در حال حاضر، بیشتر از قبل امید به امکان تغییر در ازبکستان وجود دارد و علاوه بر این، امید است که قلب آسیای مرکزی بتواند تحولات مثبت در سراسر منطقه را تسهیل کند. اصلاح روابط دوجانبه فقط بخشی از این تغییر است و در واقع آمادگی تاشکند برای همکاری‌های چند جانبه مد نظر می‌باشد.

ایران شرقی/

در حالیکه یک سال قبل، پیش از درگذشت «اسلام کریم‌اف» (رئیس‌جمهور پیشین ازبکستان) در چنین روزهایی سربازان مرزی ازبک و قرقیز با هم درگیر شدند و این بخشی از درگیری‌های متعدد مرزی دو کشور در طول 25 سال گذشته و وخیم‌تر شدن روابط میان این دو کشور آسیای مرکزی بود، یک سال بعد، هزاران نفر در بازگشایی یک گذرگاه بزرگ مرزی که همزمان با اولین بازدید رئیس جمهور جدید ازبکستان در 17 سال گذشته از پایتخت قرقیزستان صورت گرفت، شرکت کردند و طبق گزارش رسانه‌ها، قرقیزستان و ازبکستان برای بازگشایی کلیه ایستگاه‌های بازرسی مشترک زمینی خود و ساده‌سازی مراحل عبور از مرز آماده می‌شوند. این در حالی است که گرم شدن روابط بین ازبکستان و قرقیزستان تنها نمونه‌ای از تغییر قابل توجه شیوه سیاسی تاشکند نسبت به همسایگانش می‌باشد.

در حالی که ناظران منطقه‌ای در مورد دوام اصلاحات داخلی ازبکستان تردید دارند، تعداد کارشناسانی که تغییرات اخیر تاشکند را نفی می‌کنند، بسیار اندک است. در حال حاضر، بیشتر از  قبل امید به امکان تغییر در ازبکستان وجود دارد و علاوه بر این، امید است که قلب آسیای مرکزی بتواند تحولات مثبت در سراسر منطقه را تسهیل کند. اصلاح روابط دوجانبه فقط بخشی از این تغییر است و در واقع آمادگی تاشکند برای همکاری‌های چند جانبه مد نظر می‌باشد.

همانطور که تاشکند به دنبال ایفای نقش مهم و فعال در منطقه است، در نظر دارد میزبان کنفرانس بزرگ سطح بالا در اوایل ماه نوامبر باشد که این کنفرانس تحت حمایت سازمان ملل متحد و با همکاری «مرکز منطقه‌ای سازمان ملل متحد برای دیپلماسی پیشگیرانه» (UNRCCA) و «دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد» (UNODC) برگزار می‌شود. این کنفرانس با عنوان «آسیای مرکزی: گذشته و آینده مشترک، همکاری برای توسعه پایدار و رونق متقابل» از دهم تا یازدهم نوامبر در سمرقند برگزار خواهد شد.

«شوکت میرضیایف» رئیس جمهور جدید ازبکستان در سخنان اخیر خود در «سخنرانی عمومی سازمان ملل متحد» گفت: ازبکستان مصمم است که در گفت و گو، تعامل سازنده و تقویت روابط دوستانه شرکت کند. وی بیان کرد که فضای کاملا جدید سیاسی در مدت کوتاهی در منطقه ایجاد شده است و وی در سخنان خود از نشست‌های منظم سران کشورهای آسیای مرکزی، حمایت نمود.

در همین راستا، یک برنامه پیشنهادی برای کنفرانس نوامبر سمرقند توسط نشریه «دیپلمات» مورد ارزیابی قرار گرفت که حاکی از برنامه کاری بلندپروازانه‌ای با هدف برجسته‌سازی مسائل مهم امنیتی و توسعه‌ای در سراسر منطقه آسیای مرکزی بود. بر اساس تحلیل ارائه شده، در طی کنفرانس مذکور، جلسات بحث و تبادل نظر در مورد مسائل امنیتی و مشکلات توسعه پایدار در منطقه و همچنین تمرکز بر راه‌حل‌ها و شناسایی "حوزه‌های امیدوار‌کننده خاص" برای تقویت همکاری بین منطقه‌ای و جذب حمایت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی، تشکیل خواهد شد.

در میان مسائلی که سازمان‌دهندگان این کنفرانس امیدوار هستند به آن پرداخته شود پنج زمینه کلیدی وجود دارد که عبارتند از: امنیت منطقه‌ای، با تمرکز شدید در مبارزه با تروریسم و ​​تجارت مواد مخدر؛ افغانستان؛ همکاری منطقه‌ای در حوزه‌های سیاسی، تجارت، ارتباطات و امور انسانی؛ رسیدگی به فاجعه دریای آرال و سایر مسائل آب منطقه‌ای؛ و در نهایت، کمک‌های بین‌المللی در کمک به آسیای مرکزی برای مقابله با چالش‌های پیش‌روی آن. این در حالی است که هیچ کدام از این موضوعات جدید نیستند، پس چه چیزی در مورد این کنفرانس متفاوت است؟

«ایوان فیگنباوم»، نایب رئیس «موسسه پالسون» دانشگاه شیکاگو و معاون سابق وزیر امور آسیای جنوبی و آسیای مرکزی در پاسخ به سوالی در مورد کنفرانس نوامبر سمرقند و نقش ازبکستان به دیپلمات گفت: طبق تجربه من، تاشکند در گذشته می‌توانست هرگونه پیمان، طرح، ابتکار یا ایده را بر هم زند. اما آنچه که در حال حاضر اتفاق می‌افتد، مثبت است و  نشان می‌دهد که شرایط ازبکستان تغییر کرده و امکان مشارکت بیشتر ازبکستان در مورد مسائل منافع جمعی وجود دارد.

«فیلیپ ساپریکین»، مامور ارشد سیاسی «مرکز منطقه‌ای سازمان ملل متحد برای دیپلماسی پیشگیرانه» در ایمیلی به دیپلمات گفت که این مرکز از فرمت گفتگوی منظم سطح بالای سیاسی و امنیتی برای کشورهای آسیای مرکزی که به صورت چرخشی در هر یک از پایتخت‌های آسیای مرکزی برگزار می‌شود، حمایت کرده است.
وی همچنین گفت که کنفرانس پیش‌بینی شده در سمرقند، فرصتی برای تحقق این تلاش‌ها و ایجاد راهی برای برگزاری چنین جلسات منظمی فراهم می‌نماید.

«مرکز منطقه‌ای سازمان ملل متحد برای دیپلماسی پیشگیرانه» یک مأموریت ویژه سازمان ملل متحد است که در سال 2007 با دفاتر خود در عشق آباد، ترکمنستان تاسیس شد. دستور کار این ماموریت، ارتقاء گفتمان بین کشورهای آسیای مرکزی بود، اما مکانیسم‌های همکاری منطقه‌ای به کندی توسعه یافته و تلاش‌های پیشین اغلب توسط قدرت‌های بزرگ و مجاور مانند چین و روسیه انجام می‌شده است.

آسیای مرکزی فاقد مجموعه‌ای از اتحادها نیست، اما بیشتر این گروه‌ها از جمله سازمان پیمان امنیت جمعی، سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا به جای دستورالعمل‌های آسیای مرکزی-منطقه‌ای توسط غول‌های خارجی هدایت می‌شوند.
ساپریکین همچنین گفت: رهبری جدید در تاشکند به وضوح اراده قاطعی برای ترویج همکاری‌های منطقه‌ای از طریق سازمان ملل متحد نشان داده است.

طرح پیشنهادی برای کنفرانس ماه سپتامبر سمرقند، جاه‌طلبی ازبکستان در این زمینه را نشان می‌دهد. برای مثال در این طرح، سخنرانی آغازین توسط «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل متحد مطرح شده است.

ساپریکین توضیح داد که حضور گوترش تا به حال تایید نشده است، اما وی اشاره کرد که دبیرکل سازمان ملل اخیرا سفری به پنج کشور آسیای مرکزی داشته است و در این سفرها به اهمیت همکاری منطقه‌ای و دیپلماسی پیشگیرانه برای مقابله با بحران‌های مهم منطقه‌ای که شامل مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی و مبارزه با تروریسم است، تاکید نموده است.

این در حالی است که فعالیت دیپلماتیک دبیرکل سازمان ملل در آسیای مرکزی در اوایل دوران ریاستش قابل توجه است. گوترش در ژانویه 2017 به سمت دبیرکل منصوب شد و در ماه ژوئن به منطقه آسیای مرکزی سفر کرد. «بان کی مون»، سلف گوترش، اولین سفر خود را به آسیای مرکزی در سال 2010، سه سال پس از تصدی این پست، انجام داد. «کوفی عنان»، که در سال 1997 به عنوان دبیر کل منصوب شد، نخستین بازدید خود را به آسیای مرکزی در سال 2002، انجام داد و نخستین دبیر کل سازمان ملل متحد پس از پیوستن به سازمان ملل متحد به عنوان یک کشور مستقل در سال 1992 به این منطقه سفر کرد. ممکن است در نهایت دبیر کل سازمان ملل متحد در این کنفرانس صحبت نکند اما به گفته ساپریکین سفر تابستانی دبیرکل و همچنین دیپلماسی تشدید تلاش‌های «پتکو دراگانوف» نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد تا حد زیادی به تحقق کنفرانس ماه نوامبر در سمرقند کمک کرده است.

ارتقاء همکاری منطقه‌ای یک پارادوکس طولانی مدت در آسیای مرکزی بوده است. در حالی که محققانی مانند «الکساندر کولي» و «جان هیدرشاو» اشاره می‌کنند که آسیای مرکزی، در واقع به سیستم‌های جهانی (به عنوان مثال در زمینه‌های مالی و انرژی) متصل شده است. با این حال، اتصال و مزایای بی‌شمار آن موضوع بحث همیشگی است. بعضی‌ها استدلال می‌کنند که مشکلات آسیای مرکزی (حداقل مشکلات اقتصادی آن) به واسطه همکاری منطقه‌ای بیشتر، بهبود می‌یابد.

ساپریکین معتقد است: ازبکستان معمولا مشارکت دو جانبه با دیگر کشورهای آسیای مرکزی دارد و کنفرانس ماه نوامبر در سمرقند نشان دهنده تمایل کشور ازبکستان به همکاری با کشورهای همسایه خود در سطح منطقه‌ای است و به دستور کار دیپلماسی پیشگیرانه «مرکز منطقه‌ای سازمان ملل متحد برای دیپلماسی پیشگیرانه» و قدرت‌های برگزارکننده کنفرانس به عنوان ابزاری برای پیشبرد راه‌حل‌های منطقه‌ای برای مقابله با برخی از مهمترین چالش‌هایی که منطقه با آن مواجه است، امید بسته است.

برای مدت زمان طولانی، ازبکستان به ندرت در طرح‌های منطقه‌ای شرکت داشته است. یکی از مثال‌های گویای این موضوع، رابطه مقطع این کشور با «سازمان پیمان امنیت جمعی» است. ازبکستان یکی از اعضای بنیانگذار این سازمان در سال 1999 از سازمان خارج شد و دوباره در سال 2006 به آن پیوست و دوباره در سال 2012 از آن خارج شد. شیوه سیاسی ناهنجار «کریم‌اف» باعث شده بود که دوستان زیادی نداشته باشد و تمایل وی به منزوی کردن ازبکستان برای حفظ حاکمیت ازبک، اقتصاد ازبکستان را محدود کرد و مانع از دستیابی به پتانسیل واقعی آن به عنوان یک مرکز منطقه‌ای شد و توانایی دولت برای توسعه قدرت نرم معنی دار در منطقه را تضعیف کرد.
با این حال، رهبری جدید ازبکستان ظاهرا شیوه کریم‌اف را  تغییر داده و شاید این یک تغییر واقعی در چشم‌انداز ازبکستان باشد. تاشکند به جای اینکه فقط به همسایگان خود به عنوان منابع خطر بنگرد به دنبال این است که همسایگان خود را به عنوان بخشی از مسیر رفاه بیشتر ببیند و کل منطقه می‌تواند نه تنها از مشارکت فعال ازبکستان در امور منطقه‌ای بلکه از رهبری ازبک بهره‌مند شود.