ایران شرقی/
تمرینات مشترک واشنگتن و دوشنبه بیانگر این مهم است که اهداف سیاسی آمریکا در حوزه نظامی در تاجیکستان به تقویت مواضع این کشور در ساختار افسران و سرویس‌های ویژه تاجیک مرتبط است که قاب قدرتی هر کشوری را تشکیل می‌دهند. اما چرا توجه واشنگتن به تاجیکستان کاهش نمی‌یابد و آینده روابط نظامی دو کشور چگونه است؟
عدم تمرکز واشنگتن به تجهیز ارتش تاجیکستان با سلاح و تجهیزات نظامی که سرمایه بیشتری را می‌طلبد و در مقابل آن کار بر روی ساختار افسران این کشور، بیانگر این مهم است که آمریکا در واقع به دنبال به دست آوردن و گسترش نفوذ خود در میان افسران تاجیک است. باید دید که این یک امر تصادفی است و یا نه. اما «گلمراد حلیم‌اف» فرمانده سابق نیروهای ویژه تاجیکستان که در سال 2015 میلادی از این کشور فرار و به صف داعش در سوریه پیوست و در حال حاضر در «کندوز» یکی از مناطق همجوار افغانستان با تاجیکستان حضور دارد بارها در دوره‌های ضد تروریستی وزارت امور خارجه آمریکا و همچنین شرکت نظامی «بلک واتر» شرکت کرده بود.
درس‌های آمریکایی
در تاریخ 27 مارس سال جاری تمرینات مشترک نظامی وزارت دفاع آمریکا و ارتش تاجیکستان تحت ریاست ستاد مرکزی آمریکا در مناطق خاورمیانه، آسیای مرکزی و آفریقای شرقی در یک مقیاس نه چندان بزرگ آغاز شد. در این تمرینات 150 نفر آمریکایی و 100 نظامی تاجیک شرکت دارند که تا 7 آوریل ادامه داشت. سفارت آمریکا در دوشنبه از این تمرینات به عنوان یک برنامه ضد بحران، متشکل از سناریوهایی جهت آموزش اقدامات هماهنگ دو کشور در زمینه مبارزه با تروریسم بین‌المللی یاد کرد.
تاجیکستان به عنوان یکی از کشورهای آسیای مرکزی دارای طولانی‌ترین مرز مشترک با بی‌ثبات‌ترین کشور خاورمیانه، یعنی افغانستان، از زمان آغاز عملیات نظامی آمریکا در این کشور مورد توجه واشنگتن قرار گرفته است. دوشنبه به طور ناخواسته برای آمریکا نقش «پشت جبهه» را بازی می‌کند، اگر چه هیچ واحد نظامی آمریکا در قلمرو این کشور وجود ندارد اما در قلمرو قرقیزستان برای مدتی طولانی پایگاه اصلی نظامی–تدارکاتی آمریکا در منطقه آسیای مرکزی، مستقر بود، که تحت فشارهای شدید روسیه در سال 2014 میلادی تعطیل شد.
با این حال، توجه واشنگتن به تاجیکستان کاهش نیافته است که این مهم به عدم خروج کامل نیروهای آمریکا از افغانستان مرتبط است. خروج نیروهای غربی بایستی در سال 2017 میلادی به پایان می‌رسید. این در حالی است که اخیرا کمک‌های نظامی آمریکا به تاجیکستان افزایش یافته است. بنابر گزارش «اوراسیانت» در طول دو سال اخیر، تاجیکستان یکی از دریافت‌کنندگان بزرگ‌ترین کمک‌های نظامی آمریکا در بخش آموزش و تجهیز نیروهای نظامی خارجی در زمینه مبارزه با قاچاق مواد مخدر و جنایات سازمان‌یافته بین‌المللی می‌باشد.
طبق این برنامه در سال 2015 میلادی، 886 نظامی تاجیک آموزش دیده و در سال 2016 میلادی قرار بود 340 نفر دیگر تحت اموزش قرار گیرند (آمار دقیق در مورد سال گذشته در دسترس نیست). آمریکایی‌ها در تاجیکستان افسران گارد ملی، مرزبانان، وزارت موقعیت‌های اضطراری، آژانس مبارزه با قاچاق مواد مخدر و دیگر ساختارهای قدرت را تحت آموزش قرار می‌دهند و برنامه آموزش مقامات انتظامی تاجیک توسط آمریکایی‌ها به طور دائمی فعال است. به این ترتیب در 27 فوریه الی 3 مارس سفارت آمریکا در دوشنبه دوره آموزشی در زمینه برنامه‌ریزی در شرایط بلایای طبیعی برای افسران گارد ملی، وزارت دفاع، کمیته موقعیت‌های اضطراری و دفاع مدنی برگزار کرد. شرکت کنندگان این دوره با شیوه‌های رفتاری در شرایط بحرانی و تجربیات بین‌المللی در این خصوص آشنا شدند. این دوره از سوی بخش روابط نظامی سفارت آمریکا در دوشنبه هماهنگ شده بود.
در ماه آوریل سال گذشته میلادی نیز در دوره آموزشی 2 ماهه‌ای تحت سرپرستی ستاد مرکزی فرماندهی آمریکا، 20 افسر ارتباطات مقامات ویژه تاجیکستان و آژانس مبارزه علیه قاچاق مواد مخدر این کشور شرکت کردند. این دوره‌ها شامل آموزش کار با فن‌آوری‌های جدیدی که با سرمایه آمریکایی و از خود آمریکا خریداری شده‌اند، بودند.
هیئت‌های آمریکایی از جمله هیئت‌های نظامی این کشور به طور مداوم از تاجیکستان بازدید می‌کنند. از جمله در ماه دسامبر سال 2016 میلادی سفارت آمریکا جلسه سالانه خود با وزارت دفاع این کشور را برگزار و برنامه‌های تبادل، سمپوزیوم و دوره‌های آموزشی برای سال‌های 2018-2019 را مورد بررسی قرار داد. در ماه اکتبر همان سال هیئت آمریکایی به ریاست «ویلیام تاد» معاون وزارت خارجه در امور آسیای جنوبی و مرکزی در شهر دوشنبه جلسه مشورتی در زمینه مبارزه با افراط‌گرایی، قاچاق مواد مخدر و پشتیبانی اقتصادی از تاجیکستان را برگزار کرد. در همان ماه همچنین مخاطبان برنامه «کیپستائون» دانشگاه ملی دفاعی آمریکا که برای آموزش ژنرال و دریاسالارها پیش‌بینی شده است از تاجیکستان بازدید کردند. هدف از این سفر آشنایی با منطقه بود. در ماه جون سال 2016 میلادی همچنین ژنرال «جوزیف واتیر» فرمانده ستاد مرکزی ارتش آمریکا و در ماه آوریل فرمانده نیروهای ویژه این ستاد سرلشکر «دارسی راجرس» از تاجیکستان بازدید کردند.
آمریکا به طور دائمی به تاجیکستان کمک‌های فنی و نظامی ارائه می‌دهد. به این ترتیب در ماه آگوست سال گذشته واشنگتن به نیروهای انتظامی تاجیک رادیوهای «موتورولا» به ارزش 9 میلیون دلار و 50 خودرو «ج8 جیپ ورانگلر» به ارزش 3 میلیون دلار تحویل داده است. در ماه جون سال گذشته واشنگتن به مرزبانان تاجیک، 7 خودرو– پیکاپ تقدیم کرد. قبل از این به مقامات ذیربط تاجیک خودروهای «تویوتا کمری»، تجهیزات تدارکاتی و خودروهای ویژه برای مبارزه با قاچاق مواد هسته‌ای داده شده بود. در ماه جولای سال 2015 نیز آمریکا، 87 خودرو به مبلغ 5 میلیون دلار به تاجیکستان داد.
به نظر می‌رسد که آژانس مبارزه با قاچاق مواد مخدر تاجیکستان مورد توجه ویژه واشنگتن قرار گرفته است، چرا که با سرمایه گذاری آمریکا، 2 بنای جدید این آژانس در نواحی «درواز» بدخشان و «جیرگه تال» استان ختلان با هزینه بیش از 2 میلیون دلار احداث و در اختیار طرف تاجیک گذاشته شد. همچنین بنای مشابهی در شهر دوشنبه احداث شد که در حال حاضر دفتر آژانس مبارزه با قاچاق مواد مخدر آمریکا در آن قرار گرفته است.
آموزش مقامات انتظامی
بنابر آمار سفارت آمریکا در دوشنبه، از 1.8 میلیارد دلاری که این کشور به عنوان کمک در اختیار طرف تاجیک گذاشته است، 262 میلیون دلار برای روابط امنیتی پیش‌بینی شده است. در مجموع آمریکا در تاجیکستان حدود 60 دوره برگزار کرده که تنها در سال 2017 میلادی این کشور برای همکاری‌های نظامی با دوشنبه 525 میلیون دلار تخصیص داده است. به نظر می رسد که چنین توجهی از سوی واشنگتن به دوشنبه به دلایل زیر است:
در ابتدا آمریکا در آینده پیش رو، برنامه خروج از افغانستان را ندارد چرا که در غیر این صورت چنین سرمایه‌گذاری بی معنی بود.
دوم اینکه تاجیکستان نه تنها به عنوان یک کشور همجوار با افغانستان بلکه شاید همچون کلیدی به کل آسیای مرکزی مورد توجه واشنگتن قرار گرفته است.
سوم اینکه عدم تمرکز واشنگتن به تجهیز ارتش تاجیکستان با سلاح و تجهیزات نظامی که مستلزم هزینه‌کرد بیشتری است و در مقابل توجه بیشتر این کشور به ساختار افسران تاجیک بیانگر این مهم است که آمریکا در واقع به دنبال به دست آوردن و گسترش نفوذ خود در میان افسران تاجیک است که قاب قدرتی هر کشوری را تشکیل می‌دهند.