«آتای مولدابایف» معاون مرکز تحلیل راه‌حل‌های عاقلانه در یادداشتی به بررسی استراتژی جدید روسیه در منطقه آسیای مرکزی با تمرکز بر سفر اخیر «ولادیمیر پوتین» به ترکمنستان و موضع روسیه در انتخابات قرقیزستان پرداخته است.

ایران شرقی/

*نویسنده: آتای مولدابایف:

 رویارویی ژئوپلتیک قدرت‌های جهانی مانند روسیه، آمریکا و به میزان کمتر چین نشان می‌دهد که مبارزه برای سلطه جهانی وارد مراحل جدیدی از توسعه خود شده و به هیچ وجه کاهش جنگ‌های سیاسی را در نظر ندارند.

این موضوع به انگیزه‌ای برای چین و روسیه برای اتحاد تلاش‌هایشان پیرامون ایجاد پروژه‌های مشترک سیاسی-اقتصادی (مسیر اقتصادی جاده ابریشم و اتحادیه اوراسیا)، سازمان‌دهی منابع مالی-اقتصادی درآمدی و کاهش شکاف‌های موجود در این مناطق، تبدیل شده است. بدین ترتیب در صورت تکرار حملات اقتصادی غرب در قالب تحریم‌ها و غیره، کشورهای درگیر این پروژه‌ها از شرایط کاری طبیعی خود خارج نخواهند شد و شاخه‌های توسعه یافته همکاری را تغییر نخواهند داد.

روسیه که در معرض تحریم‌های غربی قرار گرفته است، اقدامات دیگری را برای حفظ رفاه خویش جایگزین کرده است، اما همه آنها با موفقیت به پایان نمی‌رسند. همانطور که می‌دانید، بخش مالی-اقتصادی روسیه به طور جدی تحت تأثیر اقدامات بازیگران خارجی قرار گرفته است. به عنوان مثال، در سال 2016 سرمایه‌گذاران خارجی بیش از 1.6 میلیارد دلار را از بازار سهام روسیه خارج کردند (بدون اشاره به تامین بودجه حوزه اشتغال)[1].

علاوه بر این، واضح است که روسیه می‌خواهد روابط از دست داده خود با کشورهای آسیای مرکزی را از سر گرفته و با نزدیکترین همسایگان خود روابط تجاری-اقتصادی برقرار کند. سفر اخیر «ولادیمیر پوتین» به ترکمنستان گواه این امر است.

با توجه به امتناع ترامپ از سیاست خارجی دولت اوباما و کاهش کمک‌های مالی به آسیای مرکزی، ظاهرا دیگر بازیگران فضاهای خالی را اشغال خواهند کرد. بنابراین، در نشست روسای جمهور روسیه و ترکمنستان که در 2 اکتبر در عشق آباد برگزار شد، پوتین ضمن ارزیابی توسعه ترکمنستان در سطح عالی، از نگرش مراقبتی نسبت به زبان روسی که در بسیاری از مدارس این کشور تدریس می‌شود ابراز رضایت کرد.

رئیس‌جمهور ترکمنستان نیز به نوبه خود از احترام روسیه به بی‌طرفی ترکمنستان تشکر کرد و روسیه را یک "همسایه خوب" نامید. در طول این مذاکرات، موضوع اصلی امنیت مرز ترکمنستان-افغانستان و جلوگیری از نفوذ عناصر رادیکال به منطقه که نگرانی هر دو طرف را برمی‌انگیزد نیز مطرح شد.

هدف اصلی سیاست خارجی روسیه - منحرف کردن ترکمنستان از همکاری با غرب در زمینه امنیت و ایجاد اعتماد برای احیای طیف کاملی از روابط دو جانبه با عشق‌آباد است. به همین دلیل روسیه مسأله خرید گاز از ترکمنستان را مطرح نکرد. ترکمنستان نیز علی‌رغم داشتن دلایل زیاد برای تنوع بخشی به شاخه‌های همکاری، عجله‌ای‌ در این امر  ندارد.

مشخص نیست که آمریکا در مسئله مبارزه با افراط گرایی (نشات گرفته از افغانستان) چگونه رفتار خواهد کرد. عشق آباد در حال حاضر (در پس زمینه رویدادهای سوریه و خاورمیانه) ترجیح می‌دهد مسائل امنیتی را با کشورهایی مورد بحث قرار دهد که سرزمین‌هایشان در نزدیکی حوزه‌های تنش قرار دارند، چرا که منافع آنها در مخالفت واقعی با روندهای منفی است. ترکمنستان می‌خواهد از سیاست چندشاخه‌ای انرژی که در حال حاضر تنها در جهت شرقی - چینی - عمل می‌کند کناره‌گیری کند.

برای ترکمنستان که در محدوده کشورهایی قرار دارد که تولید گاز در آنها در سطح عالی و رقابتی صورت می‌گیرد (قزاقستان، ازبکستان و ایران)، یافتن راهی برای خروج از این وضعیت دشوار است. ترکمنستان می‌خواهد گاز بیشتری بفروشد، اما مجبور است گاز طبیعی را تنها به چین پمپاژ کرده و پول کمتری نسبت به قبل دریافت کند، چرا که بخشی از این پول برای بازپرداخت وام ارائه شده توسط چین برای تولید گاز و ساخت زیرساخت گازی صرف می‌شود. با توجه به کم‌تر شدن امکان ساخت خط D (ترکمنستان-تاجیکستان-قرقیزستان-چین) و تذکرات ازبکستان و قزاقستان در مورد افزایش پمپاژ گاز به چین، ترکمنستان مجبور است در مورد اولویت‌های سیاسی خود به نفع بهبود فضای تجاری-اقتصادی تجدید نظر کند.

به گزارش آژانس خبری دولتی "ترکمنستان امروز"، در دیدار پوتین و بردی محمداف اسناد زیر به امضا رسیدند: «توافق بین شهر «ماری» (ترکمنستان) و سازمان اداری شهرداری شهر «اریول» (فدراسیون روسیه) در مورد ایجاد روابط دوستانه بین شهر ماری و شهر اریول؛ توافق بین دولت ترکمنستان و اداره منطقه «کراسنودار» فدراسیون روسیه در مورد همکاری تجاری-اقتصادی، علمی- فنی و فرهنگی؛ یادداشت تفاهم در مورد همکاری بین وزارت دارایی ترکمنستان و وزارت دارایی فدراسیون روسیه؛ یادداشت تفاهم در مورد تعامل پیرامون همکاری در حوزه استانداردسازی و مترولوژی بین اداره دولتی اصلی «Türkmenstandartlary» (ترکمنستان) و آژانس فدرال مقررات فنی و مترولوژی (فدراسیون روسیه)؛ توافقنامه بین وزارت بهداشت و صنعت پزشکی ترکمنستان و وزارت بهداشت فدراسیون روسیه در مورد همکاری در زمینه بهداشت و درمان؛ برنامه همکاری برای سال‌های 2020-2018 بین وزارت فرهنگ ترکمنستان و وزارت فرهنگ فدراسیون روسیه؛ توافقنامه بین دولت ترکمنستان و دولت فدراسیون روسیه در مورد همکاری در زمینه گردشگری؛ توافقنامه بین دولت ترکمنستان و دولت فدراسیون روسیه درباره همکاری در زمینه ورزش؛ پروتکل اعمال تغییرات در توافقنامه بین دولت ترکمنستان و دولت فدراسیون روسیه در مورد همکاری در زمینه حمل و نقل دریایی به تاریخ 17 سپتامبر 2013؛ توافقنامه بین دولت ترکمنستان و دولت فدراسیون روسیه درباره همکاری در زمینه کشاورزی؛ توافقنامه بین دولت ترکمنستان و دولت فدراسیون روسیه درباره همکاری در زمینه صنعت»[2].

بدیهی است که در توافقات صورت گرفته بین دو کشور روسیه و ترکمنستان تاکید زیادی بر حیاتی‌ترین حوزه‌های زندگی نشده است. این موضوع نشان می‌دهد که در آینده نزدیک جستجو برای نقاط مشترک صورت خواهد گرفت. این نتایج، امضای قرارداد پیرامون مشارکت استراتژیک توسط هر دو رئیس جمهور را تایید می‌کنند.

در عین حال، فرآیندهای پیش از انتخابات در قرقیزستان در اوج توسعه خود قرار دارند: بیش از یک هفته تا برگزاری انتخابات باقی مانده است. فعالیت‌های سیاسی داخلی نیروهای مختلف و گروه‌های نفوذ به طور سنتی در عرصه بین‌المللی انعکاس پیدا می‌کنند، چرا که قرقیزستان یک کشور شناخته شده در عرصه جهانی است و رفتار آن تا حد زیادی توسط نیروهای سوم اصلاح می‌شود (به ویژه هنگامی که کار به جوانب ژئوپلیتیک و استراتژیک توسعه می‌رسد). روسیه قصد دارد از قرقیزستان که روابط با آن به درستی فرمول‌بندی شده‌اند حمایت کند.

یادآور می‌شویم که «آتامبایف» رئیس‌جمهور قرقیزستان در 14 سپتامبر سال جاری  با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دیدار کرد..موضوع این دیدار، آماده‌سازی «بیشکک» برای انتخابات و همچنین تحریکات احتمالی از جانب نیروهای داخلی و خارجی بود. برخی از کارشناسان خارجی در مورد نارضایتی احتمالی مسکو از نامزد طرفدار دولت و برکناری وی از انتخابات صحبت می‌کنند.[3]

هرچند روسیه در طی 15-10 سال اخیر هرگز در امور داخلی شرکای خود مداخله نکرده است. با این وجود، می‌توان با اطمینان خاصی گفت که انتخاب نامزدها در انتخابات قرقیزستان بدون اطلاع کرملین صورت نگرفته و طیف وسیعی از خطرات و فرصت‌ها در نظر گرفته شده است.

علاوه بر این، کمتر از یک روز تا انتخابات باقی مانده است و تنش‌های سیاسی داخلی به سر حد خود رسیده‌اند: دولت اخیرا «قانات عیسایف» حامی «اموربیک بابان‌اف» که اعضای گروه جرایم سازمان یافته را برای سازمان‌دهی شورش‌های دسته جمعی استخدام کرده بود را دستگیر کرده است. روسیه به ضمانت‌هایی در مورد عدم تغییر  سیاست همگرایی اوراسیا و کاهش سطح تعامل با آمریکا نیاز دارد.

پس از انتصاب «ایساک‌اف» به عنوان نخست وزیر در تاریخ 26 اوت سال 2017، اولین سفر خارجی وی به مسکو در تاریخ 29 سپتامبر صورت گرفت. سران کشورها نقش روسیه را در موارد اضطراری پس از اعلام نتایج انتخابات نادیده نمی‌گیرند. بدیهی است که هم بیشکک و هم مسکو قصد دارند از انقلاب سوم در قرقیزستان ناآرام (از لحاظ سیاسی) جلوگیری کنند.

به طور خلاصه، می‌توان به تجدید نظر روسیه در نقش خود در آسیای مرکزی اشاره کرد. موج جدیدی از فعال سازی روابط با منطقه و پر کردن فضاهای خالی مشاهده می‌شود. این جنبش تا حد زیادی متقابلا سودمند است، چرا که منابع بیشتری را برای افزایش روابط تجاری-اقتصادی فعال کرده و همچنین پاسخگوی منافع کشورها پیرامون مبارزه با تهدیدات ناشی از افغانستان است زیرا تجارت و امنیت عوامل اصلی ثبات سیاسی در آسیای مرکزی هستند.

 پی‌نوشت: