ایران شرقی/

*نویسنده: «سایپیرا فورستنبرگ»:

رئیس‌جمهور جدید – رویکردهای جدید
«شوکت میرضیایف» در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اواسط سپتامبر دیدگاه خود را نسبت به توسعه دموکراتیک ازبکستان بیان کرد. از طرفی، سخنان فردی از نزدیکان «اسلام کریم‌اف» مرحوم بدبینی و شک و تردید را در بسیاری از افراد بر می‌انگیزد. اما میرضیایف نیات خود را نه تنها با سخن، بلکه همچنین با عمل تأیید می‌کند که باعث ایجاد خوش بینی محتاطانه می‌شود.

میرضیایف ضمن سخنرانی در سازمان ملل متحد در تاریخ 19 سپتامبر بر ضرورت اصلاحات سیاسی و اقتصادی که به ایجاد یک تصویر جدید از کشورش کمک خواهند کرد تاکید کرد.

به گفته وی، "هدف نهایی"، ایجاد یک دولت دموکراتیک پایدار است که "منافع انسانی در آن در وهله اول قرار دارند". چنین دیدگاهی با آنچه در زمان کریم‌اف - زمانی که سازمان‌های حقوق‌ بشر به طور مرتب ازبکستان را در لیست  تضییقی‌ترین کشورهای جهان قرار می‌دادند – وجود داشت، فرق دارد.

میرضیایف در طی مدت نسبتا کوتاهی نشان داد که قادر نه تنها به صحبت، بلکه به انجام عمل است. وی با سفر کاری خود به نیویورک - اولین سفر رئیس‌جمهور ازبکستان به سازمان ملل متحد در 15 سال اخیر - به انزوای چندساله ازبکستان پایان داد.

علاوه بر این، بسیاری از ایده‌های بیان شده توسط میرضیایف درباره آینده کشور در مرحله اجرا قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، انعقاد قرارداد در مورد تحدید حدود مرز با قرقیزستان، نتیجه تمایل وی به از سرگیری همکاری با سایر کشورهای آسیای مرکزی بود. این مشکل مدتهاست که مانعی برای ایجاد روابط دو جانبه بوده است. اقدامات واقعی برای آزادسازی اقتصاد و حذف محدودیت‌های ارزی، نتیجه وعده میرضیایف برای کمک به رشد اقتصادی بود. علاوه بر این، اعلام از سرگیری همکاری با تاشکند توسط بانک بازسازی و توسعه اروپا به پتانسیل گسترش روابط ازبکستان با نهادهای مالی جهانی اشاره دارد.

ازبکستان کار اجباری جمع آوری پنبه که منجر به محکومیت جامعه جهانی می‌شود را متوقف کرد. چند روز پس از سخنرانی میرضیایف در سازمان ملل متحد، ازبکستان دانش آموزان، معلمان و کارکنان پزشکی را از دشت‌های پنبه فرا خواند. با توجه به سخنان نخست وزیر «عبدالله آریپ‌اف» این احتمال وجود دارد که این عمل به پایان برسد. اگر این اتفاق بیفتد، چنین توسعه رویدادها یکی از نشانه‌های تحقق سخنان میرضیایف در نشست سازمان ملل متحد در این مورد که "ارگان‌های دولتی باید در خدمت مردم باشند، نه بالعکس" خواهد بود.

در حوزه سیاست، حذف 16 هزار نفر از لیست سیاه شهروندان غیرقابل اعتماد و همچنین آزادی تعدادی از زندانیان سیاسی، نشانه توجه روزافزون ازبکستان به مسائل حفاظت از حقوق بشر است. میرضیایف همچنین به فعالین سیاسی در تبعید هم وعده عفو در صورت بازگشت را داد.

سدها و موانع

علی‌رغم تمایل میرضیایف به استقرار ازبکستان در مسیر جدید، در کشور همچنان نیروهای قدرتمندی حضور دارند که حاضر به امتناع از قوانین دوران کریم‌اف نیستند.

بازداشت "نورالله عطاخان‌اف"، نویسندۀ مخالف که تصمیم داشت از پیشنهاد میرضیایف برای بازگشت به وطن استفاده کند، اما به هنگام بازگشت به ازبکستان از ترکیه دستگیر شد، واضح‌ترین نمونه است. این دستگیری چند روز پس از سخنرانی رئیس‌جمهور ازبکستان در سازمان ملل متحد صورت گرفت و ظاهرا برای کاهش اعتبار میرضیایف به عنوان یک اصلاح طلب سازمان‌دهی شده بود.

علاوه بر این، اخیرا در تاشکند "بابامراد عبدالله‌یف"، روزنامه‌نگار مشهور ناپدید شده است. بر طبق گزارشات، او در زندان به سر می‌برد.

در حوزه اقتصاد هم همه چیز هموار و راحت نیست. 3 اکتبر ساکنان تاشکند از عدم امکان تبدیل صوم ازبکستان به دلار، یورو و سایر ارزهای خارجی علی‌رغم وعده مقامات مبنی بر تبدیل کامل از یک اکتبر خبر دادند.

چنین موانعی مخالفت قوی پشت پرده علیه سیاست میرضیایف را نشان می‌دهند. ممکن است دستگیری عطاخان‌اف توسط «رستم عنایت‌اف»، رئیس سرویس امنیت ملی سازمان‌دهی شده باشد. عنایت‌اف نماینده قبیله تاشکند است، در حالی که میرضیایف بر قبیله سمرقند تکیه دارد.

ظاهرا، اصلاحات آغاز شده توسط میرضیایف در جهت بهبود تصویر ازبکستان به منظور جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی لازم برای کشور است. تا کنون، شرکت‌های خارجی به دلیل مشکلات تبادل ارز و شرایط نامساعد سیاسی از این کشور دوری می‌کردند. ممکن است میرضیایف با توجه به پیشرفت‌های حاصل شده در یکی از این دو جهت در طی سفر به نیویورک، موفق به انعقاد قرارداد 2.6 میلیارد دلاری با شرکت‌هایی مانند General Electric، Honeywell و Boeing شود.

زمان نشان خواهد داد که این اصلاحات در حال انجام نمادین هستند یا واقعی. اما مخالفت و مقاومت از جانب برخی نمایندگان نخبگان سیاسی و اقتصادی ممکن است به طور قابل توجهی مانع تحولات ‌شود.

موفقیت اصلاحات به وجود اراده سیاسی بستگی دارد. نهادهای سیاسی لازم برای تسریع این روند، هنوز بسیار ضعیف هستند. اما مهم‌ترین عاملی که می‌تواند سرنوشت اصلاحات را تعیین کند، میزان موفقیت میرضیایف در تغییر سیستم موجود توزیع ثروت و قدرت بین نخبگان خواهد بود. سیستم سیاسی ازبکستان مانند سایر کشورهای منطقه بر پایه‌ی اتحاد‌یه‌های وابسته، تقسیم سمت‌ها بین نزدیکان و روابط خویشاوندی ایجاد شده است.

*کارشناس مسائل سیاسی (دانشگاه اکستر انگلستان)