ایران شرقی/ قدرت نمایی دولت در سرکوب و کنترل رهبران جنبش اپوزیسیونی، مظلوم نمایی مقامات بیشکک در مواجهه با مخالفان، ظرفیت سنجی واکنش هواداران رهبران مخالف و میزان سنجی حساسیت شرکای ژئوپلتیکی قرقیزستان بخصوص روسیه؛ از جمله مهمترین دلایلی است که می‌توان حوادث چند روز اخیر را مورد تحلیل قرار داد.
شرح ماجرا، «تکه‌بایف» کیست؟
قرقیزستان برخلاف برخی پیشبینی‌های کارشناسی، در اواخر سال 2016 شاهد دور جدیدی از تغییرات سیاسی در پی اصلاح قانون اساسی و همچنین ائتلاف جدید در تشکیل دولت بود. بسیاری از جمله مهمترین دلایل این تغییرات را مسئله تکثر قدرت در این کشور می‌دانند موضوعی که با درک میزان قدرت و نفوذ آنها در جامعه، تاحدودی قابل تایید نیز است.
از جمله جریانات مدعی کسب قدرت، گروه اپوزیسیون دموکراتیک با رهبریت «اموربیک تکه‌بایف» است. وی که رهبریت فراکسیون حزبی «آته مکین» (یکی از احزاب تشکیل‌‌دهند‌ه ائتلاف اکثریت مجلس) در پارلمان قرقیزستان را نیز بر عهده دارد، علیرغم طرفداران نچندان پرشمار در بیشکک که حدود 7 درصد پیشبینی می‌شود، دارای هواداران قابل توجهی در مناطق جنوبی خصوصا در استان تاثیرگذار «اوش» می‌باشد. وی که چندی پیش با برگزاری همه پرسی اصلاح قانون اساسی مخالفت کرده بود، پس از انجام رفراندوم، با اتهام پرونده کیفری در رابطه با موضوع غارت‌گری در سال 2010 و دسیسه سهام «مگا کوم» مواجه شد. (اصل موضوع مخالفت آتامبایف و تکه بایف از آنجایی شکل گرفت که رهبر آته مکین مدعی شد اتمبایف قصد دارد با انجام تغییرات در قانون اساسی قرقیزستان و با استفاده از تجربه روسیه در قدرت باقی بماند) تکه بایف که در آن زمان یکی از رهبران دولت موقت در قرقیزستان محسوب می‌شد، بنابر ادعای «لئونید مائیوسکی» نماینده سابق دومای روسیه مبلغ 1 میلیون دلار در سال 2010 از وی بعنوان رشوه جهت واگذاری سهام این شرکت دولتی دریافت کرده است. در همین خصوص نیز دادستانی قرقیزستان تاکید کرده بود که تکه ‌بایف هرچند به قول خود در برابر مائیوسکی عمل نکرد، ولی از بازگرداندن مبلغ یادشده نیز سرباز زده است و پس از بازگشت از اجلاس پارلمانی سازمان امنیت و همکاری اروپا در «وین» بود، توسط نهادهای امنیتی بازداشت خواهد شد.
پس از طرح این موضوع، در ابتدا زمزمه‌هایی از احتمال درخواست پناهندگی وی مطرح شد اما تکه بایف اعلام کرد علیرغم اطلاع از احتمال بازداشت، وارد بیشکک خواهد شد. در نهایت نیز روز شنبه، در فرودگاه «ماناس» قرقیزستان مورد بازداشت کارکنان امنیتی این کشور قرار گرفت و به بازداشتگاه موفقت بیشکک انتقال داده شد. در ابتدا قرار بود وی تنها به مدت 48 ساعت مورد بازداشت قرار گیرد اما در نهایت و همزمان با ورود ولادمیرپوتین به بیشکک در میان تجمع اعتراضی هوادارن تکه بایف، دادگاه شهر بیشکک در اولین جلسه با بررسی مدارک موجود و اتهامات وارده بر این مخالف دولت قرقیزستان، وی را به مدت 2 ماه و بمنظور بررسی بیشتر این پرونده به زندان محکوم کرد.
اعلام حمایت چهره‌ها و شروع تظاهرات
پس از اعلام خبر دستگیری تکه بایف توسط کمیته امنیت ملی، بلافاصه تعداد هزار شهروند قرقیز در مقابل این نهاد امنیتی تجمع کردند. همچنین از اولین ساعات بازداشت تکه بایف نیز، «رزا آتونبایوا» رئیس جمهوری  سابق قرقیزستان و از جمله طرفداران غرب نیز از این اقدام دولت به شدت انتقاد کرده و آنرا محکوم کرد.
از صبح دوشنبه نیز بین 2تا 3 هزار مخالف دولت بیشکک در مقابل دفتر رئیس جمهوری قرقیزستان تجمع کردند. «آتامبایف باید استفعا کند» و «آزادی به تکه بایف»  از جمله مهمترین شعارهای تظاهر کنندگان بود. همچنین معترضین قصد داخل شدن به داخل ساختمان امنیت ملی بیشکک را داشتند، اما نیروهای امنیتی مانع ورود آنها شدند. شهرداری بیشکک هم اعلام کرد تظاهر کنندگان بنابر عدم وجود مجوز غیر قانونی و افراد حاضر، بایستی محل را ترک کنند و آتمبایف نیز در پیامی تهدید آمیز اعلام کرد با معترضان غیرقانونی به شدت برخورد خواهد کرد. در همان ساعات ابتدایی روز دوشنبه بود که اعلام شد اعتراضات مشابهی نیز در جنوب قرقیزستان برپا شده است. در همین حال، اعلام حمایت «آموربیک باباناف» رئیس حزب «رسپوبلیکا آتاژورت» بر پیچیدگی ماجرا افزود. باباناف از جمله چهره‌های صاحب نفوذ و صاحب رسانه از جمله تله کانال‌های «NBI» و «NTC»، منابع اینترنتی، روزنامه‌ها و ... است و در تمامی نظرسنجی‌ها، پس از اتمبایف در رتبه دوم به لحاظ محبوبیت سیاسی قرار دارد. البته در این میان، طرفداران اتمبایف نیز روز دوشنبه در خیابان‌های منتهی به دفتر ریاست جمهوری حاضر شدند و رؤسای جنبش «شهدای انقلاب سال 2010» از برگزاری تجمع دیگری در مقابل طرفداران تکه ‌بایف با شرکت 5 هزار شهروند قرقیزستانی خبر دادند.
فرضیات مطرح
این صف آرایی سیاسی همانطور که در ابتدای مطلب نیز به آن اشاره شد، درست یک روز مانده به سفر پوتین به قرقیزستان شکل گرفت و سوالاتی را در ذهن ایجاد کرد. اینکه چرا دولت بیشکک علیرغم اطلاع از مواضع مخالفان، درست همزمان با سفر رئیس جمهوری روسیه مبادرت به بازداشت تکه بایف کرد؟ در این خصوص 3 فرضیه را می‌توان به بحث گذاشت

1. 1. آتامبایف قصد داشت در آستانه سفر پوتین تسلط خود بر فضای سیاسی و امنیتی قرقیزستان را با بازداشت مهم ترین مخالف دولت به نمایش بگذارد و پوتین را بیش از گذشته متقاعد بر ضرورت حمایت‌های علنی تر کرملین از نامزد مورد نظر آتامبایف کند. (اتمبایف بطور رسمی اعلام کرده است در انتخابات 7 ماه آینده ریاست جمهوری کاندید نخواهد شد اما حمایت وی از فردی خاص و همچنین نخست وزیری وی با توجه به تغییرات قانون اساسی و بالارفتن اختیارات نخست وزیری دور از احتمال نیست)
   2. نظر دوم این است که آتامبایف در آستانه سفر پوتین عمدا به این اقدام دامن زده تا رئیس جمهور روسیه متوجه جدی بودن تحرکات گروه‌های غرب گرا در قرقیزستان شود که این موضوع با توجه به انتخابات 7 ماه بعد ریاست جمهوری مهم خواهد بود. رئیس جمهوری قرقیزستان با طراحی این سناریو، سعی کرده است بنوعی در برابر قدرت متحد کننده اپوزیسیون که 4 ماه پیش دولت را از اکثریت انداخت، مظلوم نمایی و هرچه بیشتر نظر مساعد مسکو نسبت به خود را جلب کند. در این میان، ادامه حضور و فعالیت قرقیزستان در اتحادیه اوراسیا، نقطه محوری محسوب می‌گردد که با ادامه کار تیم اتمبایف، برای کرملین تضمین شده خواهد بود. از سوی دیگر، تکه بایف از مهم ترین مهره‌های غرب گرای قرقیزستان محسوب می‌شود که می تواند منجر به تقویت ائتلاف سازمان‌ها و شخصیت‌های غربگرای قرقیزستان گردیده و و توجه منابع غربی را به خود جلب کند.
   3. ظرفیت سنجی میزان حساسیت کرملین نسبت به تحرکات مخالفان دولت فعلی قرقیزستان از دیگر فرضیه‌های مطرح است. با توجه به تحولات چند ماه اخیر و احتمال ازسرگیری چندباره بحران‌های سیاسی تا نوامبر سال جاری و حتی طرح برگزاری انتخابات زودهنگام، بیشکک سعی کرد با این حرکت خود، سطح واکنش مقامات مسکو و نحوه رفتاری آنان را بسنجد. همچنین واکنش‌های احتمالی به این جریان نیز می‌تواند وزن سیاسی روس‌ها در مقطع فعلی را د آسیای مرکزی  بویژه قرقیزستان تاحدود زیادی مشخص کند.
   4. تجزیه و تحلیل اقدامات مخالفان برای پاسخ پیشگرانه در آینده، ظرفیت سنجی سطح قابلیت تیم ریاست جمهوری برای مدیریت بحران و تحلیل واکنش کشورهای ثالث و نمایندگی‌های دیپلماتیک و سازمان‌های غیردولتی (مخصوصا که این سازمان‌ها بیشتر در جنوب قرقیزستان فعال بوده و تکه بایف نیز در آنجا دارای هواداران بسیاری است)، را می‌توان از جمله دیگر دلایل این رفتار بیشکک برشمرد.

البته در این میان، فرضیه دیگری از قوت آزمون و اثبات نیز برخوردار است که برای جلب حمایت روسیه، آتامبایف نیاز خاصی به چنین تحرکاتی را ندارد زیرا (شاید به استثنای خانم آتونباویا) مابقی سیاستمداران قرقیز فاکتور روسیه را برای کشور خود قبول دارند و به خصوص در انتخابات آتی از آن بعنوان نقطه قوت خود استفاده خواهند کرد.