2022 در قزاقستان ثابت و این افراد بازداشت شده اند، شاهد این بودیم که فشار سازمان های مدافع حقوق بشری بین المللی به دولت قزاقستان تشدید شد که در نهایت منجر به این شد که براساس فرمان رئیس جمهور بیش از هزار نفر از افراد آشوبگر مورد عفو قرار گرفتند که در میان آنان اعضای جریانهای افراطی و تکفیری نیز حضور داشتند. با وجود اینکه معمولا این طور مطرح می‌شود که عمده افراد تاجیک، ازبک و یا قرقیز که به عنوان کارگر مهاجر در روسیه مشغول به کار بودند، تحت تاثیر افکار مبلغان گروه تکفیری داعش از قلمرو روسیه به سوریه و عراق رفته‌اند، اما در قزاقستان به افرادی که خواستار حضور در "جهاد" مورد ادعای گروه داعش بودند کمک نیز شد که کشور خویش را ترک کنند تا از دردسر حضور این افراد در داخل این کشور رهایی یابند.
"عبدالملک قادروف": شرایط تاجیکستان در این مورد شباهت زیادی به قرقیزستان دارد. اما مهم ترین عامل مهاجرت فزاینده جوانان تاجیک برای کار و زندگی به روسیه، نبود اشتغال و دستمزد کافی در داخل کشور است. همچنین نبود فضای مطلوب معیشتی و اجتماعی و اعمال خشونت در نیروهای مسلح تاجیکستان موجب می شود که همه ساله هزاران جوان دارای شرایط خدمت نظام وظیفه از این کشور فرار کنند. عامل دیگر گرایش جوانان تاجیک به گروههای افراطی و تروریستی در روسیه، فضای بسته و محدود آموزش های اسلامی و عبادی در داخل تاجیکستان است. زیرا در این کشور ورود جوانان قبل از 18 سال و بانوان به مساجد ممنوع است. آموزش احکام اسلام و قران کریم نیز ممنوع بوده به غیر از یک دانشکده اسلامی در شهر دوشنبه، هیج مدرسه یا مرکزی که جوانان بتوانند از طریق آن با اسلام آشنا شوند، وجود ندارد. هیج برنامه ای در رادیو و تلویزیون های دولتی درباره اسلام پخش نمی شود. به دلیل مهاجرت اکثر مردان به روسیه برای کار، وظیفه تربیت فرزندان در تاجیکستان به عهده مادران است که با توجه به اینکه مادران نیز مجبوراند کار کنند، وقتی برای آموزش اسلام به فرزندان خویش ندارند. در این شرایط کارگران جوان مهاجر تاجیک در روسیه تحت تاثیر افکار مبلغان گروه های تروریستی و تکفیری نظیر داعش قرار می‌گیرند که از ابزارهای تبلیغاتی پیشرفته‌ای استفاده می کنند و این تلقی برای این افراد به وجود می‌آید که اسلام واقعی همین است. یعنی عوامل اصلی گرایش جوانان تاجیک به گروه های افراطی اول به دلیل مشکلات در داخل تاجیکستان و بعد ناشی از مهاجرت است.
 "بختیار ایرگاشف": البته اوضاع در ازبکستان طی سال های اخیر بهود یافته است و روند گرایش جوانان به گروه های تروریستی و تکفیری با کاهش چشمگیری رو به رو بوده است. دلیل اصلی این موضوع نیز این است که حکومت جدید ازبکستان اغلب محدودیتهای مذهبی که رژیم قبلی این کشور اعمال کرده بود را لغو کرده است. در حال حاضر ممنوعیت پخش صدای اذان از بلندگوی مساجد، محدودیت آموزشهای اسلام و قرآن کریم و برگزاری نماز و سایر مراسم دینی همگی برداشته شده است. حتی محدودیتهای قبلی در خصوص حجاب بانوان نیز برداشته شده است. همچنین دولت به مخالفین اسلامیِ خود که در خارج از ازبکستان بودند پیشنهاد عفو و بازگشت به کشور داد. در گذشته یکی از بهانه های گروههای مخالف دولت ازبکستان برای مبارزه با حکومت این کشور، بحث محدودیت برای انجام عبادات بود که اکنون این وضع تغییر کرده است. همانند تاجیکستان و قرقیزستان یکی از راه های گرایش جوانان ازبکستانی به گروه های تروریستی و تکفیری حضور آنان به عنوان مهاجر کاری در روسیه است. تا پیش از این، "حرکت اسلامی ازبکستان" گروه عمده مخالفان اسلامی حکومت این کشور را تشکیل می‌داد که پس از اینکه با گروه داعش بیعت کرد، در سوریه سازمانی تحت عنوان "کتائب امام بخاری" را تاسیس کرد که با شکست داعش، این گروه نیز دیگر فعالیتی ندارد. اما بقایای این گروه احتمالا در افغانستان و وزیرستان پاکستان حضور داشته باشند که به دلیل روابط نزدیک حکومت ازبکستان با طالبان، به نظر نمی رسد که این افراد اقدامی علیه منافع دولت تاشکند انجام دهند.

مطالعات شرق: علت پیوستن کارگران مهاجر جوان کشورهای آسیای مرکزی به سازمانهای تروریستی در قلمرو روسیه چیست؟
"کریم‌جان یاروف": ما چندین سال است که در حال بررسی این موضوع در میان کارگران مهاجر ازبکستانی، تاجیکستانی و قرقیزستانی در روسیه هستیم. نتایج این بررسی ها نشان می دهد که انگیزه عمده کارگران مهاجر ازبک و قرقیز برای پیوستن به گروه های تروریستی و افراطی طی سالهای 2014 تا 2018 اعتقادات انحرافی ناشی از فعالیت مبلغان این سازمانها و کسب منافع مالی بوده است. اما دلیل اصلی موفقیت مبلغان گروه داعش در شست و شوی مغزی کارگران مهاجر تاجیک در روسیه، نبود آگاهی و دانش اسلامی در این افراد است که محدودیت های آموزش علوم اسلامی در تاجیکستان موجب شده است که این افراد خیلی راحت به دام فریب گروههای تروریستی و افراطی بیافتند. زیرا تنها منبع اطلاعات اسلامی آنان شبکه های اجتماعی هستند که در اذهان نسل جوان به دلیل جذابیت در بیان مطالب خیلی راحت نفوذ می کنند. عامل دیگر، نبود برنامه سازمان یافته مناسب برای ادغام کارگران مهاجر از این سه کشور آسیای مرکزی در جامعه روسیه است و موانع  پیچیده اداری هنگام دریافت مجوز کار و اقامت در روسیه نیز موجب می شود که مبلغان گروههای افراطی و تروریستی از این شرایط سوء استفاده کنند. از یک سو، با وجود تلاش های روسیه برای انجام کار فرهنگی در میان کارگران مهاجر و فراهم ساختن زمینه ادغام آنان در جامعه در مناطق مختلف این کشور، رسانه های خبری طرفدار غرب به موضوع مهاجرستیزی و ساختن چهره جنایی از این افراد دامن می زنند که تصویری منفی از کارگران مهاجر خارجی ایجاد می کند. متاسفانه کارفرمایانی هم وجود دارند که برای فرار از پرداخت مالیات اقدام به جذب کارگارن مهاجر بدون امضاء قرارداد می کنند و تا دستمزد کافی برای این افراد پرداخت نکنند. تعدادی از کارگران مهاجر با استفاده از افراد دلال و واسطه با کارفرمایان قرارداد می بندند که شفاهی است و هیج جنبه حقوقی ندارد و هر لحظه ممکن است پلیس مهاجرت این افراد را به دلیل نداشتن مجوز رسمی کار بازداشت و اخراج کند. بنابراین، عملا در روسیه سیاستی دوگانه در قبال کارگران مهاجر آسیای مرکزی وجود دارد که زمینه‌ساز گرایش این افراد به گروه های افراطی و تروریستی است.

مطالعات شرق: به چه دلیل افکار گروههای افراطی و تکفیری در اذهان اقشار جوان آسیای مرکزی نفوذ می کند به نحوی که آماده انجام عملیات انتحاری می شوند؟
"قادر ملک‌اف": برنامه های مبلغان گروه داعش از دیدگاه نسل جوان که در جست وجوی واقعیت هستند، بسیار جذاب است. زیرا در کشورهای آسیای مرکزی، علمای اسلامی تمامی فعالیت خویش در منبرهای مساجد را به موضوعهای اخلاقی و فقهی محدود کرده اند. آنان به دلیل وابستگی شدید به دولت های مرکزی نمی توانند از این چارچوب‌ها خارج شوند و به نیاز نسل جوان و پرسشهای روز این قشر از جامعه پاسخگو باشند. از این رو، جوانانی که از علما ناامید شده اند به سوی شبکه های اجتماعی می روند که راه گرایش آنان به گروه های افراطی و تکفیری را هموار می سازد. آنان به جوانان ناآگاه چنین القا می کنند که اگر خود را در مراکز نظامی که دشمنان اسلام در آن حضور دارند منفجر سازند، قطعا جایشان در بهشت است.
"عبدالملک سارمان‌اف": در قزاقستان نیز همین شرایط وجود دارد. زیرا روحانیان و کارمندان اداره رسمی امور مسلمانان و مفتیات که خود را همکار دولت در زمینه مبارزه با افکار و تبلیغات سازمانهای افراطی و تکفیری می دانند، راهکارهای مقابله با روشهای تبلیغاتی این سازمان ها را بلد نیستند و نمی توانند در شبکه های اجتماعی با مبلغان اندیشه های تکفیری رقابت کنند. نحوه سخنرانی امامان مساجد قزاقستان با مبلغان اندیشه های سازمانهای افراطی و تکفیری اصلا قابل مقایسه نیست و از نظر استفاده از فناوریهای نوین اطلاع رسانی نیز تفاوت‌های این دو گروه به وضوح قابل مشاهده است. القای اندیشه تکفیر زمینه ساز آماده شدن جوانان برای انجام عملیات انتحاری خواهد شد که گمان می کنند با این اقدام از این دنیای پر از مشقت و ظلمِ دشمنان نجات یافته و وارد بهشت می شوند.
"بختیار ایرگاشف": روشن است که روشهای تبلیغاتی جذاب مبلغان گروههای افراطی و تکفیری که با استفاده از امکانات اینترنتی افکار خویش را در میان نسل جوان تبلیغ می کنند، عامل بسیار مهمی در این زمینه است. زیرا نحوه سخنرانی و تشریح مسائل با پیشرفته ترین ابزارهای فنی روز، به شدت در اذهان نسل جوان نفوذ می کند به طوری که یک فرد آماده خودکشی به بهانه نابودسازی چند نفر می شود که به عنوان دشمن برایش معرفی شده‌اند و گمان می کند در برابر انجام چنین عملیاتی پاداش اخروی نیز در انتظارش است.
"عبدالملک قادروف": در تاجیکستان متن تمامی سخنرانی ها، موعظه‌ها و خطبه های نماز جمعه امامان مساجد از سوی کمیته دولتی امور دین و تنظیم جشن‌ها و مراسم‌های این کشور تهیه و تنظیم می شود. به دلیل شرایط خاص این کشور، عمده این مطالب لعن و نفرین مخالفان خارج نشین است که با عناوینی مانند "دشمنان"، "خائنان به ملت" و "وطن فروشان" از آنان یاد می شود. یعنی بدون مجوز این کمیته امامان مساجد حق ندارند درباره مسائل مهم حرف بزنند. این وابستگی موجب می شود که مبلغان گروههای افراطی و تکفیری میدان را برای خویش مهیا ببینند و با جذاب ترین سخنرانی ها و با استفاده از فناوریهای جدید در افکار نسل جوانی که تا 18 سالگی نیز تصور و دانش درستی از اسلام ندارد، نفوذ کنند. در این شرایط جوانانی که تحت تاثیر القائات این گروه ها قرار می گیرند، دیگر فرصت اندیشیدن و مقایسه کردن درست و نادرست را ندارند و برای انجام عملیات انتحاری آماده می شوند. رفتن نزدیک به 2 هزار تاجیک برای جنگ با ارتشهای سوریه و عراق طی سالهای 2014 تا 2018 که عده ای از آنها نیز با خانواده بودند، کشته شدن تعداد زیادی از آنان و آوارگی زنان و کودکان زیادی در اردوگاه ها از جمله نتایج گرایش این افراد به گروه داعش بوده است.

مطالعات شرق: برخورد دولت‌های آسیای مرکزی با افرادی که به گروه‌های افراطی و تکفیری گرایش پیدا می کنند، چگونه است و چقدر در ممانعت از پیوستن افراد به این سازمان‌ها موثر بوده است ؟
"قادر ملک‌اف": در قرقیزستان راهکار عمده بازداشت و زندانی کردن این افراد است. اما بررسی ها نشان می‌دهد که اعضای زندانی گروههای افراطی و تکفیری در داخل زندان‌ها به شدت به تبلیغ افکار خویش می پردازند و تعداد قابل توجهی از زندانیان را تحت تاثیر قرار می دهند. آنان با هسته های این گروه ها در بیرون از زندان ارتباط دارند و درباره راهکارهای جذب بیشتر زندانیان دستور می گیرند. اما سازمانهای مدافع حقوق بشری که عمدتا وابسته به غرب هستند، برای دفاع از اعضای زندانی گروه های افراطی و تکفیری وکیل استخدام می کنند. دولت قرقیزستان به شدت تحت فشار این سازمان ها قرار دارد و بارها افراد مرتبط با گروه های تروریستی را مورد عفو قرار داده است. حتی اخیرا موضوع عفو تعدادی از زندانیان وابسته به گروه داعش که در سال 2016 به اتهام انجام عملیات تروریستی بازداشت شده اند، مطرح شده است. این اقدام‌ها موجب افزایش تعداد اعضای گروه های افراطی و تکفیری خواهد شد. روشهای فعلی برای ممانعت از پیوستن افراد به این گروه ها موثر نبوده و باید برنامه‌های جامعی برای آموزش اسلام صحیح و به دور از خشونت و تکفیر، آن هم در مدارس دولتی تدوین و اجرایی شود.
"عبدالملک سارمان‌اف": در قزاقستان از سالها قبل برنامه تفکیک گروههای میانه رو و تندرو اسلامی اجرایی شده است که البته نتایج عکس در بر داشته است. به این دلیل که نهادهای امنیتی و انتظامی به بهانه دورماندن از انتقادهای غرب مبنی بر نقض حقوق مسلمانان و بویژه گروه های افراطی، چنین اندیشه‌هایی را تلقین می کردند که باید با اعضای این سازمان ها مدارا کرد تا آنان از این راه باز گردند. اما این اقدام‌ها جواب نداد و مشارکت تعدادی از این افراد در آشوبهای خونین ماه ژانویه سال 2022 نشان داد که این راهکار اشتباه بوده است. از این رو، ضرورت بازنگری در سیاست‌های دولت قزاقستان در زمینه نظام آموزشی اسلامی، آماده سازی امامان مساجد براساس نیاز روز و ارتقاء توان این افراد برای فعالیت در شبکه های اجتماعی و پاسخگویی به نیاز نسل جوان در این زمینه وجود دارد.
"بختیار ایرگاشف": برنامه های فعلی برای مقابله با افکارگروه های افراطی و تکفیری که در ازبکستان نیز بیشتر بر بازداشت و زندانی کردن اعضاء این سازمان ها متکی است، دیگر جواب نمی دهد. با توجه به حضور بین 5 تا 7 میلیون نفر از اتباع ازبکستان در روسیه به عنوان کارگر مهاجر، ضرورت انتقال آموزش‌های درست اسلام به این افراد قبل از رفتن آنان برای کار به روسیه حائز اهمیت است. همچنین با همکاری اداره امور مسلمانان ازبکستان و شورای مفتیات روسیه باید برنامه آموزش این افراد و دور نگه داشتن آنان از تبلیغات گروه های افراطی و تکفیری در مناطق مختلف روسیه تدوین و اجرایی گردد.
"عبدالملک قادروف": در تاجیکستان نیز راهکار غالب برای مبارزه با گروههای افراطی بازداشت و زندانی کردن اعضای این سازمان ها است که همچنان ادامه دارد. البته به دلیل استرداد تعداد زیادی از اتباع تاجیکستان از روسیه به اتهام عضویت در گروه های افراطی و صدور احکام سنگین علیه آنان، فعالیت تبلیغاتی علیه حکومت تاجیکستان با این ادعا که حقوق مسلمانان را نقض می کند، افزایش یافته است. تا زمانی که آموزش اسلام در مدارس دولتی این کشور راه اندازی نشود و همچنین محدودیت های اعمال شده در مورد حضور جوانان در مساجد و ممنوعیت آموزش قرآن و علوم اسلامی لغو نگردد، امیدوار بودن به بهبود اوضاع اشتباه است. زیرا مقام‌های امنیتی و انتظامی تنها به بازداشت و زندانی کردن اعضای این سازمان ها فکر می کنند، که عدم تاثیرگذاری این راهکار نیز ثابت شده است.
"کریم‌جان یاروف": در حال حاضر مشخص شده است که راهکار بازداشت و زندانی کردن اعضای گروه های افراطی که در اکثر کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد، تاثیرگذار نیست. همچنین اکنون با توجه به جنگ روسیه و اوکراین این نگرانی وجود دارد که حامیان غربی گروه داعش دوباره برای اعزام کارگران جوان مهاجر از کشورهای آسیای مرکزی به این درگیری ها نظیر آن چه که در سوریه و عراق اتفاق افتاد، اقدام کنند. زیرا اعلام تاسیس گردان "توران"  با مشارکت اقوام ترک زبان آسیای مرکزی در اوکراین برای جنگ با ارتش روسیه به فرماندهی "الماس کودا‌بیک اولو" تبعه قرقیزی اخراج شده از روسیه و همچنین حمایت تبلیغاتی گسترده رسانه ای "آیداس صادق‌اف" تبعه پیشین قزاقستان که علیه روسیه اعلام "جهاد" کرده است، زنگ خطر را به صدا در آورده است. بنابراین به نظر می‌رسد که برنامه های برخورد دولت های آسیای مرکزی با اسلام و مسلمانان باید ریشه ای و اساسی تغییر کند تا زمینه تبلیغ هر نوع افکار افراطی و تکفیری در میان نسل جوان این کشورها از بین برود.
انتهای مطلب/