مطالعات شرق/
مقدمه
ازبکستان دومین اقتصاد بزرگ آسیای مرکزی و بزرگ‌ترین بازار مصرف منطقه را به‌واسطه جمعیت 37 میلیون نفری در اختیار دارد. تولید ناخالص ملی این کشور در سال 2021 با رشد 7.4 درصدی نسبت به سال 2020 به رقم 69.24 میلیارد دلار رسیده است. اقتصاد و تجارت خارجی ازبکستان در طول یک دهه اخیر به‌واسطه تغییر در شرایط سیاسی این کشور با گذار به لیبرالیزاسیون اقتصادی و بازار آزاد، تجربیات جدیدی را به ثبت رسانده است. در طول این مدت ازبکستان موافقتنامه‌های تجاری قابل توجهی را با بسیاری از کشورها و اتحادیه‌های اقتصادی و تجاری به امضا رسانده است که می‌توان از جمله آن‌ها به موافقتنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اروپا، عضویت ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و نیز تلاش برای عضویت در سازمان تجارت جهانی اشاره کرد. اگرچه همچنان نتایج و پیامدهای این گذار اقتصادی به وضوح قابل مشاهده نیست، اما به نظر می‌رسد در طول یک دهه آینده نتایج ملموس‌تر این گذار را شاهد باشیم. ازبکستان همچنین سریع‌ترین روند اصلاحات اقتصادی را در آسیای مرکزی تجربه کرده است و روند تجارت خارجی آن نیز در حال تغییر می‌باشد
به منظور ایجاد آشنایی بیشتر با محیط تجارت خارجی ازبکستان علی‌الخصوص برای استفاده پژوهشگران، فعالان تجاری و علاقه‌مندان به این حوزه، «موسسه مطالعات راهبردی شرق» اقدام به تهیه و انتشار اینفوگرافیک "روندنگاری تجارت خارجی ازبکستان (2020-2010)" نموده است.
برای دیدن تصویر با کیفیت این اینفوگرافیک اینجا را کلیک کنید.
گزاره‌های تحلیلی در حوزه صادرات
- _ صادرات ازبکستان در طول یک دهه اخیر از حدود 6 میلیارد دلار به بیش از 14 میلیارد دلار رسیده است. این رشد بیش از 100 درصدی در صادرات به طور عمده در طول پنج سال اخیر و از سال 2016 به بعد روی داده است.
_ تجارت خارجی ازبکستان در حوزه صادرات در طول یک دهه اخیر به طور عمده متمرکز بر پنبه، نفت، گاز، مس، طلا، خودرو، پلیمر اتیلن و مواد شیمیایی رادیواکتیو بوده است. مهم‌ترین تحول این حوزه در طول این مدت، افزایش محسوس وابستگی درآمدهای صادراتی به طلا بوده است. در حال حاضر بیش از نیمی از صادرات این کشور را طلا تشکیل داده که به نظر می‌رسد راهکاری برای تأمین سرمایه مورد نیاز برای توسعه صنعتی در این کشور است.
_ پنبه یکی از اصلی‌ترین محصولات در اقتصاد ازبکستان طی چند دهه اخیر بوده است. در یک روند کوتاه‌مدت‌تر، در حوزه تجارت این محصول، شاهد تحولی عمده در ازبکستان بوده‌ایم. در حالی که تا سال 2017 همچنان پنبه خام یکی از محصولات اصلی صادراتی ازبکستان بوده، با ممنوعیت صادرات آن و جایگزینی نخ پنبه به عنوان یک محصول فراوری شده، این صنعت یک پله ارتقاء یافته است. اکنون نیز ازبکستان در صدد توسعه صنایع نساجی و ممنوعیت صادرات نخ پنبه و جایگزینی صادرات پارچه به جای آن است.
_خودرو تا سال 2014 یکی از محصولات اصلی صادراتی ازبکستان بوده است. با این حال پس از این سال به مرور سهم خودرو در تجارت خارجی ازبکستان کاهش یافته است. این در حالی است که ظرفیت تولید خودرو در این کشور طی سال‌های اخیر به طور محسوسی افزایش یافته است. به نظر می‌رسد این افزایش تولید به طور عمده در داخل مورد استفاده قرار گرفته است.
_ در حالی که تا سال 2014 روسیه و چین اصلی‌ترین مقاصد صادراتی محصولات ازبکستان بوده‌اند، هم‌زمان با افزایش سهم طلا در صادرات این کشور، بریتانیا و سوئیس به عنوان بازارهای جدید در صادرات این کشور ظهور کرده‌اند.
_ سهم روسیه، چین و ترکیه در بازار صادراتی ازبکستان به ترتیب از 23.7%، 20.2% و 13.5% در سال 2010 به 12.5%، 9.29% و 7.23% در سال 2020 کاهش یافته است. در همین بازه سهم بریتانیا از 1.55% به 43.6% افزایش چشمگیری یافته است. 98.5 درصد از صادرات ازبکستان به بریتانیا طلا و 1.5 درصد نقره بوده است.
گزاره‌های تحلیلی در حوزه واردات
- _ واردات ازبکستان نیز همچون صادرات این کشور در طول یک دهه اخیر رشد محسوسی را تجربه کرده که نشانه رشد تجارت خارجی این کشور است. در حالی که در سال 2010 مجموع واردات ازبکستان 8.2 میلیارد دلار بوده است، با رشد بیش از 2 برابری، در سال 2020 به 20.5 میلیارد دلار رسیده است. این موضوع در حالی است که سال 2020 اوج رکود تجاری جهان را به دلیل شیوع پاندمی کرونا شاهد بوده‌ایم.
_ قطعات خودرو و دارو اصلی‌ترین محصولات وارداتی ازبکستان طی یک دهه اخیر بوده است. مورد نخست به دلیل وجود زیرساخت‌های گسترده صنعت خودروسازی و نیز افزایش ظرفیت تولید در ازبکستان بوده است. با این حال، موضوع واردات دارو به دلیل ضعف شدید صنعت داروسازی در ازبکستان می‌باشد. البته در طول پنج سال اخیر این کشور در حوزه داروسازی، سرمایه‌گذاری قابل توجهی کرده است.
_ در حالی که تا سال 2014 ازبکستان واردکننده آرد (به طور عمده از قزاقستان و روسیه) بود، به نظر می‌رسد با توسعه صنایع تبدیلی خود، واردات مستقیم آرد را کاهش داده و به جای آن به یک واردکننده بزرگ گندم تبدیل شده است. سهم واردات گندم در سال 2020 بعد از قطعات خودرو و دارو، بیش از سایر محصولات وارداتی ازبکستان بوده است.
_ فولاد (به طور عمده در حوزه ورق‌های فولادی) یکی از محصولات جدیدی است که در طول پنج سال اخیر به سبد اصلی‌ترین محصولات وارداتی ازبکستان اضافه شده است. این موضوع به دلیل توسعه زیرساخت‌های تولیدات صنعتی و افزایش مصرف فولاد می‌باشد.
_ در حوزه صادرکنندگان به ازبکستان، چین توانسته است طی یک دهه سهم خود را از 14.4 درصد در سال 2010 به 23.8 درصد در سال 2020 برساند. در این بازه سهم روسیه در بازار ازبکستان تقریبا ثابت مانده، اما سهم کره جنوبی به طور محسوسی کاهش یافته است.
_ امارات و ترکمنستان دو کشوری هستند که توانسته‌اند در طول سال‌های اخیر به عنوان صادرکنندگان جدید به ازبکستان مطرح شوند. همچنین کشورهای آسیایی اصلی‌ترین صادرکنندگان به بازار ازبکستان هستند و در میان کشورهای اروپایی تنها آلمان، ایتالیا و فرانسه به طور محدود به ازبکستان صادرات داشته‌اند.
_ بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت، ایران توانسته در طول پنج سال اخیر صادرات خود به ازبکستان را به بیش از 2 برابر افزایش دهد. صادرات ایران به این کشور در سال 1395 معادل 175.6 میلیون دلار بوده است که در سال 1400 به 389.3 میلیون دلار رسیده است. به جز یک کاهش محسوس در سال 1399 به دلیل شیوع پاندمی کرونا و بسته شدن مرزهای ترکمنستان، روند صادرات ایران به ازبکستان در طول 5 سال اخیر صعودی بوده است.
_ سهم و رتبه کشورهای مختلف در بازار وارداتی ازبکستان به طور محسوسی ثابت مانده است. در طول یک دهه قزاقستان 8 سال رتبه چهارم، ترکیه 7 سال رتبه پنجم، آلمان 7 سال رتبه ششم، اوکراین 5 سال رتبه هفتم، ایتالیا 5 سال رتبه پنجم و یا رتبه‌های نزدیک به آن بوده‌اند. این موضوع به معنای آن است که بازار ازبکستان نگاه نسبتاً سنتی داشته و به سختی شرکای تجاری خود را تغییر می‌دهد. این موضوع نشان‌گر اهمیت رشد و یا تنزل جایگاه کشورها در بازار این کشور می‌باشد.
انتهای مطلب/
دریافت صفحه با کد QR