ایران شرقی/

«الکساندر کنیازوف» کارشناس سیاسی روس در یادداشتی اختصاصی به پیش‌بینی روندهای سیاسی-اجتماعی و اقتصادی تاجیکستان در سال 2017 میلادی پرداخته است.در این یادداشت آمده است: از میان روندهای عمده جاری در انتهای سال 2016 در تاجیکستان، می‌توان به سه موضوع مهم اشاره کرد:
1. عملکرد رهبران جمهوری تاجیکستان برای حل مشکلات انرژی و جنبه‌های سیاسی ناشی از آن
2. افزایش همکاری با عربستان سعودی در پس زمینه بحران با ایران
3. بدتر شدن وضعیت اجتماعی- اقتصادی و رشد اعتراضات مردمی در جامعه.
سفر رئیس جمهور تاجیکستان در تاریخ 18-16 دسامبر به هند با امضای چندین سند همکاری به پایان رسید و طرفین با صدور بیانیه مشترکی بر تقویت همکاری‌های دو جانبه تأکید کردند. در مذاکرات رحمان با رهبران هند، طرح مشارکت دهلی در پروژه‌های نیروگاه‌های برق-آبی و حمل و نقلی تاجیکستان مورد بررسی قرار گرفت، ولی در رابطه با ساخت و ساز نیروگاه برق-آبی «راغون» که برای تاجیکستان جنبه سیاسی پیدا کرده است حرفی به میان نیامد و این موضوع مطرح هم نگردید.(هر ساله در فصل زمستان تاجیکستان به 2.5 میلیارد کیلووات ساعت برق نیاز دارد که از ماه اکتبر تا پایان ماه می، در تمام جمهوری جریان انرژی وجود دارد ولی تأمین انرژی مورد نیاز در مناطق کوهستان با مشکلات زیادی مواجه است. در رابطه با ساخت نیروگاه راغون دولت تاجیکستان تا کنون 12 میلیارد سامانی (هر یک دلار 7.89 سامانی است) هزینه کرده است. در سال 2017 برای این پروژه 2.016 میلیارد سامانی در نظر گرفته شده است و انتظار می‌رود که در سال 2018 اولین واحد آن مورد بهره‌برداری قرار گیرد و پس از سه سال این کشور به لحاظ انرژی خودکفا شود. این‌ها مطالبی بودند که امامعلی رحمان در نطق سالانه خود در ماه دسامبر 2016 بیان کرد. وی همچنین اعلام کرد که در سال 2017 برای مدرنیزه کردن دو نیروگاه دیگر «نورک» و «قره قوم»، سه میلیارد و 650 میلیون سامانی اعتبار در نظر گرفته شده است. )
رحمان هم چنین با شرکت هندی "خودای گروپ" طرح ساخت سه نیروگاه برق-آبی «نورآباد 1» و «نورآباد 2» در رودخانه «هنگام» و نیروگاه «فاندریا» را نیز مطرح کرده است که انتظار می‌رود از مجموع این سه نیروگاه 1055 مگاوات برق تولید نماید.
مهمترین بخش گفتگوی رئیس جمهور تاجیکستان و ناراندا مودی نخست وزیر هندوستان، طرح توسعه تجارت و حمل و نقل کالا از طریق بندر ایرانی چابهار بود. هرچند این طرح برای تاجیکستان از نظر اقتصادی اهمیت چندانی ندارد ولی برای هند دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است زیرا عدم مشارکت در این پروژه با محدود کردن قابلیت‌های صادراتی برای این کشور موانع پیچیده‌ای را دربر دارد. بنا بر این مشارکت برای توسعه چابهار برای تاجیکستان بیشتر به یک حمایت سیاسی شبیه است.
یکی دیگر از موضوعاتی که برای تاجیکستان بسیار مهم است تمایل شدید هند برای استفاده از فرودگاه نظامی «عینی» است. روزنامه «نیو دهلی» نوشت: در صورتی که تاجیکستان در خصوص حضور هند در فرودگاه عینی تصمیم مثبتی اتخاذ کند، هند با هرگونه تقاضای تاجیکستان موافقت خواهد کرد.
باید در نظر داشت که هند چندین سال برای بازسازی فرودگاه نظامی عینی هزینه کرد زیرا داشتن این فرودگاه برای هند از نظر استراتژیک بسیار مهم بود و در واقع این فرودگاه پایگاهی محکم برای هند در آسیای مرکزی به شمار می‌رود. اگر چه توافق بر سر این موضوع فرصتی بسیار مناسب برای تاجیکستان است تا بتواند راهکارهای اقتصادی خود را داشته باشد اما موضوع قابل توجه این است که اگر این موضوع به نفع هند تمام شود، نه تنها پاکستان به این موضوع اعتراض خواهد کرد بلکه چین و روسیه نیز در این اعتراض شریک می‌شوند.
در حال حاضر 15 سال است که این موضوع همینطور مسکوت مانده است و این فرودگاه در حال حاضر در اختیار وزارت دفاع تاجیکستان است. ضمن اینکه شرکت هلیکوپتر روس نیز از آن استفاده می‌کند و بخشی از پایگاه هوایی «201» روسیه در تاجیکستان نیز در آن قرار دارد.
موضوع تأمین امنیت انرژی نیز یکی دیگر از مسائلی بود که در ماه دسامبر سال 2016 محور گفتگوهای نماینده تاجیکستان با ازبکستان بود. می‌توان گفت که روند گرم شدن روابط بین دو کشور ازبکستان و تاجیکستان هنوز سطحی است و بیشتر جنبه اطلاعاتی و تبلیغاتی دارد و ساخت نیروگاه برق-آبی راغون نیز همچنان مورد اختلاف مقامات دو کشور باقی مانده است.
البته طرف ازبک آمادگی خود را برای مذاکره در رابطه با راغون اعلام کرده است و در ماه دسامبر گروه کارشناسی  از ازبکستان در محل این نیروگاه حاضر شدند و با مقامات مسئول این پروژه گفتگو کردند. هر چند که این مذاکرات در محیطی در بسته و به صورت کاملا سری انجام شد ولی مشخص است که موافقت ازبکستان در رابطه با ساخت نیروگاه راغون دارای مقیاس‌های متعدد و مختلفی است که پیش از هر چیز به بلندی و ارتفاع سد مرتبط است.
دوشنبه با قاطعیت ارتفاع سد را 335 متر اعلام کرده است اما تاشکند فقط با 225 متر آن موافق است. (ارتفاع سد بر روی حجم آب ذخیره شده در پشت مخزن تأثیرگذار است و سطح امنیت سد را مشخص می‌کند. تاشکند همواره بر این موضوع تأکید داشته که راغون ممکن است از دو جهت برای ازبکستان تهدیدزا باشد: اول رخنه کردن سد و دوم جاری شدن سیل.  سد ممکن است از یک زلزله با ریشتر بالا آسیب ببیند و آب به یکباره جریان پیدا کند که برای کشاورزی ازبکستان منبع تهدید می‌باشد. رهبران ازبکستان در صورتی می‌توانند با ساخت نیروگاه راغون موافقت کنند که ارتفاع سد بیشتر از 225 متر نباشد و تمام طراحی‌های سد نیز بر مبنای ارتفاع 225 متر انجام گیرد. ضمن اینکه تاشکند خواهان این است که در ساخت راغون مشارکت داشته باشد و نظارت بر ایمنی سد داشته باشد تا بهتر بتواند منافع خود را تأمین نماید). البته تاشکند معتقد است که برنامه‌ریزی دوشنبه برای بهره‌برداری از سد راغون در سال 2018 واقع‌بینانه نیست.
ازبکستان فرصت‌هایی نیز برای ایجاد موانع در مقابل ساخت نیروگاه راغون را دارد مثلا بلوکه کردن حمل و نقل تاجیکستان، چون می‌داند که ساخت نیروگاه راغون برای دوشنبه در زمینه انرژی منفعت دارد. اما رهبران تاجیکستان مقاصد دیگری را دنبال می‌کنند و معتقدند که ساخت نیروگاه راغون در آینده می‌تواند یک اهرم فشار برای ازبکستان در رابطه با مسائل دو جانبه باشد.
مسئله مهم دیگر مبتلا به تاجیکستان در سال 2016 موضوع امنیت اقتصادی این کشور بود که به یک بحران پایدار تبدیل شده بود. در اوایل سال گذشته ارزش سامانی نسبت به ارزهای خارجی کاهش پیدا کرد ولی بعد تثبیت شد البته از جمله عوامل ثبات ارز داخلی می‌توان به اقدامات اداری بانک ملی و دولت اشاره کرد و بهتر شدن وضعیت اقتصادی در این ایجاد این ثبات نقش چندانی نداشت.
بانک ملی از ابزار مختلفی استفاده کرد که توانست نرخ ارز را کاهش دهد. ولی محدودیت در خرید ارز خارجی آنهم اگر مقدار آن زیاد باشد مستلزم هزینه‌های اضافی هم برای کارآفرینان و شرکت‌ها وهم برای مردم عادی است که زندگی انها را پیچیده می‌کند. اگر چه اقتصاد تاجیکستان بنا به آمار رسمی در سال گذشته رشد 7-6 درصدی داشته ولی ماهیت این رشد کاملا مصنوعی است و اگر قبلا وابسته به وجوه ارسالی از خارج از کشور بود ولی حالا فاکتور کلیدی سرمایه‌گذاری دولت و حمایت منابع مالی خارجی که در درجه اول وام‌های چینی‌ها است.
اگر چه درآمد خانوارها دچار مشکل شده است و تجارت خارجی افت پیدا کرده است و قیمت املاک و مستغلات نیز کاهش یافته است، ولی انتظار می‌رود که تاجیکستان در سال 2017 نیز همین روند اقتصاد وابسته خود به عوامل خارجی را داشته باشد.
در بازبینی آمارهای سال 2016، کاهش سرمایه گذاری خارجی را شاهد بودیم و بدتر شدن شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه باعث بروز بی‌اعتمادی مردم نسبت به دولت شده  و این بی‌ثباتی در جامعه فرصت بسیار مناسبی برای نیروهای رادیکالی اسلامی خواهد بود.
البته بروز این حالت دارای معانی سیاسی دیگری نیز می‌باشد که هم عوامل دولتی در ایجاد آن مؤثرند و هم فاکتورهای زیر در آن دخیل می‌باشند.

• _ ساختارهای رسمی مذهبی که وابسته به دولت هستند در حل مشکلات واقعی مردم حضور ندارند و نیازهای مردم در این زمینه را برآورده نمی‌کنند.
  _ دولت اولویت خود را بر مبارزه با مخالفینش معطوف داشته است و کمتر خود را درگیر نیروهای رادیکالی می‌کند که در این راستا نقش مهم را نیروهای دولتی پایین دست ایفا می‌کنند که در ساختار اجرای قانون می‌باشند.
  _ کاهش سطح دانش و آموزش جامعه به ویژه درمیان جوانان حساسیت آنها برای جذب به نیروهای رادیکالی را افزایش می‌دهد و رشد رادیکالیسم می‌تواند منجر به آشکار شدن برخی از حقایق شود. مثلا بیش از 20 امام و خطیب در شهرها و مناطق استان سغد که طرفدار اخوان‌المسلمین بودند دستگیر شدند.

در میان آنها «مقصود اورونوف» امام مسجد مرکزی شهر «کانی بادام»، معاونان وی «عباس عبدالرحمانوف» و «حسین توختایف»، «عبدالجمیل یوسفی» خطیب مسجد مرکزی منطقه «باباجان غفوراف»، «حمزه علی‌سلطانوف» امام مسجد مرکزی «خجند» و «مهدی بالتایف» امام مسجد «اسفره» بودند.
که تمام افراد دستگیر شده فارغ‌التحصیلان دانشگاه اسلامی شهر مدینه در عربستان سعودی بودند. روابط حسنه بین دو کشور تاجیکستان و عربستان این واقعیت را نشان می‌دهد که  فعالیت حوزه دینی عربستان در تاجیکستان روند رو به رشد سریعی را طی می‌کند.
 
نکات کلیدی:
1. مشکلات انرژی در تاجیکستان به صورت پایدار در آمده است و یکی از فاکتورهایی است که مانع رشد اقتصادی در این جمهوری شده است که مشکلات اقتصادی بی ثباتی اجتماعی را به همراه دارد این امر باعث التهاب در بخش بزرگی از جامعه شده است.
2. عدم هدایت رهبران و اینکه آنان قادر به حل مشکلات انرژی نیستند باعث بروز درگیری با کشورهای همسایه (ازبکستان) شده است و تدبری نیز در حوزه سیاست خارجی دیده نمی‌شود.
3. برنامه خاصی در میان رهبران تاجیکستان برای خروج از بحران وجود ندارد که مثل قبل اعتراضات مردمی رو به رشدی را در بر دارد. اگر چه این اعتراضات مانند قبل با اقدامات سرکوبگرانه دولت مواجه است ولی این اعتراضات و مخالفت‌ها در بطن جامعه به طور بالقوه وجود دارد و با توجه به اینکه مردم قادر به ابراز صریح نظرات خود نیستند بنا بر این مخالفت‌ها و اعتراضات به اشکال غیر قانونی بروز کرده و در حال شکل‌گیری می‌باشد.
4. این وضعیت می‌تواند زمینه مناسبی برای افراط گرایان رادیکال باشد که از خارج تقویت می‌شوند و دولت هم قادر به کنترل آنها نیست. ضمن اینکه فعالیت دولت در این زمینه محدود است و دستگیری و محاکمه نمی‌تواند موثر باشد.
بنابراین در مجموع در ارتباط با این شرایط تنها می‌توان گفت که تاجیکستان در میان کشورهای منطقه در چشم‌انداز میان مدت می تواند دچار بی ثباتی شود.