اینفوگرافیک "روندنگاری تجارت خارجی قزاقستان (2010-2020)"، توسط کارگروه آسیای مرکزی موسسه مطالعات راهبردی شرق تهیه و تنظیم شده است.

مطالعات شرق/

مقدمه
قزاقستان با تولید ناخالص ملی 190 میلیارد دلار در سال 2021 بزرگ‌ترین اقتصاد آسیای مرکزی محسوب می‌شود. این سطح ثروت در کنار جمعیت نسبتا کمِ 19 میلیون نفری، سرانه تولید ناخالص ملی این کشور را به بیش از 10 هزار دلار رسانده که رقم نسبتا قابل توجهی است. همچنین تولید ناخالص ملی این کشور در سال 2021 در مقایسه با دوره رکودِ ناشی از پاندمی کرونا در سال 2020 بیش از 20 میلیارد دلار رشد داشته که این نیز در نوع خود قابل تامل است. اقتصاد و تجارت خارجی قزاقستان به طور عمده به ذخایر و منابع زیرزمینی و محصولات کشاورزی این کشور وابسته است. قزاقستان با تولید روزانه حدود 1 میلیون و 600 هزار بشکه نفت و تولید سالیانه بیش از 30 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی، سهم قابل توجهی از بازار منابع هیدروکربنی دارد. این کشور همچنین در حوزه انرژی برق نیز جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی الکتریکی منطقه محسوب می‌شود و همین امر نیز سبب شده تا قزاقستان یکی از قطب‌های تولید رمزارزها در جهان باشد. این کشور دارای منابع معدنی بسیار غنی در حوزه‌های مختلف است و این موضوع در کنار ثبات نسبی و تعامل مناسب با غرب توانسته حجم قابل توجهی از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را برای این کشور به ارمغان بیاورد. مجموع سرمایه‌گذاری کشورهای غربی در کنار روسیه و چین و برخی کشورهای جنوب شرق آسیا در قزاقستان رقمی بیش از 150 میلیارد دلار را تشکیل می‌دهد. قزاقستان همچنین از نوامبر 2015 به عضویت سازمان تجارت جهانی در آمده و همچنین یکی از کشورهای موسس‌ اتحادیه اقتصادی اوراسیا محسوب می‌شود.
 به منظور ایجاد آشنایی بیشتر با محیط تجارت خارجی قزاقستان علی‌الخصوص برای استفاده پژوهشگران، فعالان تجاری و علاقه‌مندان به این حوزه، «موسسه مطالعات راهبردی شرق» اقدام به تهیه و انتشار اینفوگرافیک "روندنگاری تجارت خارجی قزاقستان (2020-2010)" نموده است.
برای دیدن تصویر با کیفیت این اینفوگرافیک اینجا را کلیک کنید.

گزاره‌های تحلیلی در حوزه صادرات

• _ صادرات قزاقستان در طول یک دهه اخیر به طور کلی روند نزولی را طی کرده است. ارزش صادرات این کشور در حالی که در بازه سال‌های 2011 تا 2014 بیش از 80 میلیارد دلار بوده است، در سال 2020 به 50 میلیارد دلار رسیده است. این روند نزولی به طور عمده ناشی از دو عامل بوده است؛ یکی به دلیل کاهش ارزش حامل‌های انرژی و کاهش ارزش روبل است و دیگری به دلیل پاندمی کرونا که باز هم موجب کاهش قیمت نفت و برخی منابع معدنی در سطح جهان شد.
  _ در حوزه صادرات، قزاقستان به طور محسوسی به نفت متکی است. حدود نیمی از درآمدهای صادراتی این کشور به طور مشخص وابسته به صادرات نفت است. از دیگر محصولات صادراتی این کشور می‌توان به گاز، مس، فروآلیاژها و مواد شیمیایی رادیواکتیو اشاره کرد. ترکیب این محصول‌های اصلی در سبد صادراتی قزاقستان در طول یک دهه تقریبا ثابت بوده و این نشان می‌دهد الگوی تجارت خارجی مبتنی بر صادرات این کشور، همچنان در سطح منابع اصلی تغییر نکرده است.
  _ با توجه به افزایش قیمت نفت پس از جنگ اوکراین به طور طبیعی باید افزایش درآمدهای صادراتی قزاقستان را انتظار داشت. با این حال مشکل‌ها و مسائل صادرات نفت از طریق روسیه عاملی است که می‌تواند این موضوع را محدود سازد. از این رو بعید نیست که در سال 2022 نیز ادامه روند نزولی درآمدهای صادراتی قزاقستان را شاهد باشیم.
  _ در سال 2020 گندم به یکی از 5 محصول اصلی صادراتی قزاقستان بدل شده که به نظر می‌رسد به جهت ظهور تهدید امنیت غذایی و افزایش قیمت جهانی غلات به واسطه این روند بوده است. در سال 2021 نیز سهم گندم و آرد در سبد صادراتی این کشور افزایش یافت و مقام‌های قزاق اعلام کرده‌اند در سال 2022 با تولید حدود 23 میلیون تن گندم رکورد جدیدی را به ثبت می‌رسانند. این موضوع عاملی است که می‌تواند برخی کمبودهای ناشی از عدم صادرات نفت را در درآمدهای صادراتی قزاقستان جبران کند.
  _ پنج مقصد اصلی صادراتی محصولات قزاقستان در طول یک دهه اخیر را پنج کشور ایتالیا، چین، هلند، روسیه و فرانسه تشکیل داده‌اند. به جز ترکیه و سوئیس که معمولا در جایگاه ششم و هفتم مقاصد صادراتی قزاقستان هستند، هیچ کشور دیگری نتوانسته به جز موارد فوق‌الذکر به لیست 5 مقصد اصلی صادراتی قزاقستان راه یابد. این کشورها اتفاقا کشورهایی هستند که بیشترین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در قزاقستان صورت داده‌اند. واردات آن ها نیز به طور عمده منابع انرژی همچون نفت و گاز و محصولات معدنی بوده است. ثابت ماندن ترکیب این مقاصد صادراتی با تغییرات جزئی در رتبه آن‌ها نشان‌گر آن است که بیش از 80 درصد از بازار صادراتی قزاقستان در طول یک دهه بدون تغییر باقی مانده است.
  _ در هر سال حداقل 5 مقصد از 10 مقصد اصلی صادراتی قزاقستان کشورهای اروپایی بوده‌اند و در برخی از سال‌ها این رقم به 8 کشور رسیده است. این موضوع اهمیت نقش و جایگاه بازار اروپا در سبد صادرات و درآمدهای ارزی قزاقستان را به خوبی نشان می‌دهد. برونداد این امر در مناسبات سیاسی قزاقستان و اروپا و اهرم‌های متقابل به ویژه در حوزه انرژی به خوبی مشهود می‌باشد. همچنین باید توجه داشت که این وضعیت باتوجه به مکمل بودن اقتصادهای دو طرف، یک «موقعیت ساختاری» است که به سادگی قابل تغییر نمی‌باشد.

• _ در حوزه واردات روند مشابهی با صادرات اما با دامنه کمتر را شاهد بوده‌ایم. واردات قزاقستان که در سال‌های 2011 تا 2013 ارقامی بین 40 تا 50 میلیارد دلار را تشکیل می‌داد در سال‌های 2018 تا 2020 از 38 تا 40 میلیارد دلار نوسان کرده است. این موضوع نشان‌گر کاهش قدرت واردات قزاقستان به دلیل کاهش درآمدهای صادراتی است.
  _ در حوزه واردات نیز نفت تصفیه‌شده در قالب محصول‌های ثانویه و نیز نفت خام جزو مهم‌ترین محصول‌های وارداتی قزاقستان بوده است. این محصول‌ها نیز به طور عمده از روسیه وارد شده است که به نظر می‌رسد به دلیل مزیت‌های قیمتی و برخی عوامل دیگر می‌باشد.
  _ سایر محصول‌های وارداتی در قزاقستان طیف گسترده‌تری را تشکیل داده و روند متغیری نیز داشته‌اند. خودرو، دارو، واگن باری، هواپیما، کامپیوتر، تجهیزات پخش رسانه برای شبکه‌های تلویزیونی و انواع رابرهای تشکیل‌دهنده کفی کفش از جمله سایر محصول‌های وارداتی این کشور هستند. برخی از این محصول‌ها به عنوان کالای مصرفی و برخی نیز به عنوان مواد تشکیل دهنده سایر محصول‌های صادراتی به قزاقستان وارد شده‌اند.
  _ در زمینه صادرکنندگان کالا و خدمات به قزاقستان در طول یک دهه اخیر از سال 2011، روسیه همواره در رتبه نخست و چین در رتبه دوم قرار داشته اند. سومین رتبه نیز عموما در اختیار آلمان بوده و در طول سال‌های اخیر تنها برای مدتی محدود در اختیار کره جنوبی و ایالات متحده آمریکا قرار گرفته است. سایر شرکای وارداتی قزاقستان را نیز کشورهای محدودی شامل ترکیه، بلاروس، ازبکستان، ایتالیا، اوکراین و فرانسه تشکیل داده‌اند. برخی کشورها همچون بریتانیا، ژاپن، لهستان و هلند به ندرت در لیست 10 شریک اصلی وارداتی قزاقستان قرار گرفته‌اند.
  _ در میان صادرکنندگان به قزاقستان نیز در هر سال حداقل 5 کشور اروپایی و آمریکا حضور داشته‌اند. با این حال در این زمینه باید توجه داشت که در طول این سال‌ها معمولا بیش از 50 درصد از واردات قزاقستان به تنهایی از چین و روسیه انجام شده و سهم سایر کشورها و از جمله کشورهای اروپایی و آمریکا معمولا در مجموع کمتر از 20 درصد بوده است. لذا، وابستگی قزاقستان به واردات از کشورهای اروپایی بسیار کمتر از وابستگی این کشور به صادرات به این کشورها است.
  _ ایالات متحده آمریکا در میان کشورهای آسیای مرکزی تقریبا جزو 10 شریک اصلی صادرات و یا واردات هیچ کدام از کشورها به جز قزاقستان نبوده است. این امر به دلیل بعد مسافت جغرافیایی و فقدان صرفه اقتصادی روی داده است. با این حال در میان صادرکنندگان به قزاقستان ایالات متحده آمریکا جایگاهی بین رتبه سوم تا هفتم داشته است. در میان اصلی‌ترین محصول‌های صادراتی آمریکا به قزاقستان می‌توان به انواع شیر، پمپ هوا، توربین گازی، موتورهای الکتریکی، تجهیزات ایکس-ری، خودرو، گوشت مرغ و برخی محصول‌های دیگر اشاره کرد.

• _ با توجه به آمارهای منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت ایران، صادرات ایران به قزاقستان در بازه سال‌های 1395 تا 1400 در طول 6 سال تقریبا صعودی بوده است. کمینه صادرات ایران به قزاقستان در این بازه 130 میلیون دلار و بیشینه صادرات نیز 183 میلیون دلار بوده است. صادرات ایران به قزاقستان تا سال 97 یک روند نزولی را تجربه کرده و سپس روندی تقریبا صعودی را تا سال 1400 و پس از پاندمی کرونا طی کرده است.
  _ در حوزه واردات اما تجارت ایران و قزاقستان یک روند محسوس نزولی را تجربه کرده است. در حالی که تا سال 95، ایران بیش از 200 میلیون دلار واردات محصولات مختلف از قزاقستان داشته است این رقم در سال 99 و در دوره شیوع پاندمی کرونا به 37 میلیون دلار رسیده و سال بعد از آن نیز تنها تا 77 میلیون دلار رشد داشته است.  
  انتهای مطلب/