سفر هیئت دیپلماتیک و کارشناسی آلمانی به سه کشور قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان را می‌توان در راستای دریافت اطلاعات بیشتر از اوضاع داخلی این کشورها و مهم‌تر از همه "محدود کردن جای پای روسیه در آسیای مرکزی" تلقی کرد.

سفر هیئت بزرگ آلمانی به ریاست «فرانک وال‌تر اشتاین مایر» وزیر امور خارجه این کشور به کشورهای آسیای مرکزی با هدف جمع آوری اطلاع حداکثری در خصوص ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان به عنوان جمهوری‌های دارای شرایط نسبتا پیچیده و تا حدودی مستعد تنش صورت گرفت.
کار‌شناسان آلمانی و اعضای مجلس فدرال که در ترکیب هیئت رسمی کشورشان حضور داشتند، دیدار و ملاقات‌های متعددی با کار‌شناسان شاخص و مطرح برخی از این کشور‌ها و به خصوص قرقیزستان برگزار کردند. اما این موضوع که یک ماه قبل از ورود این هیئت، برنامه گفت‌و‌گو و تبادل نظر در سطوح کار‌شناسی دنبال و برنامه‌ریزی شده است، حاکی از پیگیری‌های جدی موضوع می‌باشد.
با این حال با توجه به دیدارهایی که بین اعضای هیئت آلمانی و کار‌شناسان این کشور با طرف‌های قرقیزی و به خصوص کار‌شناسان و تحلیلگران مسائل سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی صورت گرفت، می‌توان به این نتیجه رسید که آلمان به عنوان یکی از کشورهای مهم اروپایی که ریاست دوره‌ای سازمان امنیت و همکاری اروپا را به عهده دارد، به دنبال کسب اطلاعات دقیق و دست اول از وضعیت منطقه می‌باشد.
البته این سوال نیز مطرح است که چرا بازدید از "عشق آباد" و "آستانه" در برنامه سفر دوره‌ای وزیر امور خارجه آلمان به آسیای مرکزی قرار نگرفت؟ گفته می‌شود که آلمان در مورد شرایط ترکمنستان (به عنوان کشور بی‌طرف) و قزاقستان و روندهای آتی این دو کشور اطلاع کافی در اختیار دارد. به ویژه شرایط قزاقستان با سایر کشورهای منطقه متفاوت بوده و در ماه دسامبر سال ۲۰۱۵، بین آستانه و اتحادیه اروپا موافقتنامه مشارکت و همکاری به امضا رسید که از وجود سطح بالای روابط قزاقستان با اروپا حکایت می‌کند.
ولی وضعیت ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان تا حدود زیادی متفاوت بوده و به تدریج به مرحله حساس خود نزدیک‌تر می‌شود. دقیقا نزدیک شدن به مرحله حساس در این کشور‌ها امری است که غرب به آن به عنوان فرصت نگاه می‌کند. از اینجاست که محور اصلی مذاکرات اشتاین مایر با مقامات عالی سه کشور یادشده، حول محور امنیت منطقه‌ای بود. حتی در این راستا در دفتر سازمان امنیت و همکاری اروپا در بیشکک ساختار جدیدی به نام موسسه مطالعات افغانستان ایجاد شد و در دوشنبه نیز اشتاین مایر از دانشکده‌ای بازدید کرد که در آن نیروهای امنیتی و به خصوص مرزبانان افغانستان آموزش می‌بینند.
آلمان مبتکر اصلی تهیه و تصویب «استراتژی آسیای مرکزی اتحادیه اروپا» بود که در سال ۲۰۰۷ بین این سازمان و کشورهای منطقه به امضا رسید. دیپلمات‌های آلمانی در ماه ژوئن سال گذشته با توجه به شرایط جدید منطقه و تغییراتی در حضور بازیگران خارجی در آن رخ داده بود، اقدام به اصلاح بخش‌هایی از این استراتژی کردند که بازگوکننده افزایش توجه اروپا نسبت به آسیای مرکزی می‌باشد.
حضور پیدا کردن نه تنها مقامات وزارتخانه‌ها و مجلس بلکه نمایندگان مراکز دانشگاهی، نهادهای آموزشی، فرهنگی و تحلیلی در ترکیب هیئت همراه وزیر امور خارجه آلمان، تمایل برلین به گسترش مناسبات با کشورهای منطقه را بیشتر به نمایش می‌گذارد.
همان گونه که اشاره شد اقدامات آلمان چه به صورت دوجانبه و چه در چهارچوب سازمان‌های اروپایی در راستای منافع مشترک کشورهای غربی به رهبری آمریکاست. مهم‌ترین بخش این منافع را "محدود کردن جای پای روسیه در آسیای مرکزی" تشکیل می‌دهد که در این راستا آلمان به عنوان ریاست دوره‌ای سازمان امنیت و همکاری اروپا به دنبال بهبود روابط دوجانبه و منطقه‌ای کشورهای آسیای مرکزی با اروپا می‌باشد. به این منظور مباحثی نظیر تنوع بخشی به مسیرهای صادرات انرژی منطقه و راهکارهایی جهت کاهش وابستگی سیاسی، اقتصادی و نظامی- امنیتی از روسیه از جمله اهداف مد نظر این هیئت بوده است.
پروژه‌های امنیتی غرب در آسیای مرکزی
ذکر این نکته لازم به نظر می‌رسد که اندیشکده "استراتفور" به عنوان بلندگوی "واشنگتن" پیش‌تر وخامت وضعیت مرزی ارمنستان با آذربایجان (اتفاقی که چندی پیش روی داد) و پیچیده شدن شرایط امنیتی در آسیای مرکزی در بهار جاری را پیش بینی کرده بود. بنابراین باید توجه داشت که رویکردهای غرب در حوزه‌های امنیتی به صورت پروژه‌ای دنبال می‌شود. یعنی غربی‌ها خود را فقط محدود به پیش بینی تحولات نکرده بلکه شرایط را به گونه‌ای طراحی می‌کنند که فرآیند‌ها در راستای منافع آن‌ها شکل گیرند.
به عنوان مثال استراتفور نوشته است که در سال ۲۰۱۶، با توجه به مجموعه‌ای از عوامل و از جمله مشکلات اقتصادی، بازگشت مهاجران کاری از روسیه و افزایش تهدیدات افراط‌گرایان ممکن است بی‌ثباتی در آسیای مرکزی گسترش پیدا کند.
به اعتقاد این اندیشکده، آسیب‌پذیری اقتصادی، برخی از کشورهای منطقه از جمله قزاقستان و ازبکستان را وادار به تلاش برای جلب سرمایه‌گذاری‌های بزرگ خارجی روی برنامه خصوصی‌سازیشان خواهد کرد. البته این موضوع مورد علاقه طرف‌های خارجی قرار گرفته و موجب جذب سرمایه‌های نه چندان بزرگی برای این کشور‌ها خواهد شد. اما نه در قزاقستان و نه در ازبکستان اصلاحات قانونی که بتواند به سرمایه‌گذاران خارجی اعتماد به نفس داده و آن‌ها را نسبت به حضور در این کشور‌ها علاقه‌مند کند، هنوز صورت نگرفته است.
در ادامه این گزارش آمده است که ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان با توجه به نزدیکی جغرافیایی به شمال افغانستان در عرصه‌های امنیتی با چالش‌های جدی رو به رو خواهند شد. اگر چه مقامات این کشور‌ها علاقه‌مندی زیادی به بزرگ جلوه دادن تهدیدات اسلام‌گرایان افراطی دارند تا با این توجیه گروه‌های مخالف داخلی را سرکوب کنند.
البته ناگفته نماند که روسیه و آمریکا به دلیل دنبال کردن پروژه‌های امنیت مرزی (پروژه‌هایی که موجب رقابت بین این 2 کشور شده است) در آسیای مرکزی، از بزرگ جلوه دادن تهدیدات امنیتی (به خصوص از دهلیز افغانستان) نفع می‌برند.
ذکر این نکته نیز مهم است که چندی پیش، کار‌شناسان باشگاه روسی گفتگوی "والدای" در رابطه با آینده تحولات آسیای مرکزی ملاحظاتی را مطرح کردند. این باشگاه، سیاست واشنگتن در راستای تضعیف و ایجاد رژیم‌های طرفدار آمریکا در کشورهای همسایه را به عنوان اصلی‌ترین تهدید استراتژیک برای مسکو دانسته است.
در این گزارش همچنین احتمال ساقط کردن یکی از کشورهای ضعیف و فقیر آسیای مرکزی و ظهور یک قلمروی غیر قابل کنترل (که گروه‌های مسلح در آن حکومت و شریعت را طبق برداشت خود پیاده خواهند کرد) از دیگر چالش‌های جدی منطقه عنوان شده است.
در این گزارش همچنین بر روی خطر بالقوه رشد فرآیندهای منفی در تاجیکستان که مهم‌ترین حزب مخالف این کشور - "نهضت اسلامی"- در آن تروریستی اعلام شده است، به طور خاص تأکید صورت گرفته است.
این در حالی است که می‌توان گفت بیشتر تحلیلگران مسائل منطقه با دیدگاه‌های کار‌شناسان باشگاه «والدای» موافقند که به دلیل ممنوعیت حزب نهضت اسلامی به عنوان حزبی که در چهارچوب سیستم رسمی و قانونی کشور فعالیت می‌کرد، وضعیت نگران‌کننده شده و توافقات صلح بین دولت و مخالفین که به جنگ پنج ساله (۱۹۹۲-۱۹۹۷) خاتمه بخشیده بود، نقض شده است.
با این حال شرایط موجود در تاجیکستان به نفع گروه‌های افراطی مذهبی تمام خواهد شد که نه تنها برای امنیت ملی این کشور بلکه کل آسیای مرکزی تهدید جدی ایجاد کرده و روسیه را نسبت به آینده تحولات منطقه بی‌تفاوت نخواهد گذاشت.
بنابراین در پی سفر وزیر امور خارجه آلمان به منطقه می‌توان انتظار تحرکات جدید در سطح مخالفین داخل سیستم و همچنین خارج از آن به شمول گروه‌های تندرو را پیش‌بینی کرد.
انتهای پیام/.