سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو از جمله سازمان‌های بین‌المللی بین دولتی در این منطقه است که به دلیل اختلافات سیاسی میان کشورهای عضو، نتوانسته است در عرصه همکاری‌های اقتصادی منطقهای، جایگاه قابل توجهی در میان سازمان‌های بین‌المللی کسب کند. بر اساس آخرین گزارش‌ها، در حالی که مجموع حجم تجارت خارجی 10 عضو اکو به 850 میلیارد دلار می‌رسد، سهم کشورهای عضو از این تجارت، در سال 2017 فقط 63 میلیارد دلار بوده است.
در چنین شرایطی، تحولات جدید منطقهای و جهانی نیز بر پیچیدگی اوضاع افزوده است و معمای کارکرد اکو را پیچیده‌تر ساخته است.
ایران شرقی/
سازمان همکاری‌های اقتصادی (Economic Cooperation Organization) یا «اکو» که یک سازمان بین‌المللی بین دولتی در این منطقه می‌باشد، به دلیل اختلاف‌های سیاسی میان کشورهای عضو، نتوانسته در عرصه همکاری‌های اقتصادی منطقهای و روابط بازرگانی، جایگاه قابل توجهی کسب کند. سایه اختلاف‌های سیاسی برخی اعضا در طول سال‌هایی که از عمر این سازمان می‌گذرد، همواره بر فعالیت‌های اقتصادی و همکاری‌های منطقهای اکو سایه افکنده است. بر اساس آخرین گزارش‌ها، در حالی که مجموع حجم تجارت خارجی 10 عضو اکو به 850 میلیارد دلار می‌رسد، سهم کشورهای عضو از این تجارت هنگفت، در سال 2017 فقط 63 میلیارد دلار بوده است. بر اساس گزارش رییس اتاق تجارت و صنایع جمهوری اسلامی ایران، حجم تجارت خارجی کشورهای عضو اکو در دو سال اخیر کاهش بیشتری یافته است. این حجم در سال 2016، 625 میلیارد دلار و در 2017، 490 میلیارد دلار بوده است که سهم بازرگانی درون منطقهای در این دو سال، 48 و 19 میلیارد بوده است. بر این اساس، رشد تجارت درون منطقهای اکو همچنان یک چالش و در عین حال اولویت جدی این سازمان است.
مرکز مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان (ایران شرقی) گفتگویی را پیرامون آخرین وضعیت اقتصادی اکو و برنامههای جدید این سازمان با «آذرخش حافظی» از مقامات پیشین اقتصادی افغانستان که اکنون به عنوان رییس اتاق تجارت و صنایع اکو برگزیده شده است، انجام داد. در این گفتگو به چالش‌های فرا روی همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای عضو اکو،
ایران شرقی: ریاست اتاق تجارت و صنایع سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو این بار به افغانستان رسیده است. به عنوان رییس بخش اقتصادی این سازمان چه اهدافی را مد نظر دارید؟
حافظی: اکو دو بخش دارد؛ یکی بخش سیاسی و دیگری، اقتصادی. در رأس بخش اقتصادی، اتاق تجارت و صنایع اکو یا ECO CCI قرار دارد. من قبلا برای مدت دو سال معاون اتاق تجارت و صنایع اکو بودم و از مارچ امسال (2018) برای یک دوره، به ریاست اتاق تجارت و صنایع اکو برگزیده شدم.
سازمان اکو متشکل از 10 کشور ترکیه، ایران، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان است. هر کدام این کشورها دارای اتاق تجارت، صنایع، کشاورزی و معادن بوده و رؤسای آنها، عضو هیأت مدیره اتاق تجارت و صنایع اکو هستند و من به عنوان رئیس این اتاق برگزیده شده‌ام. هدف ما این است که برای بهبود مناسبات اقتصادی بین این کشورها و رشد جایگاه اکو در نظام اقتصادی منطقه و جهان کار کنیم. طرح ما این است که بر مبنای همکاری و همگرایی اقتصادی، مشکلات موجود را رفع کرده و تسهیلات لازم را در عرصه‌های صنعت، کشاورزی، معدن، گردشگری و بازرگانی فراهم کنیم.
ایران شرقی: اکو از جمله سازمان‌های منطقهای است که با هدف رشد توسعه اقتصادی کشورهای عضو بنا شده و بر اساس اسا‌س‌نامه این سازمان، مهمترین هدف آن توسعه اقتصادی پایدار است. در این زمینه مهمترین برنامههای شما چیست؟
حافظی: کشورهای منطقه اکو با بیش از دو تریلیون دلار تولید ناخالص ملی، یکی از مناطق مهم اقتصادی، صنعتی و تجاری جهان است و حجم بازرگانی کشورهای عضو آن به بیش از 800 میلیارد دلار می‌رسد. برنامه ما این است که روابط خود را بیشتر نهادینه بسازیم و همکاری‌های ما بیشتر شود، زیرا حجم تجارت و داد و ستدی که بین کشورهای اکو وجود دارد، به اندازه کافی نیست. من تلاش خواهم نمود با تسهیلاتی که فراهم خواهیم کرد، در قدم اول کشورهای عضو اکو تجارت و بازرگانی بین خود را افزایش دهند. در قدم دوم، کشورهای عضو این سازمان بر مبنای همکاری‌های اقتصادی منطقهای، می‌بایست نیازمندی‌های اساسی خود را از کشورهای عضو به دست بیاورند. به عنوان مثال، افغانستان پر از معادن آهن و سایر فلزات است، در حالی که کشورهای دیگر منابع معدنی و خامِ کمتری دارند. اگر کشورهای اکو توافق کنند، می‌توانند از معادن افغانستان استفاده کنند؛ تجربه و فن‌آوری از کشورهای دیگر عضو اکو باشد و بستر و نیروی کار از افغانستان و مشترکا کار کنیم. باید کارهای بزرگی برای یکدیگر انجام دهیم.
ضمنا در شرایط کنونی رفت و آمد تجار و صنعت‌کاران بین کشورهای عضو اکو مشکل است و روادید به سختی داده می‌شود، اما ما در اکو در نظر داریم برچسبی را رایج بسازیم که به جای روادید استفاده شود و وقتی بر گذرنامه بخش خصوصی کشورهای عضو اکو نصب شود، تاجر و سرمایه‌گذار به راحتی بتواند بین این کشورها رفت و آمد کند؛ چون گرفتن روادید از هر کشور و انتظار کشیدن برای آن، نابودی وقت است و زندگی امروزه ایجاب نمی‌کند به این اندازه، ضایعات در وقت داشته باشیم.
ایران شرقی: اغلب کارشناسان بر این عقیده‌اند که اکو در سایه اختلافات سیاسی برخی کشورهای عضو، کارایی لازم را نداشته است؟
حافظی: اختلاف سیاسی وجود دارد، اما ما اختلاف اقتصادی نداریم. با این وجود نیز بیشترین میزان داد و ستدها بین همین کشورهایی بوده که اختلاف سیاسی دارند. به طور مثال، پاکستان در سال‌های گذشته بزرگترین شریک تجاری افغانستان بود که البته این جایگاه حالا به ایران منتقل شده است. ما امیدوار هستیم رهبران سیاسی کشورها برای توسعه همکاری‌های اقتصادی، مانع خلق نکنند، بلکه زمینه‌ساز رشد آن باشند.
ایران شرقی: بخش اقتصادی اکو چگونه می‌تواند به حل اختلاف‌های سیاسی کشورهای عضو اکو کمک کند؟
حافظی: ما در این مورد که با اختلاف به جایی نمی‌رسیم، تفاهم داریم. ما باید به شکل عقلانی اختلافات خود را رفع کنیم. کشورهای ما با وصف این که دو تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی دارند، از پیشرفت اقتصادی عقب مانده‌اند، اما ما می‌توانیم با عقلانیت پیش برویم.
همگرایی اقتصادی معمولا سبب اتحاد سیاسی هم می‌شود و تجربه اتحادیه اروپا این مسأله را ثابت کرده است. کشورهای عضو اتحادیه اروپا دو جنگ جهانی را آغاز کردند، بین آنها دیوارهای آهنین ساخته شد، به عنوان مثال بین آلمان و فرانسه، ولی امروز از برکت همگرایی اقتصادی و همکاری‌هایی که دارند، نه تنها اختلاف‌های سیاسی آنها از بین رفته، بلکه آنها به عنوان یک مجموعه که اتفاق نظر دارند، همکار هستند و موضع‌گیری واحد دارند. این کشورها به این درجه از عقلانیت رسیده‌اند که اختلافات خود را از طریق گفتگو و تفاهم حل کنند و برای بهبود وضعیت زندگی مردم خود، متحدانه کار نمایند.
ما هم با توجه به نیازهای مردم و فقری که در حوزه کشورهای اکو وجود دارد، خود را مسئول و مکلف می‌دانیم از هر راه ممکن برای بهبود وضعیت کار و بار، معیشت مردم، فقرزدایی، توسعه پایدار، همگرایی منطقهای، حل اختلافات و تسریع مشارکت اقتصادی کار کنیم.
ایران شرقی: اختلاف‌ها در بین اعضای اکو جدی است و این سازمان نتوانسته جایگاه خود را در سطح منطقه و جهان تثبیت کند. سازمان همکاری‌های اقتصادی جنوب آسیا یا سارک نیز وضعیت مشابهی دارد، به نظر شما چه سرنوشتی فرا روی اکو متصور است؟
حافظی: از آرزو تا تحقق آن، فاصله وجود دارد و بسیاری از آرزوها تحقق پیدا نمی‌کنند. اکو به دلایل مختلف مجموعه‌ای از کشورهای نیرومند و قوی است و باید از ظرفیت‌های آن استفاده می‌شد، ولی یک مقدار کم‌کاری‌ها و ضایع‌کردن فرصت‌ها وجود داشت، اما ما تلاش میکنیم کمبود‌ها و کاستی‌ها را رفع کرده و از تمام زمینه‌ها و امکانات موجود استفاده کنیم تا حداقل این سازمان یک گام به سوی بهبود عملکرد پیش برود. من کاملا مطمئن هستم که این کار صورت خواهد گرفت و کشورهای زیادی از جمله جمهوری اسلامی ایران، اتاق ایران، اتاق ترکیه، اتاق کشورهای آسیای مرکزی، اتاق پاکستان و... خواهان حل جدی مشکلات و گسترش همکاری‌ها هستند. ما از دولت‌های خود، از دولت افغانستان، پاکستان و سایر کشورهایی که با هم اختلاف دارند، می‌خواهیم که معیشت مردم و اقتصاد کشور را فدای سیاست‌های خصمانه‌ی خود نکنند. ما ضرورت به همکاری و همدلی داریم، و هر روزی که می‌گذرد، وضعیت جهان پیچیده‌تر می‌شود و شرایط سخت‌تری برای معیشت مردم به وجود می‌آید؛ بر این اساس، ما نباید مشکلات دیگری برای منطقه خود ایجاد کنیم، در حالی که ما با مشکلات دیگری در سطح جهان روبرو هستیم. ما باید با درک مجبوریت‌ها و مشکلات، در کنار هم قرار گرفته و مشکلات خود را حل نماییم.
ایران شرقی: به عنوان مثال افغانستان در روابط اقتصادی خود با پاکستان مشکل دارد، در حالی که هر دو، عضو سازمان اکو هستند. چه برنامه‌ای برای بهبود روابط اقتصادی افغانستان با پاکستان و دیگر کشورها دارید؟
حافظی: این مسائل به تصمیم‌های جمعی بستگی دارد. ما مذاکره میکنیم و حرف می‌زنیم تا پیرامون یک برنامه عمل و یا نقشه راه به توافق برسیم و بر مبنای آن، کار کنیم. من یقینا در این مورد غفلت نخواهم کرد و از تمام فرصت‌ها استفاده میکنیم؛ اما نخست باید مشکلات موجود شناسایی شود و بعد، برای رفع این مشکلات، اگر صد بار سفر هم ضروری باشد، به کشورهای عضو اکو و برای حل اختلافات و مشکلات سفر خواهم کرد.
من در مدت کوتاهی که به عنوان رییس اتاق‌های تجارت و صنایع اکو انتخاب شده‌ام، با سفرای کشورهای مختلف عضو این سازمان در افغانستان ملاقات کرده‌ام. به تاریخ 8 ژوئن هم رهسپار آنکارا هستم و در آن‌جا همراه دوستان صحبت می‌کنم. پس از آن، مشترکا با حمایت همکارانی که در آنکارا هستند، به طرف دیگر کشورها می‌رویم تا یک تکان جدی در کار و عملکرد اتاق‌های تجارت و صنایع اکو به وجود بیاید.
ایران شرقی: براساس عهدنامه ازمیر، دسترسی آزادانه‌تر به بازارهای کشورهای عضو یکی از اهداف اکو است، اما با این وجود، حجم مبادلات تجاری بین اعضا در مقایسه با حجم مبادله با کشورهای خارج از اکو قابل مقایسه نیست. موانع و راهکارهای رسیدن به این هدف چیست؟
حافظی: خوشبختانه افغانستان از جمله کشورهایی است که 80 درصد مجموع تجارت خود را با کشورهای عضو سازمان اکو انجام می‌دهد. مثلا ما با جمهوری اسلامی ایران در حدود 2.6 میلیارد دلار داد و ستد داریم، با پاکستان هم قبلا در این حدود بود و حالا به حدود 1.6 میلیارد دلار رسیده، با ترکمنستان هم در حدود 1.5 میلیارد دلار مبادلات بازرگانی داریم؛ بنابراین بیش از 80 درصد حجم تجارت 10 یا 11 میلیارد دلاری افغانستان با کشورهای عضو اکو است. ما تلاش میکنیم دیگر کشورها نیز همین کار را بکنند. این امر مزیت‌های بسیار زیادی دارد؛ به عنوان مثال، اگر ما بین کشورهای عضو اکو تجارت کنیم، قیمت تمام شده تجارت کمتر می‌شود و ما هزینه‌های کمتری خواهیم پرداخت.
ایران شرقی: با خروج یک جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای ایران و بازگشت تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور، موضع اکو چه خواهد بود؟ آیا کشورهای عضو متعهد به توافقات اکو برای توسعه همکاری‌های اقتصادی خواهند بود؟
حافظی: افغانستان به عنوان یکی از کشورهای عضو اکو با جمهوری اسلامی ایران همدردی دارد، ما طرف‌دار حل معضلات جهانی و منطقهای هستیم، ما در اکو مشورت و رایزنی میکنیم تا به خصوص اتاق‌های تجارت و صنایع یک موضع واحد را در مسأله جمهوری اسلامی ایران و برجام اتخاذ کنند، و همه کشورها مکلف باشند از این سیاست پیروی نمایند.
ایران شرقی: آیا تحریم‌های آمریکا می‌تواند مراودات بین کشورهای اکو و جمهوری اسلامی ایران را دچار مشکل کند؟
حافظی: بله، واضح است که یک سازمان همکاری منطقهای باید مؤثریت خود را داشته باشد، چه در عرصه سیاست و چه اقتصاد؛ وقتی که موثریت نداشته باشد، وجودش لازم نیست. ما در نشستی که در آنکارا داریم، با کشورها تماس خواهیم گرفت و در تفاهم با یکدیگر، یک موضع واحد را در قبال مسأله برجام و تحریم‌های آمریکا اتخاذ خواهیم کرد.
ایران شرقی: یکی از اهداف اکو، توسعه زیربناهای حمل و نقل در منطقه است. در این زمینه نگاه اکو به بندر چابهار، به عنوان یکی از مهمترین محورهای حمل و نقل برای افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی و جنوب آسیا چیست؟ اکو چه نقشی می‌تواند برای پویایی آن ایفا کند؟
حافظی: چابهار یک بندر مهم برای توسعه منطقهای، به ویژه برای افغانستان، ایران، هند و همچنین کشورهای آسیای مرکزی است. ما در برنامه خود داریم که در مورد بندر چابهار به صورت مشخص صحبت کنیم. یکی از کارهای مهم نشست‌های بعدی ما، بندر چابهار خواهد بود. بندر چابهار برای افغانستان اهمیت حیاتی دارد، چون مواد معدنی افغانستان می‌تواند از این طریق به بازارهای جهانی و یا حداقل به بازارهای منطقهای برسد. بندر چابهار کوتاه‌ترین راه برای ما به خصوص بین افغانستان، هند و کشورهای آسیای مرکزی است و همه به آن امید بسته‌اند. خوشبختانه فعالیت‌های افغانستان و هند نتیجه داده و معاون وزیر امورخارجه آمریکا در سفر به دهلی نو، وعده داده که به خاطر افغانستان، هندوستان و آسیای مرکزی در مورد چابهار استثنا قائل می‌شوند.
ایران شرقی: اکو تا چه اندازه می‌تواند بحث چابهار را برجسته کند، به خصوص که بحث زیرساخت‌ها و زیربناهای چابهار باید با سرعت بیشتری آماده شود.
حافظی: سازمان اکو، یک سازمان منطقهای است و تلاش ما این است که در تمام زمینه‌ها تسهیلات فراهم شود. وظیفه مشخص ما این است که همکاری و همگرایی منطقهای را تقویت کنیم و با تمام سعی و تلاش خود، این کار را خواهیم کرد.
ایران شرقی: در برابر چابهار، به جای بحث تقابل، اکنون پیشنهادهایی برای همکاری میان این بندر و بندر گوادر پاکستان مطرح شده است. مقام‌های ایران و پاکستان در این زمینه علاقمندی خود را اعلام کرده‌اند. افغانستان نیز از این امر استقبال کرده و اعلام کرده است که بندر چابهار تنها گزینه برای این کشور نخواهد بود. همکاری این دو بندر چگونه می‌تواند زمینه گسترش همکاری‌های منطقهای را فراهم کند؟
حافظی: بعضی‌ها در افغانستان می‌گفتند که چابهار بدیلی برای بنادر کراچی و گوادر است، ولی همان وقت نظر من همین بود که هیچ بندری، بدیلی برای بندر دیگر نیست. بندر چابهار در موقعیتی قرار دارد که می‌تواند برای غرب افغانستان بسیار مفید واقع شود و مسیری بسیار کوتاه‌تر (300 کیلومتر) از بندر گوادر است. اما بندر گوادر و یا بندر کراچی، راه‌های ترانزیتی نزدیکی به جنوب و شرق افغانستان دارد. از سوی دیگر، بهترین راه ما راه بندر خشکه واگه از طریق پاکستان به هند است، اما این راه همواره بر روی کالاهای هندی بسته می‌باشد. ما از تمام امکانات، بندرها و کریدورها استفاده میکنیم، ما یقین کامل داریم که در درازمدت، عقلانیت اقتصادی بر اوضاع مسلط خواهد شد و اجازه نخواهد سیاسیون به منافع عمومی اقتصادی کشورهای عضو آسیب برسانند. تلاش ما این خواهد بود که به خاطر تسریع تجارت و همکاری و همگرایی اقتصادی، اختلافات خود را بر طرف کرده و یا درجه آن را کمتر بسازیم.
ایران شرقی: اکو چه استقبالی از ارتباط بندر چابهار با بنادر پاکستان می‌کند، به خصوص این که می‌تواند همکاری‌های سه جانبه اقتصادی افغانستان، ایران و پاکستان را تقویت بسازد؟
حافظی: کشورها، نگاه‌های مختلفی نسبت به مسائل دارند، اما ما کوشش میکنیم که در نشست‌های خود به یک دید واحد برسیم. افغانستان باور دارد که بندر چابهار باید به عنوان یک بندر ممتاز منطقهای عرض اندام کند و همچنان علاقه‌مندانه در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده، اما هندوستان عضو اکو نیست، بلکه عضو سارک است. ما برنامه داریم که اگر بشود، سارک و اکو به یک تفاهم برسند تا در بسیاری از مسائل همکاری اقتصادی منطقهای، وحدت عمل به وجود بیاید؛ بر این اساس، ما مذاکرات و نشست‌هایی با سارک خواهیم داشت. اما در قدم اول می‌خواهیم اتاق‌های تجارت و صنایع اکو نقش بهتری در رشد و توسعه اقتصاد منطقهای بازی کنند.
ایران شرقی: پس نزدیکی سازمان‌های سارک و اکو یکی از طرح‌های شما است که به صورت جدی پی‌گیری خواهید کرد؟
حافظی: ما اراده داریم که این کار را انجام بدهیم. البته عملی شدن این طرح نیاز به حمایت بخش خصوصی کشورها و همچنین دولت‌ها دارد و ما تنها نماینده تجار و بخش خصوصی کشورهای عضو سازمان اکو هستیم. ما تلاش خود را میکنیم و می‌دانیم که این تلاش‌ها بی‌ثمر نخواهد بود. سارک هم در بسیاری از موارد می‌تواند از طرف اکو تقویت شود و اکو نیز از طریق کشورهای عضو سازمان سارک، می‌تواند حضور قوی‌تری در مسائل منطقهای داشته باشد.
ایران شرقی: مهمترین برنامههای شما در ریاست اتاق‌های تجارت و صنایع سازمان اکو چیست؟ چه چشم‌اندازی برای تحول در فعالیت‌های اقتصادی اکو دارید؟
حافظی: تلاش ما در اتاق‌های تجارت و صنایع اکو این است که بازرگانی بین این کشورها را که فعلا کم است و کمتر از 10 درصد مجموع تجارت خارجی آنها است، ارتقا ببخشیم و بیشتر بسازیم و در پهلوی آن، تولید ناخالص داخلی کشورها را از طریق همگرایی و حمایت همدیگر تقویت کنیم. بسیار چیزهایی است که می‌تواند در قلمرو کشورهای عضو اکو تولید شود، اما ما این کالاها را از خارج حوزه اکو وارد میکنیم. به عنوان مثال، مواد خام بسیار خوبی در برخی از کشورهای عضو اکو وجود دارد و برخی کشورهای دیگر، مهارت و تکنولوژی دارند، در برخی کشورهای عضو اکو، نیروی کار ارزان وجود دارد و افزایش همکاری‌های مشترک در این حوزه، سبب افزایش ثبات اقتصادی خواهد شد و فقر کاهش خواهد یافت. یکی از اهداف ما، توسعه پایدار است تا بتوانیم به طرح هزاره برنامه سازمان ملل عمل کنیم و حتی از آن پیشی بگیریم. به این صورت می‌شود وضعیت اقتصادی کشورهای عضو اکو را متحول کرد.
من از دولت‌ها، از رؤسای جمهور، نخست‌وزیران و همچنین دیگر دولتمردان کشورهای عضو اکو تقاضا دارم که زمینه پیشرفت اقتصادی و همکاری‌های اقتصادی را فراهم کنند و از مؤسسات خصوصی حمایت کنند تا این کشورها به رفاه برسند. واقعیت آن است که بین رفاه، آرامی و ثبات، و بین بیکاری، فقر و آشوب، یک رابطه وجود دارد، اگر کشورهای عضو اکو می‌خواهند باثبات، مرفه، امن و با صلحی فراگیر باشند، باید رشد اقتصادی را تشویق کنند.
انتهای مطلب/
دریافت صفحه با کد QR