ایران شرقی/

سید‌محمد علوی زاده

هشتمین انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان برای انتخاب پنجمین رئیس جمهوری این کشور بحران خیز آسیای مرکزی در حالی برگزار شد که تا اینجای اعلام اولیه نتایج، «سارانبای ژئنبیک‌اف» نامزد حزب سوسیال دموکرات پیروزی این دوره رقابت‌های انتخاباتی شده است.
نخست وزیر سابق قرقیزستان بنابر آخرین آمار، نزدیک به 55 درصد آمار رای دهندگان را از آن خود کرده است.
«اموربیک بابان اف» با 501 هزار 901 رإی (33 درصد) در مقام دوم، «اداخان مادماراف» رئیس حزب «بوتون قرقیزستان» با 6.48 در مقام سوم و «تمیر ساریف» نخست وزیر اسبق قرقیزستان با 2.56 درصد آرا در رتبه چهارم قرار دارند.

ژئنبیک‌اف 59 ساله، متولد استان اوش است. وی از قبیله «ادینیگی» در جنوب قرقیزستان می‌باشد که از مهمترین قبایل جنوبی قرقیزستان به شمار می‌آید. برخی شخصیت‌های مطرح این قبیله نظیر «اسماعیل اسحاق اف»، «احمد بیک کلدی بیک اف»، «قمچی بیک تاشی اف»، «مراد سلطان اف» از این قبیله بوده و مخالف سیاست‌های اتمبایف بوده‌اند.

وی فعالیت کاری خود را در سال 1976 به عنوان معلم زبان روسی و ادبیات در مدرسه لنین منطقه «اوزگن» آغاز کرد و به گفته خودش، هنوز هم به این زبان و غنای ادبیات روسیه عشق می‌ورزد. ژئنبیک‌اف از انستیتو کشاورزی «اسکریبین» قرقیزستان فارغ التحصیل شد و از سال 1983 در همین منطقه بنابر تخصصی که کسب کرده بود، کار می‌کرد. وی از سال 1988، برای پست‌های برجسته‌تر معرفی شد. او در سال‌های مختلف، دبیر کمیته حزب، مدیر ساوخوز و رئیس اداره کالخوز بود. در سال 1995 به عنوان نماینده مجلس انتخاب شد و از این لحظه فعالیت دولتی وی آغاز شد. ژئنبیک‌اف در همان سال، وارد حزب سوسیال دموکرات شد و به طور فعال در فراکسیون نمایندگی "ریفورما" (اصلاحات)، اولین فراکسیون در تاریخ قرقیزستان که براساس طرح آتامبایف ایجاد شده است کار می‌کرد.

سارانبای ژئنبیک‌اف یکی از قدیمی‌ترین اعضای حزب سوسیال دموکرات است. وی در سال 2007 وزیر کشاورزی شد و در سال 2010 نیز در زمانیکه مناطق جنوبی قرقیزستان دستخوش تحولاتی امنیتی بود، استاندار این منطقه بود. سمت‌های وی از آن سال به بعد ارتقا پیدا کرد در ابتدا به عنوان رئیس خدمات کادری دولتی، سپس به عنوان معاون اول رئیس نهاد ریاست جمهوری و پس از آن در آوریل سال 2016، ژئنبیک‌اف به عنوان نخست‌وزیر قرقیزستان تایید شد و بیش از یک سال در این پست فعالیت کرد.

هواداران وی بنابر آمار و ارقام اینگونه از عملکرد وی حمایت می‌کنند: در زمان انتخاب ژئنبیک‌اف به عنوان نخست وزیر در آوریل سال 2016، حجم تولید ناخالص داخلی 4.9 درصد و حجم تولید 26 درصد کاهش یافت. در آن زمان کشور در آستانه بحران بود، اما دولت موفق به بهبود وضعیت و ایجاد شرایط لازم برای رشد اقتصادی پایدار شد.
جمهوری قرقیزستان علی‌رغم بحران اقتصادی جهانی، براساس نتایج سال 2016، به تنها عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (که در آن نرخ‌های مثبت رشد اقتصادی ثبت شده‌اند) تبدیل شد. در پایان سال 2016، رشد اقتصاد به 3.8 درصد رسید و صادرات نیز 5.1 درصد افزایش یافت. پویایی مثبت رشد اقتصاد در سال جاری هم ادامه داشت. در پایان 6 ماه اول سال 2017، حجم تولید ناخالص داخلی 6.4 درصد و رشد تولید صنعتی به میزان 31.6 درصد افزایش یافت.

ژئنبیک‌اف به لحاظ قومی فردی متعلق به جنوب محسوب می‌شود و به همین لحاظ، برخی اطرافیان رئیس‌جمهور که از طیف عمدتا شمالی هستند از همان لحظه اعلام غیر رسمی تصمیم آتمبایف برای کاندیداتوری نخست‌وزیر اعلام نارضایتی کرده و طی مقاطعی تلاش‌هایی خود برای خروج نام وی از گزینه اصلی را شدت بخشیدند.

آنان معتقد بودند، این ریسک وجود دارد که در صورت پیروزی ژئنبیک اف آنان بخواهند، بخشی از جریان‌های مالی را کنترل کنند: اگر سارانبای ژئنبیک‌اف رئیس جمهور شود، کار با تغییر ساده تیم ریاست جمهوری به پایان نخواهد رسید. پیروزی وی به تغییر تعادل فعلی بین "شمال" و "جنوب" به نفع جنوب منجر می‌شود. بر همین اساس، امکان کارشکنی داخل حزب و حتی ظهور دومین نامزد از تیم فعلی ریاست‌جمهوری نیز وجود دارد.

از جمله دلایل این فرضیه، سفر غیرمنتظره «ویاچسلاو ولدوین» سخنگوی دوما دولتی روسیه به بیشکک در پایان ژوئن 2017 بود، این سفر تنها یک هفته پس از آن که آتامبایف با «ولادیمیر پوتین»، در مسکو دیدار کرد. با توجه به نفوذ سیاسی «ولدوین» به عنوان یک استراتژیست سابق کرملین، حضور وی در پایتخت قرقیزستان به عنوان تلاش «برادر بزرگ» برای آشنا شدن با وضعیت پیش از انتخابات بود. به گفته سخنگوی دوما، در طی جلسه بین پوتین و آتامبایف در مسکو، پوتین تصمیم گرفت 240 میلیون دلار بدهی قرقیزستان را برای "تقویت همکاری استراتژیک"، ببخشد.

این در حالی بود که هیچ یک از دو رهبر نپذیرفتند که به طور علنی در مورد انتخابات ریاست جمهوری پیش رو صحبت نماید. این در حالی بودکه «آتامبایف» پیش از سفر به مسکو، علیرغم برخی شائبه‌ها، در مورد گزینه «سارانبای ژنبیک‌اف»  چراغ سبز نشان داده بود اما درست بعد از دیدار آتامبایف با پوتین در 21 ژوئن، شورای سیاسی حزب سوسیال دموکرات، تشکیل جلسه نهایی برای معرفی رسمی کاندیدای مورد نظر حزب را به تاخیر انداخت و برای اولین بار نام  «چینیبای تورسون‌بیک‌اف» معاون حزب سوسیال دموکرات و سخنگوی شورای عالی صلح قرقیزستان را مطرح نمود.  حتی در جریان مبارزات انتخاباتی نیز آتمبایف در اقدامی از بابانف بعنوان گزینه‌ای قابل اعتماد در آینده نیز حمایت کرد که شائبه غیر متفق بودن حزب سوسیال دموکراتیک نسبت به  ژئنبیک‌اف را تقویت میکرد.

علاوه بر این ایرادی که از طرف اطرافیان حزب حاکم صورت می‌گرفت، طی ماه‌های اخیر اخبار و اطلاعاتی در مورد ارتباط خانوادگی وی با کشورهای عربی از جمله عربستان، کویت، قطر و امارات از سوی رسانه‌های روسی مطرح شد.

این در حالیست که برادر وی از سال‌ها پیش سفیر قرقیزستان در عربستان بوده و اکنون نیز سفیر بیشکک در کویت می‌باشد. همچنین در زمان زمامداری برادر وی بعنوان ریاست مجلس، سعودی‌ها موفق به ساخت مسجد در پارلمان قرقیزستان شدند و توانستند اعتبارات دیگری را به این کشور بمنظور ساخت مدارس و مساجد وارد کنند. شاید بنابر همین ملاحظات بود که در زمان سفر «ویاچسلوف والادین» رئیس مجلس دومای روسیه به قرقیزستان، وی حاضر به ملاقات با نخست وزیر نشد و به دیدار رئیس مجلس رفت.

با توجه به این نکته و قطعی بودن ارتباط خانوادگی سارانبای ژئنبیک‌اف با کشورهای عربی از جمله عربستان و قطر و تمرکز رسانه‌های روسی بر این مورد؛ الماس بیک اتمبایف حدود 2 ماه پیش در نشست مطبوعاتی پیش از تعطیلات از بابانف بعنوان شخصیت سیاسی خوش آتیه و دارای آینده درخشان و رهبر بالقوه تعریف کرد ولی گفت که با این وجود نمی‌توان نتایج انتخابات ریاست جمهوری را پیش بینی کرد.

به اعتقاد برخی کارشناسان روسی نیز، در ماه ژوئن و در جریان سفر آتامبایف به «مسکو» به وی این پیام داده شد که روسیه از نامزدی ژئن‌بیک‌اف پشتیبانی نخواهد کرد. یکی از دلایل چنین تصمیمی ارتباط قبیله خانوادگی ژئن‌بیک‌اف با بنیادهای در عربستان سعودی، کویت، قطر و امارات متحده عربی که مظنون به تامین مالی افراط‌گرایی مذهبی و حتی تروریسم دانسته می‌شوند (نظیر «جمعیت اصلاحات اجتماعی» کویت) می‌باشد. حتی گفته می‌شود، جمعیت روسی زبان و جمعیت قرقیزهای شهری شمال این کشور نیز به علت وجود روابط این قبیله خانواده‌ای با عربستان سعودی نسبت به ژئن‌بیک‌اف نگاه منفی دارند.

البته شک و تردید مسکو نسبت به ژئنبیک‌اف فقط محدود به این موضوع نیست. چرا که به باور «کرملین» وی حتی برای کشور کوچکی چون قرقیزستان از ظرفیت و توانایی یک رهبر سیاسی برخوردار نمی‌باشد. البته مسائل دیگری نیز وجود دارد که در مجموع نظر مسکو نسبت به ژئنبیک‌اف را منفی کرده است. به این دلیل بود که در دیدار اخیر آتامبایف با پوتین که به درخواست‌های مکرر طرف قرقیزی در 14 سپتامبر در شهر «سوچی» برگزار شد، رئیس جمهور روسیه باز هم از پشتیبانی نامزدی ژئنبیک‌اف خودداری کرد.

البته از سوی دیگر، آتامبایف نیاز به فردی داشت که نسبت به وی صادق بوده و بعد از پایان ریاست جمهوری‌اش تضمین بقای دارایی‌ها و جایگاه وی به عنوان نخستین رئیس جمهوری که قانون اساسی را به خاطر ادامه رهبری خود تغییر نداده است را دهد. همچنان که نمیتوان از مسئله تغییر قانون اساسی و بالا بردن اختیارات نخست وزیری چشم پوشی کرد. (از جمله فرضیات موجود، احتمال نخست وزیری اتمبایف در صورت پیروزی ژئنبیک‌اف بود). اتمبایف مدت‌ها قبل از بحث انتخابات، ژئنبیک‌اف را نزدیک ترین شخصیت برای خود در حوزه سیاست خوانده بود. به عبارت دیگر، با پیروزی ژئنبیک‌اف آتامبایف نه تنها تضمین حفظ وضعیت مالی خود را ادامه خواهد داد، بلکه برای نقش آفرینی در فضای سیاسی قرقیزستان نیز ضمانت به دست آورده است. از طرفی، در برنامه انتخاباتی ژئنبیک‌اف نیز آمده بود: ژئنبیک‌اف تمایل دارد در پست ریاست جمهوری ادامه دهنده مسیر آتامبایف باشد و برای آغاز فعالیت، "استراتژی-2040" را مبدا کار خود قرار می‌دهد، که به منزله "نقشه راه" توسعه کشور بوده و دربرگیرنده تمام بخش‌های زندگی مدرن در قرقیزستان می‌باشد.