ایران شرقی/

تاشکند از زمان روی کار آمدن شوکت میرضیایف، راهبرد فعالی در حوزه سیاست خارجی خصوصا نسبت به همسایگان تعریف و تاحدود زیادی نیز آن را به مورد اجرا گذاشته است. طرح توسعه همگرایی با کشورهای آسیای مرکزی؛ از جمله مهمترین دستاوردهای دو سال اخیر ازبکستان محسوب می شود. اما در کنار این راهبرد، فرضیه دیگری نیز وجود دارد که تاشکند علاوه بر تلاش جهت ایجاد یک مدل همگرایی مستقل از قدرتهای خارجی، سعی بر کسب رهبری منطقه و همچنین موقعیت سازی برای تبدیل شدن به قدرت اول منطقه آسیای مرکزی را دارد. در این میان، قزاقستان بعنوان یک رقیب سنتی و البته قدرتمند، از جایگاه شایسته ای به لحاظ اقتصادی برخوردار است و در کسب پرستیژ بین المللی به واسطه تلاش برای میانجیگری میان ایران و قدرت‌های  دیگر در بحث هسته ای و همچنین ایفای نقش در مذاکرات مربوط به سوریه هم توفیقات خوبی داشته است.

ازبکستان نیز برای دستیابی به مقام یک میانجی منطقه‌ای و کسب وجهه و اعتبار جهانی در حل و فصل یکی از مهمترین مناقشات امروز منطقه و حتی جهان، در کنار سایر دلایل، از حدود یکسال پیش به صورت فعال تری نسبت به گذشته به موضوع افغانستان ورود پیدا کرده است. تلاش برای کسب میزبانی مذاکرات نهایی صلح و تلاش برای بازیگری و نقش آفرینی در آینده افغانستان پس از صلح احتمالی ؛ از موضوعاتی است که باعث شده تاشکند بصورت فعال در حوزه افغانستان حضور یابد .

برای بررسی این موضوع و اهداف تاشکند و چرایی ورود این کشور به مسئله افغانستان؛ موسسه مطالعات ایران شرقی در گفتگو با چندین کارشناس این حوزه، به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته است که در بخش دوم آن، پروفسور «ولادیمیر بایکو» محقق مسائل افغانستان و استاد دانشگاه دولتی «آلتای» روسیه
به تعدادی از سوالهای این موسسه به شرح زیر پاسخ گفته است:


ایران شرقی: پس از آغاز مذاکرات صلح افغانستان، ازبکستان دیپلماسی فشرده ای را آغاز کرده است و شعار آن حمایت از روند صلح افغانستان است. مشخصا ازبکستان به دنبال چیست که در این راه حاضر شد خلاف عرف دیپلماتیک، با ملا برادر فردی که در لیست سیاه سازمان ملل قرار دارد، ملاقات کند؟ آیا ازبکستان به دنبال میزبانی مذاکرات صلح در مرحله نهایی آن است؟
- سیاست ازبکستان در قبال افغانستان هدف حل و فصل درگیری داخلی طولانی مدت را در این کشور دنبال می‌کند. ازبکستان به عنوان یک کشور هم مرز با افغانستان خواستار مشارکت مستقیم در فرآیند صلح قزاقستان است. دیپلماسی ازبکستان که تا کنون طالبان را به عنوان یک قدرت سیاسی دولتی در نظر نمی‌گرفت، اکنون قصد دارد با آنها مانند یک قدرت نظامی-سیاسی بانفوذ برخورد کند. تا همین اواخر، آمریکا روابط را با طالبان در انحصار خود درآورده بود. آمریکا در کل تاریخ این جنبش، با آنها سرو کار داشته است.
اما این وضعیت در اواخر سال‌های 2010 به هنگام تشدید فعالیت روسیه و دیگر کشورهای همسایه از جمله قزاقستان و ازبکستان تغییر کرد. با این حال، تاشکند فعلا در مورد پذیرش دور نهایی مذاکرات پیرامون افغانستان اعلام آمادگی نکرده است.

ایران شرقی: مقام‌های اروپایی و آمریکایی به طور مکرر با مقام‌های ازبکستان دیدار می کنند و هدف از آن را ارتباطات منطقه ای بین آسیای مرکزی و ازبکستان بیان می کنند، آیا این همان طرح آسیای مرکزی بزرگ است که دنبال می شود؟
- تلاش برای اجرای پروژه "آسیای مرکزی بزرگ" از زمان اعلام آن در اوایل سال‌های 2000 متوقف نشده است. ایده همگرایی این منطقه ضمن حفظ نقش هماهنگ کننده آمریکا، بر پایه این پروژه بنا نهاده شده است.
اما در حال حاضر، این جریان از رویدادها غیرممکن است. چرا که دیگر پروژه‌های رقیب با احتمال موفقیت بیشتر ظهور یافته‌اند. یکی از این طرح‌ها، پروژه "یک کمربند-یک جاده" چین است که مشارکت گسترده تمام کشورهای آسیای مرکزی بزرگ را که شامل بخش‌های خاص روسیه، چین، افغانستان و غیره می‌شود، در نظر دارد. اما باید در این مسئله از معلمان بزرگ به ویژه معلمان آمریکایی (ر. فرای، ر. کنفیلد و غیره) نیز پیروی کرد.

ایران شرقی: به نظر می رسد که ازبکستان بیش از کشورهای آسیای مرکزی تلاش دارد تا پیوندهای خود با افغانستان را مستحکم کند، آیا قرار است پس از فرایند صلح افغانستان، نظم نوینی در منطقه ایجاد شود و احتمالا ازبکستان در آن نقش ویژه ای داشته باشد؟
- ازبکستان امکانات منحصر به فردی برای اجرای نقش سازنده و صلح‌آمیز در منطقه دارد. هدف تاشکند از ایفای این نقش، اجرای سیاست "دست‌های پاک" در قبال افغانستان و دیگر همسایگان براساس اصل بی‌طرفی و غیر همبستگی است، نه ادعای رهبری منطقه‌ای.

ایران شرقی: آیا می توان تلاش های تاشکند در مسئله صلح افغانستان را رقابتی با تلاش های قزاقستان در مسئله صلح سوریه دانست؟ اینکه هر دو کشور به دنبال تاثیرگذاری بر روندهای امنیتی در منطقه هستند، نشانی بر رقابت این کشورها با یکدیگر نیست؟
- سیاست منطقه‌ای و مجموعه مسائل مرتبط با افغانستان، یک محیط بسیار رقابتی را ایجاد کرده است. تلاش‌های فعلی تاشکند برای تامین صلح در افغانستان نمونه‌ای از این رقابت است. ازبکستان سالیان سال مجبور بود به طور همزمان مشکلات پیچیده داخلی و خارجی را حل و فصل کند، اما در حال حاضر، به روی جهان باز شده است. قزاقستان هم در حال حاضر، دوران پیچیده انتقال قدرت را سپری می‌کند و ظرفیت میانجی‌گرانه آن در امور بین‌المللی به طور عینی رو به کاهش است. علاوه بر این، موقعیت جغرافیایی آن هم در این امر کم تاثیر نبوده و می‌تواند کیفیت ژئوپلیتیکی دیپلماسی قزاقستان و سیاست منطقه‌ای را کاهش دهد.