ایران شرقی/

قاسم‌بیک محمد اف

بیان مسئله:
طی کمتر از یک ماه اخیر «بیشکک» برای دومین بار «آستانه» را متهم به مداخله در امور داخلی خود کرد این بار «الماسبیک آتامبایف» رئیس جمهور قرقیزستان طی مراسم اعطای جوایز دولتی که در 7 اکتبر (15 مهر) در «بیشکک» برگزار شد، طی سخنان کاملا تند و تیزی از تلاش‌های «آستانه» برای مداخله در روند انتخابات 15 اکتبر (23 مهر) ریاست جمهوری قرقیزستان انتقاد کرد. در همین حال، وزارت امور خارجه قزاقستان و نخست وزیر این کشور هم نسبت به اظهارات رئیس جمهور قرقیزستان بیانیه‌ای منتشر کردند و در این حین، مباحث و نظراتی از سوی کارشناسان و کاربران شبکه‌های اجتماعی درگرفت. در این گزارش، به چرایی این ماجرا و واکنش کارشناسان و افکار عمومی خواهیم پرداخت و به برخی از مهمترین فرضیات در علل بروز چنین مسائلی اشاراتی خواهد شد.

جسارت بی سابقه در برابر نظربایف!

اظهارات آتامبایف در برابر «نورسلطان نظربایف» رئیس جمهور قزاقستان و یکی از بانفوذترین شخصیت‌های سیاسی فضای شوروی سابق برای کشورهای منطقه بی سابقه است.  آتامبایف قزاقستان را محل برگزاری جشن‌های خانواده باقی اف رئیس جمهور پیشین فراری قرقیزستان دانست و گفت: من بارها از مقامات بلندپایه قزاق شنیده‌ام که به گلوله بستن مردم توسط باقی اف را اقدامی درست می‌دانند.

آتامبایف تحولات دموکراتیک و الگوی حاکمیتی کشورش را برای قزاقستان ناراحت کننده توصیف کرد و در ادامه با اشاره به صحبت‌های چندی قبل نظربایف در خصوص پنج برابر شدن تولید ناخالص داخلی شهر آلماتی از قرقیزستان، اظهار داشت: تولید ناخالص داخلی آلماتی پنج برابر تولید ناخالص داخلی قزاقستان بیست برابر بیشتر از تولید ناخالص داخلی قرقیزستان می باشد و درآمد سرانه نیز در قزاقستان ده برابر بیشتر از قرقیزستان است. پس چرا حقوق بازنشستگی در قزاقستان نه ده برابر بلکه فقط یک و نیم برابر بیشتر از حقوق بازنشستگی در قرقیزستان است؟ چرا؟ زیرا ثروت قزاقستان را غارت می‌کنند.

آتامبایف در حالیکه از تاکید نظربایف در رابطه با نیاز قرقیزستان به رهبری جوان (نظربایف این موضوع را در دیدار خود با بابانوف مطرح کرده بود) بسیار عصبی بنظر می‌رسید، گفت: مسن ترین نامزد انتخابات (ریاست جمهوری قرقیزستان) 20 سال جوان تر از نظربایف است. من 16 سال جوان ترم. بنابراین کدام کشور نیاز به یک رئیس جمهور جوان دارد: ما یا قزاقستان؟

رئیس جمهور قرقیزستان همچنین قزاق‌ها را برادران همخون قرقیزها خواند و اظهار داشت: ما تاریخ را خوب می‌دانیم. قزاق‌های واقعی ما هستیم که در بیش از 500 سال پیش یک نفر چینگیزی را بعنوان سلطان انتخاب کردیم و گاهی اوقات چنین احساسی دست می‌دهد که هنوز هم بر قزاقستان نه قزاق‌ها، بلکه چینگیزی‌ها حکومت می‌کنند. آتامبایف در پایان سخنان خود تاکید کرد: اگر همسایه ما حواس خود را جمع نکند، آن موقع بگونه دیگری صحبت خواهم کرد. به ما یاد ندهید، ما راه خود را پیدا کرده‌ایم.

واکنش قزاقستان

پس از این اظهارات بود که وزارت امور خارجه قزاقستان در پی پخش سخنان آتامبایف، اتهامات مطرح شده از طرف وی را بی پایه، تحریک آمیز و برای روابط بین دو کشور دوست غیر قابل قبول خواند و اظهار امیدواری کرد که بر مناسبات دوستانه قزاقستان و قرقیزستان لطمه‌ای وارد نشود.

در همین حل، «باکیتجان ساگنتایف» نخست وزیر قزاقستان نیز نسبت به انتقادات آتامبایف موضع گیری کرد و آن را مربوط به مبارزات انتخاباتی در قرقیزستان دانست. نخست وزیر قزاقستان همچنین به عنوان پاسخ در برابر اتهامات بیشکک نسبت به وجود فساد مالی و مشکلات اجتماعی در قزاقستان، آمار و ارقام زیادی را در خصوص دستآوردهای اقتصادی و اجتماعی بیش از دو و نیم دهه ریاست جمهوری نظربایف مطرح کرد.  همچنین در این سخنرانی، تاکید ویژه‌ای به کمک‌های مالی، اقتصادی و انسانی قزاقستان برای قرقیزستان شد.

ساگنتایف سعی کرد از این طریق هم به اتهامات آتامبایف در خصوص در اختیار گروهی محدود قرار داشتن دارایی‌های قزاقستان پاسخ بگوید و هم تا حد ممکن افکار عمومی کشور خود را راضی نماید که بخش زیادی از آن در شبکه‌های اجتماعی دیدگاه‌های همسوی با اظهارات آتامبایف را مطرح کردند.

سابقه تنشهای لفظی بین دو کشور

همان گونه که اشاره شد، تنش‌های لفظی بین دو کشور طی یک ماه اخیر با توجه به تلاش‌های عده‌ای از نامزدها برای جلب حمایت‌های از خارج و از به خصوص از قزاقستان افزایش یافته است.

از جمله در 19 سپتامبر (28 شهریور) سال جاری نظربایف رئیس جمهور قزاقستان با «آموربیک بابانوف» یکی از نامزدهای اصلی انتخابات 15 اکتبر ریاست جمهوری قرقیزستان دیدار کرده بود که در پی آن وزارت امور خارجه قرقیزستان به کاردار قزاقستان در «بیشکک» یادداشت اعتراضی تسلیم کرد. در این یادداشت دیدار نظربایف با بابانوف و ابراز حمایت رهبر قزاقستان از وی تلاشی در جهت تاثیرگذاری روی روند انتخابات و مداخله در امور داخلی قرقیزستان عنوان شد.

وزارت امور خارجه قزاقستان نیز بلافاصله با تسلیم یادداشتی به کاردار قرقیزستان در آستانه، اتهامات بیشکک را غیر قابل قبول عنوان کرد.

البته تنش‌های لفظی بین دو کشور تنها محدود به موضوع انتخابات نبوده بلکه در اوایل سال جاری میلادی آتامبایف ضمن مصاحبه با شبکه تلویزیونی «یورونیوز» به آن اشاره کرد که در پی اتفاقات سال 2010 قرقیزستان، به مدت 1.5 ماه قزاقستان این کشور را در محاصره قرار داد که منجر به تلفات جانی شد.

این بیانیه رئیس جمهور قرقیزستان نه تنها با واکنش وزارت امور خارجه قزاقستان مواجه شد، بلکه نظربایف نیز با انتقاد از آن گفت که «برخلاف رهبران و روسای جمهور که می‌آیند و می روند، قرقیزها و قزاق‌ها با هم قوم و خویشند و اینگونه باقی خواهند ماند. بنابراین نسبت به چنین بیانیه‌هایی نباید توجه زیادی نشان داد».

نظر کارشناسان

اما پرسش این است که چرا پس از تبادل یادداشت‌های اعتراضی بین دو کشور در رابطه با دیدار نظربایف با بابانوف، آتامبایف دوباره تصمیم گرفت تا نه تنها از مقامات کشور همسایه بلکه از شخص نظربایف نیز انتقاد کند؟
بیشتر تحلیلگران بر آنند که نگرانی آتامبایف به احتمال شکست نامزد مورد حمایت خود (ژئن‌بیک‌اف) در برابر بابانوف ارتباط دارد که با طرح موضوع مداخله آستانه می‌خواهد موفق به تغییر وضعیت شود.

اما «داسم ساتپایف» کارشناس سیاسی قزاق موضوع را تنها محدود به انتخابات 15 اکتبر ریاست جمهوری قرقیزستان نمی‌داند. به اعتقاد وی، در این رابطه 2 عامل نقش اساسی دارد. یکی اینکه دوران «پدرسالاری» آسیایی (یعنی دوران سران نسل اول) در منطقه در حال نزدیک شدن به پایان خود بوده و در قرقیزستان این انتظار وجود دارد که پس از ازبکستان تغییر و تحول مشابهی به سراغ قزاقستان خواهد آمد. نکته دوم که به طور صریح از لابلای سخنان آتامبایف به نظر می‌رسد این است که دیگر در کشورهای منطقه برادران جدید بزرگ را قبول ندارند.

این کارشناس سیاسی قزاق تیرگی روابط بین بیشکک و آستانه را فقط محدود به بحث انتخابات قریب الوقوع ریاست جمهوری قرقیزستان ندانسته و یادآور می‌شود که این کشور همسایه پس از ورود به اتحاد اقتصادی اوراسیا از آن ناراحت بود که آستانه بطور ساختگی برای راه یافتن محصولات آن به بازار این اتحاد موانع ساختگی ایجاد کرده است. حتی اعطای کمک 100 میلیون دلاری قزاقستان نیز نتوانست بی‌اعتمادی موجود را از بین ببرد.

«حسین اسوبعلی اف» کارشناس سیاسی قرقیز ضمن صحبت با «ایران شرقی» گفت که به نظر می‌رسد آتامبایف ضمن واکنش در برابر حمایت‌های قزاقستان از بابانوف تصمیم به برجسته کردن نقاط ضعف سیاست داخلی قزاقستان (نظیر فساد اداری و مالی، افزایش فقر و مادام العمری رهبری) با هدف تاثیرگذاری روی افکار عمومی این کشور همسایه گرفته است.

از سوی دیگر، همگان قائل به این مسئله هستند که با وجود مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی، قرقیزستان تنها کشوری در منطقه می باشد که تغییر رئیس جمهور طبق قانون اساسی صورت می گیرد. البته قزاقستان از نظر اقتصادی و اجتماعی شرایط مطلوب تری در مقایسه با سایر کشورهای آسیای مرکزی دارد اما مردم همزمان نیاز به رعایت قانون و از جمله قانون اساسی توسط همه اتباع کشور را دارند. آنها تمایل دارند، موضوع انتقال قدرت در چهارچوب قانون به یک امر معمول برای کشور تبدیل شود. از اینجاست که انتقاد از نظربایف روی محبوبیت و وجهه سیاسی وی در داخل کشور تاثیر گذارد.

به اعتقاد اسوبعلی‌اف، حتی در مباحثی که طی روزهای اخیر در بخش قزاقی شبکه‌های اجتماعی پیرامون سخنان آتامبایف صورت گرفت، انتقادات شدیدی از بی کفایتی مسئولین بخش نفت قزاقستان (به خصوص کمبود سوخت) به نظر رسید. فکر می‌کنم به خاطر آرام کردن افکار عمومی بود که امروز نخست وزیر قزاقستان معاون وزیر انرژی را برکنار کرد و پیشنهاد مجازات وزیر انرژی و سایر مسئولین شرکت‌های مربوطه نفتی را به نطربایف ارائه داد.
فعلا روشن نیست که آیا اختلافات دو طرف تنها محدود به بیانیه‌های رسمی خواهد شد و یا اقدامات دیگری را نیز در پی خواهد داشت؟

از نگاه اسوبعلی اف، قزاقستان می‌تواند اقدام به مسدود کردن مرز خود و محاصره اقتصادی قرقیزستان کند ولی چنین کاری مشکل را حل نخواهد کرد و موج جدیدی از انتقادات را در پی خواهد داشت که احتمالا افکار عمومی در قزاقستان را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، پیش رفتن آستانه در چنین مسیری بعید به نظر می‌رسد.
ضمنا امروز خبری پخش شد که بر اساس آن به جای آتامبایف در نشست فردای (11 اکتبر) سران کشورهای همسود و شورای عالی اتحاد اقتصادی اوراسیا در شهر «سوچی» «صفر اسحاق اف» نخست وزیر قرقیزستان حضور خواهد یافت.

تحلیلگران این اقدام آتامبایف را به طور مستقیم با انتخابات روز یکشنبه ریاست جمهوری قرقیزستان مرتبط می‌دانند. از جمله «الکساندر کنیازف» تحلیلگر سیاسی روس در صحبت با «ایران شرقی» موضع گیری اخیر آتامبایف علیه قزاقستان را با مدیریت برخی از مراکز خارجی دانست و هدف از آن را افزایش تنش میان کشورهای منطقه ارزیابی کرد.

به باور وی، در صورت پیروزی بابانوف احتمال لغو نتایج انتخابات 15 اکتبر بعید نخواهد بود. چنانچه این اتفاق بیفتد، انتخابات جدید اعلام و نامزدهای تازه‌ای معرفی خواهند شد که در این صورت «صفر اسحاق اف» نامزد اصلی خواهد بود. بنابراین، شرکت اسحاق اف را می توان یک نوع فرصت آشنایی بهتر سران با وی دانست.

اما «حسین اسوبعلی اف» تحلیلگر سیاسی قرقیز با توجه به شدت بالای رقابت‌ میان نامزدهای اصلی انتخابات 15 اکتبر ریاست جمهوری، حضور آتامبایف در این مرحله در قرقیزستان را قابل توجیه دانست.

وی ادعای دست داشتن طرف یا طرف‌های ثالث در موضع گیری اخیر آتامبایف نسبت به قزاقستان را بی‌اساس خواند و گفت که همواره آتامبایف نسبت به مسائل با احساسات برخورد می‌کند و این موضوع کاملا شناخته شده است.

دیدگاه‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی

طی روزهای اخیر داغ ترین موضوع مورد بحث در شبکه‌های اجتماعی، ارزیابی سخنان اتمبایف در مورد قزاقستان با حضور اتباع دو کشور بود.

نکته قابل تامل اینکه ضمن انتقاد نسبت به موضع گیری آتامبایف در برابر دولت قزاقستان، بخش زیادی از کاربران قزاقی شبکه‌های اجتماعی و بخصوص فیس بوک به صورت مستقیم یا ضمنی از دیدگاه‌های رئیس جمهور قرقیزستان حمایت کردند. در زیر تعدادی از نظر و دیدگاه‌های کاربران معرفی می‌شود.

«ساتپای عادل اف»: آتامبایف درست گفته است. همه می‌دانند که دارایی های قزاقستان در اختیار گروه محدودی از نخبگان حاکم قرار دارد.
«قزاق»: قرقیزها دموکراسی را برقرار و انتظار دارند که قزاق‌ها تجربه آنها را بپذیرند.
«چالپان سدیکوا»: در مورد مسائل داخلی یک کشور دیگر، صحبت کردن رئیس جمهور با عرف بین‌المللی سازگار نیست.
«ژئنبیک کامل اف»: آتامبایف علیه مردم قزاق هیچ حرف بدی نزد و تنها به آن اشاره کرده که سطح زندگی مردم قزاق با وجود درآمدهای هنگفت نفتی با سطح زندگی قرقیزها چندان تفاوتی ندارد.
«مراد زرگشی اف»: ناراحتی آتامبایف بیشتر به آن ارتباط دارد که شرایط  را برای پیروزی نامزد مورد حمایت خود فراهم نمی‌بیند. شکست ژئن‌بیک‌اف در حقیقت به معنای شکست آتامبایف است. بنابراین، رئیس جمهور فعلی با دامن زدن به احساسات ملی قرقیزها در برابر مداخله بیرونی می‌خواهد وضعیت را به نفع نامزد مورد حمایت خود تغییر دهد.
«عادل ساری اف»: هر نفری که بالای 10 سال در راس قدرت بماند از واقعیات کشور خود دور می‌شود.
«بیریک»: به عنوان رئیس جمهور کشور دیگر به لحاظ سیاسی بیان این مطالب بی نزاکتی است ولی از سوی دیگر حقیقتی را گفته که بیشتر قزاق‌ها بر آن واقفند. به این دلیل مقامات قزاقی عصبانی شده‌اند.
«حیدر کایرژان اف»: هیچ یک از دوستان من نه تنها در برابر سخنان آتامبایف احساس ناراحتی نکردند بلکه از وی حمایت به عمل آوردند. انتقاد وی نسبت به مقامات بود، نه مردم قزاقستان.
«کانات سعیداف»: عصبانیت آتمبایف نشان می‌دهد که وی نسبت به پیروزی نامزد مورد حمایت خود - یعنی ژئنبیک‌اف چندان مطمئن نیست.
«مارات شیبوتوف»: این احتمال بعید نیست که چنانچه در دور نخست انتخابات بابانوف پیروز شود، آتامبایف به دلیل مداخله قزاقستان انتخابات را لغو خواهد کرد. اتهامات وارده به عنوان قزاقستان با این موضوع مرتبط خواهد بود.
«کائونوش کنجیبیکولو»: نکته اصلی این است که بیانیه‌های ظریف دیپلماسی قزاقستان از سوی قرقیزستان به عنوان ضعف پذیرفته نشود. در بخش قرقیزی فیس بوک به طور شوخی آمیز گفته می‌شود که در وزارت امور خارجه قزاقستان باید میز یادداشت های اعتراضی در برابر قرقیزستان ایجاد شود.
«دارخان ژوسوپبیک اف»: سخنان آتامبایف باید به هر یک نفر از اتباع قزاقستان برخورد. زیرا آتامبایف به طور مکرر از قزاقستان انتقاد کرده است در حالی که ما در مورد مسائل داخلی قرقیزستان نظر نمی‌دهیم. پس ما نیز نباید خاموش بمانیم.
«آسیل جانابایوا»:جرات آتامبایف ستودنی است زیرا واقعیاتی را گفته است که بسیاری در قزاقستان از بیان آن بیم دارند.
«دائرین مادلخان اف»: وجهه سیاسی آتامبایف در قزاقستان تا جایی بالا گرفته رفته است که اگر امروز انتخابات ریاست جمهوری قزاقستان بود و آتامبایف نامزدی خود را معرفی می‌کرد، حتما پیروز می‌شد.
«موسی گالی»: آنچه آتامبایف گفت فقط حرف ایشان نبود و بیشتر قزاقستانی‌ها نیز همین نظر را دارند.
«بائورجان صدیق اف»: باید بپذیریم که آتامبایف برخلاف باقی روسای جمهور منطقه به خاطر بقای خود در راس قدرت قانون اساسی را دستکاری نمی‌کند تا حدود 30 سال رئیس جمهور باقی بماند. پس چه کسی وجدان بیشتری دارد؟
«غفورا ایرماگامبیتاوا»: اعلام حقیقت جرات می‌خواهد. هر آنچه آتامبایف گفته حقیقت است و همه ساکنان قزاقستان آن را می‌دانند.
«باکیتکلدی نیازبیک اف»: چه می توان گفت نسبت به کسی که به ازای کمک 100 میلیون دلاری چنین مسائلی را به قزاقستان نسبت می‌دهد؟
«آرمان بیسیکی اف»: هرچه گفته درست گفته و نباید از شنیدن حقیقت ناراحت شد.
«چاتان عبدلدایف»: آتامبایف کار را برای رئیس جمهور بعدی قرقیزستان سخت کرد زیرا هزینه این اتهامات را باید ایشان بپردازد.
«داستان آلماتی»: هیچ کسی مخالف انتقاد و بیان حقایق نیست ولی به نظر می‌رسد که آتامبایف بعد از تائید طرف ثالث جسارت بیان چنین حرف‌هایی را پیدا کرده است.
«رائون موکاشف»: با توجه به ابراز نظرهای موجود در شبکه‌های اجتماعی می‌توان گفت که شهروندان و جامعه قزاقستان با حرف‌های آتامبایف موافق‌اند.
«اسکندر بایبیلاف»: آتامبایف حقیقتی را که همه آنرا می‌دانند، بیان کرد. مگر حقوق بازنشستگی در کشوری که سرشار از نفت می‌باشد، ناچیز نیست؟ مگر تعرفه‌ها بالا نیست؟ هرچند با اهداف انتخاباتی حرف خود را زد اما واقعیت را گفت. 
داسم ساتپایف تحلیلگر سیاسی قزاق هم با اشاره به شرایط فعلی (سنی) نظربایف در صفحه فیس بوک خود نوشت: زمانیکه که شیر ضعیف می‌شود، دیر یا زود حتی «اردک های لنگ» نیز می‌توانند به وی حمله برند.