فضای موجود مبارزات انتخاباتی 23 مهمرماه ریاست جمهوری قرقیزستان و غیر قابل پیش‌بینی بودن نتایج آن، احتمال تحقق چندین سناریو در رابطه با تحولات آتی این کشور را برجسته کرده است.

ایران شرقی/

از آغاز ثبت نام نامزدهای انتخاباتی بحث آمادگی آنها برای دستیابی به سازش و ایجاد ائتلاف‌ها با توجه به تفاوت منافع نامزدها و گروه‌های سیاسی حامی آنها بسیار مهم بود. زیرا به نظر می‌رسید که هیچ یک از نامزدها به تنهایی قادر به جلب مقدار لازم آرای انتخاب کنندگان نخواهند بود.

در حال حاضر 2 نفر از جمع 13 نامزد انتخابات 15 اکتبر پیشگام دانسته می‌شوند که یکی «آموربیک بابانوف» نخست وزیر پیشین و رئیس حزب «ریسپوبلیکا - آتا ژورت» و دیگری «سارانبای ژئن‌بیک‌اف» نخست وزیر فعلی که به دلیل ثبت نام در انتخابات در اواخر ماه آگوست از سمت خود کنار رفت.

با توجه به نتایج نظرسنجی‌های اخیر وضعیت به طور جدی تغییر کرده و بابانوف قادر به جلب حدود 60 درصد آرای مردم می‌باشد. مزیت عمده وی، در اختیار داشتن شبکه بزرگ رسانه‌ای و منابع اینترنتی و همچنین پشتیبانی وسیع جوانان زیر 40 سال به خصوص در مناطق شهری و جمعیت روسی زبان و سایر اقلیت‌های قومی می‌باشد.
ژئن‌بیک‌اف با توجه به رتبه بندی‌های موجود قادر به جلب آرای 15 درصد انتخاب کنندگان در مناطق شمالی و تا 30 درصد در مناطق جنوبی می‌باشد. وی 2 منبع اصلی در اختیار دارد: یکی پشتیبانی دولت و دیگری حمایت بخشی از انتخاب کنندگان از خانواده ژئن‌بیک‌اف‌ها در استان جنوبی «اوش».

البته بهره برداری از امکانات دولتی، ژئن‌بیک‌اف را حتی در صورت پیروزی نیز بسیار آسیب پذیر می‌کند چرا که استفاده از منابع اداری در قرقیزستان بارها باعث اعتراضات گسترده شده است. از جمله نارضایتی از نتایج انتخابات پارلمانی سال 2005 نقش کاتالیزور برای کودتای 24 مارس همان سال و سرنگونی رئیس جمهور «عسکر آقایف» را بازی کرد.

مشکل دیگر این است که قبیله خانوادگی ژئن‌بیک‌اف پس از کودتای سال 2010 و طی دوره ریاست جمهوری آتامبایف به طور جدی با سایر گروه‌های نخبه جنوبی قرقیزستان درگیر شد. بنابر این بخش قابل توجهی از رای دهندگان مرتبط با سایر قبایل جنوبی از ایشان به صورت حداقل حمایت خواهند کرد. جمعیت روسی زبان و جمعیت قرقیزهای شهری شمال این کشور نیز به علت وجود روابط این قبیله خانواده‌ای با عربستان سعودی نسبت به ژئن‌بیک‌اف نگاه منفی دارند.

از سوی دیگر ژئن‌بیک‌اف هنوز خود را نتوانسته است به عنوان یک سیاستمداری معرفی کند که حداقل نسبت به راه حل‌های مشکلات فعلی کشور نظر و برنامه دارد. وی یک فرد صرفا فنی است که از توانایی معرفی پروژه‌های مهم، نوآورانه و ایده‌های جدید برخوردار نمی‌باشد. تنها ملاک انتخاب ژئن‌بیک‌اف به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری اعتماد آتامبایف نسبت به وی و قبیله قوی خانوادگی‌اش است که به طور مداوم در عرصه‌های تجاری و مذهبی در حال تقویت شدن بوده و آتامبایف ملزم به حساب باز کردن روی این فاکتور می‌باشد.

با وجود تفاوت بین دیدگاه کاندیداها و احزاب، محتوای برنامه‌های آنها به هیچ وجه برای رای دهندگان معیار مهمی به شمار نمی‌آید، زیرا در قرقیزستان معمولا سطح اعتماد مردم نسبت به بازی گران عرصه سیاست داخلی بسیار پائین می‌باشد. در مجموع چگونگی روند انتخابات در قرقیزستان به طور مستقیم بستگی به عامل خارجی دارد.
این به آن معنی است که شرکای مهم «بیشکک» از کدام یک از نامزدهای انتخابات به طور علنی حمایت خواهند کرد. با توجه به نفوذ گسترده رسانه‌های روسی و وابستگی بسیار بالای اقتصادی و اجتماعی قرقیزستان از روسیه، برای انتخاب کنندگان قرقیز چگونگی نظر «ولادیمیر پوتین» بسیار مهم دانسته می‌شود.

به عبارت دیگر انتخاب کنندگان قرقیز بیش از مقامات عالی خود و نامزدهای انتخابات 15 اکتبر، رئیس جمهور روسیه را ضامن حفظ ثبات و امنیت کشور و تداوم حمایت‌های اقتصادی می‌دانند. در انتخابات ریاست جمهوری سال 2011 قرقیزستان عامل اصلی و تعیین کننده برای تامین پیروزی الماس‌بیک آتامبایف دیدارهای وی با ولادیمیر پوتین بود که به طور گسترده ای در رسانه‌های روسی و محلی بازتاب یافته بود.

پس از فروپاشی شوروی در میان جامعه قرقیزستان (به ویژه پس از مرگ «چنگیز آیتماتوف» نویسنده سطح جهانی قرقیز در سال 2009) شخصیت‌هایی وجود ندارند که از جایگاه بالای ملی و مردمی برخوردار بوده و بتوانند با طرح نظر و دیدگاه‌های خود سمت و سوی حرکت انتخاب کنندگان را ترسیم کنند. این ویژگی در رابطه به انتخابات قریب الوقوع ریاست جمهوری قرقیزستان وضعیت خاصی پیدا نموده است. زیرا تا به حال رهبری روسیه توجه خود به هیچ یک از نامزدهای انتخابات را برجسته نکرده است.

در ماه ژوئن سال جاری در جریان سفر آتامبایف به «مسکو» به وی این پیام داده شد که روسیه از نامزدی ژئن‌بیک‌اف پشتیبانی نخواهد کرد. یکی از دلایل چنین تصمیمی ارتباط قبیله خانوادگی ژئن‌بیک‌اف با بنیادهای در عربستان سعودی، کویت، قطر و امارات متحده عربی که مظنون به تامین مالی افراط‌گرایی مذهبی و حتی تروریسم دانسته می‌شوند (نظیر «جمعیت اصلاحات اجتماعی» کویت) می‌باشد.

البته شک و تردید مسکو نسبت به ژئن‌بیک‌اف فقط محدود به این موضوع نیست. چرا که به باور «کرملین» وی حتی برای کشور کوچکی چون قرقیزستان از ظرفیت و توانایی یک رهبر سیاسی برخوردار نمی‌باشد. البته مسائل دیگری نیز وجود دارد که در مجموع نظر مسکو نسبت به ژئن‌بیک‌اف را منفی کرده است. به این دلیل بود که در دیدار اخیر آتامبایف با پوتین که به درخواست‌های مکرر طرف قرقیزی در 14 سپتامبر در شهر «سوچی» برگزار شد، رئیس جمهور روسیه باز هم از پشتیبانی نامزدی ژئن‌بیک‌اف خودداری کرد.

بنابراین، روشن نبودن تکلیف ژئن‌بیک‌اف موقعیت وی را بحرانی کرده است. این در حالی است که نظر مسکو نسبت به «آموربیک بابانوف» رقیب اصلی ژئن‌بیک‌اف در انتخابات 15 اکتبر به طور مثبت در حال تغییر می‌باشد. یکی از دلایل مهم این اتفاق روابط تجاری بابانوف با گروه‌های بزرگ نخبه مالی روسیه و قزاقستان است («موسیباژایف» شرکت «گروه آلیانس»، «علیجان ابراهیموف» مالک شرکت Eurasian Resources Group ، سلیمان کریموف یکی از مهره‌های گروه مالی- صنعتی «نفتا مسکو»).

علاوه بر آن، از منافع بابانوف در قزاقستان یکی از نخبگان اصلی مالی این کشور «بولاتاوتیمرادوف» و همچنین شرکت مالی- صنعتی اوراسیا و Eurasian Resources Group (سرمایه داران مطرحی مانند «الکساندر ماشکویچ»، «فتاح شادی اف» و «علیجان ابراهیموف») نیز حمایت می‌کنند. نتیجه ارتباط بابانوف با این شخصیت‌ها و گروه‌ها بود که در 19 سپتامبر دیدار وی با «نورسلطان نظربایف» رئیس جمهور قزاقستان صورت گرفت. «بیشکک» این دیدار را به عنوان مداخله در امور داخلی قرقیزستان و تلاش در جهت تاثیر گذاری روی نتایج انتخابات ارزیابی کرد ولی «آستانه» نیز با ارسال یادداشتی همه اتهامات کشور همسایه خود را رد کرد.

نکته جالب توجه این است که تمام فعالیت‌های اصلی انتخاباتی به نفع ژئن‌بیک‌اف را رئیس جمهور آتامبایف و گروه وابسته به وی دنبال می‌کنند. ولی این اقدامات در سطحی نیست که بتواند موفقیت مبارزات انتخاباتی نامزد مورد نظر رئیس جمهور را تامین کند. برخی از نامزدها که شانس خاصی در انتخابات در اختیار نداشتند، با استفاده از ابزارهای مختلف فشار به نفع ژئن‌بیک‌اف وارد ائتلاف شدند که به همین دلیل آرای احتمالی وی از 5 درصد در ماه جولای به 30 درصد در ماه سپتامبر بالا رفت. همزمان با استفاده از رسانه‌های تحت کنترل تلاش‌هایی برای بی اعتبار کردن بابانوف و برخی از دیگر نامزدها در افکار عمومی صورت می‌گیرد ولی پس از "بهار به اصطلاح داغ رویارویی با مخالفان"، امروز دیگر قدرت حاکم ظرفیت لازم برای سرکوب مطمئن رقبای اصلی خود را در اختیار ندارد. این در حالی است که بابانوف با برخی از نامزدها مذاکره می‌کند تا موفق به ایجاد یک ائتلاف متعادل شود و از این طریق بتواند حمایت بخش مهمی از انتخاب کنندگان مناطق جنوبی را به دست بیاورد.

با توجه به وضعیت تعریف شده می‌توان از 3 سناریوی احتمالی تحولات آتی قرقیزستان سخن به میان آورد.
_ سناریوی اول این است که انتخابات 15 اکتبر هیچ نتیجه نهایی نخواهد داشت زیرا در این مرحله هدف اصلی کنار گذاشته شدن نامزدهای غیر اصلی و به دور دوم راه یافتن 2 نفر نامزد اصلی ژئن‌بیک‌اف و بابانوف می‌باشد.
_ سناریوی دوم اینکه طی زمان باقی مانده تا 15 اکتبر، آتامبایف و ژئن‌بیک‌اف تنها یک فرصت تغییر وضعیت را در اختیار دارند که آن هم بهانه‌تراشی برای لغو نامزدی بابانوف (از راه دادگاهی کردن قضیه و غیره) می‌باشد. اما بعید است که چنین اتفاقی بیفتد چرا که آن می‌تواند بهانه جدی برای اتحاد همه مخالفین تحت شعار «همه علیه آتامبایف و ژئن‌بیک‌اف» فراهم کند که احتمالا این اتحاد موقت قادر به کنار گذاشتن قدرت از راه توسل به زور خواهد بود. بنابراین دور دوم انتخابات اجتناب ناپذیر خواهد بود. طبق قانون دور دوم انتخابات باید حداقل بعد از 2 هفته برگزار شود که این اتفاق در اوایل ماه نوامبر خواهد افتاد.

طی فاصله 15 اکتبر تا برگزاری دور دوم انتخابات ژئن‌بیک‌اف و بابانوف اقدام به تغییر استراتژی خود خواهند کرد. تجربه سیاسی قرقیزستان مواردی را با خود دارد که نامزد انتخابات (معمولا نامزد در انتخابات پارلمانی) به منظور دستیابی به پیروزی به رقیب خود در مقابل انصراف از ادامه مبارزه پیشنهاد مالی ارائه می‌دهد. ولی سطح انتخابات ریاست جمهوری با انتخابات پارلمانی بسیار متفاوت بوده و منابع مالی آتامبایف و ژئن‌بیک‌اف حتی در صورت کمک‌های بالقوه از خارج نیز برای راضی کردن بابانوف به انصراف از ادامه مبارزه و پذیرش شکست کافی نخواهد بود.

به این دلیل این احتمال وجود دارد که در دور دوم، آتامبایف با تغییر موضع از بابانوف پشتیبانی کند. در این صورت نیز بعید است که آتامبایف به طور مستقیم از بابانوف حمایت کند بلکه ممکن است موقعیت بی طرفی اتخاذ کند که به بابانوف فرصت دهد تا در فرآیند طبیعی انتخابات به پیروزی برسد. حمایت خارجی از بابانوف نیز این احتمال را افزایش می‌دهد. البته این امکان نیز وجود دارد که در آستانه انتخابات مسکو هم در پی قزاقستان حمایت خود از بابانوف را مطرح کند. البته برای آتامبایف انتخاب بابانوف چالش‌های معینی را در پی خواهد داشت. بابانوف با داشتن یک جناح قوی در پارلمان در صورت به قدرت رسیدن می‌تواند با ایجاد موانع برای «صفر اسحاق‌اف» نخست وزیر انتصاب شده از سوی آتامبایف هیئت دولت را وادار به استعفا کند و قدرت را به صورت حداکثر در اختیار گیرد.

حزب بابانوف «ریسپوبلیکا - آتاژورت» در صورت انتخابات زودرس بالاترین شانس موفقیت را در اختیار دارد.
بنابر این آتامبایف به منظور حفظ نفود و ادامه کنترل بر فضای تجاری و اموال و دارایی‌های خود ژئن‌بیک‌اف را به عنوان نامزد مورد نظر خویش انتخاب کرد و با وی به توافقاتی دست یافت. البته این توافقات از نظر زمانی می‌توانند بسیار کوتاه مدت باشند. ژئن‌بیک‌اف و قبیله خانوادگی وی نیز در صورت پیروزی می‌توانند از آتامبایف و حزب «سوسیال دموکرات» فقط برای یک دوره (تا تثبیت شدن در پست ریاست جمهوری) استفاده کنند. ژئن‌بیک‌اف را نباید فقط مقامی دانست که در رسیدن به پست‌های عالی مدیون آتامبایف می‌باشد. وی از یک قبیله نخبه قوی جنوب قرقیزستان که دارای منافع خاص خود (از جمله منافع خارجی) می‌باشد، نمایندگی می‌کند.

ژئن‌بیک‌اف‌ها که سه نفر برادرند که همه تصمیمات را به طور مشترک اتخاذ می‌کنند. از نظر جایگاه، ارجحیت با برادران بزرگ این خانواده «اصیل بیک» و «ژوسوپ بیک» بوده و «سارانبای» پشت سر آنها قرار دارد. هنوز تضمین قطعی برای این موضوع وجود ندارد که اصیل بیک و ژوسوپ بیک پس از انتخاب سارانبای با ادامه سیاست آتامبایف و از جمله در رابطه با حضور قرقیزستان در اتحاد اقتصادی اوراسیا و تداوم جهت گیری به نفع روسیه موافق خواهند بود.

به نظر می‌رسد که حساب باز کردن آتامبایف روی ژئن‌بیک‌اف بنابر ملاحظات دیگری نیز اشتباه بزرگی بوده است. چنانچه حالا آتامبایف از حمایت ژئن‌بیک‌اف دست بکشد به طور جدی با این قبیله وارد درگیری خواهد شد. چرا که جدا از بلندپروازی‌های سیاسی بسیار بالای ژئن‌بیک‌اف‌ها، همچنین آنها از پشتیبانی شرکای اعرابشان و محافل تندرو مذهبی در داخل قرقیزستان برخوردارند. شکست ژئن‌بیک‌اف در انتخابات ممکن است باعث بروز درگیری جدی میان نخبگان جنوبی و شمالی با مشارکت ساختارهای تکفیری و جنایی شود.

_ سناریوی احتمالی سوم باطل اعلام شدن نتایج انتخابات از سوی کمیسیون مرکزی انتخابات می‌باشد. بر اساس ماده 38-2 قانون انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان چنانچه نامزدهای که عملکرد آنها باعث بی اعتبار شدن نتایج انتخابات گردیده است، حق شرکت در دور بعدی را ندارند. بنابر این در چنین مواردی می‌توانند بابانوف و یا ژئن‌بیک‌اف را مقصر بدانند. 

در قرقیزستان سیستم نسبتا قوی کنترل فرآیند انتخاباتی از سوی سازمان های غیر دولتی و رسانه‌های گروهی وجود دارد که با استفاده از آنها می‌توانند لغو قانونی نتایج انتخابات را توجیه کنند. در این صورت انتخابات جدید تعیین شده و متناسبا نامزدهای جدید نیز معرفی خواهند شد. در این صورت حد نصاب فقط حضور 5 درصد از تعداد کلی رای دهندگان واجد شرایط دانسته می‌شود. در وضعیتی که جامعه از فرآیندهای سیاسی و انتخاباتی احساس خستگی می‌کند، با استفاده از منابع اداری تامین حضور 5 درصدی به نفع هر یک از نامزدها به راحتی قابل اجراست. در این صورت احتمال معرفی نامزدهای جدید توسط قدرت (که از سوی جامعه قرقیز و شرکای خارجی کشور چندان شاخته شده نباشند) بعید نخواهد بود. اگر انتخابات به هر دلیلی لغو شود پس بر اساس قانون، انتخابات جدید پس از یک ماه اعلام رسمی الغای نتایج، انتخابات برگزار خواهد شد.