ایران شرقی/

عباس حسینی*
افغانستان و ایران پس از سال ها تلاش‌های تازه‌ای را برای ارتقای سطح همکاری‌ها و روابط آغاز کرده‌اند که به نظر می‌رسد با اراده جدی دو طرف همراه است. پس از سال‌ها انتظار اولین دور گفت‌وگوها میان افغانستان و ایران در تاریخ 28 خرداد 1396 در تهران آغاز شد. یک ماه پیش از آغاز این گفت‌وگوها، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 17 اردیبهشت ماه در یک سفر یک روزه به کابل رفت و با اشرف غنی و دیگر مقامات افغانستان دیدار و گفت‌وگو کرد. عمده‌ترین دستاورد سفر وزیر امور خارجه ایران به کابل توافق بر آغاز گفت‌وگوها میان دو کشور در پنج کمیته برای رسیدن به یک سند همکاری جامع و راهبردی بود.(1)
یک ماه پس از آن، هیأتی 35 نفری از دیپلمات‌های افغانستان در تاریخ 27 خرداد 1396 وارد تهران شدند و از صبح روز 28 خرداد مذاکرات راهبردی خود را در 5 کمیته آغاز کردند.(2) این گفت‌وگوها دو روز به طول انجامید و هیأت افغانستان صبح روز سه‌شنبه 30 خرداد تهران را به مقصد کابل ترک کرد. قرار است دور دوم این گفت‌وگوها پس از انجام مراسم تحلیف رییس جمهور ایران و در اولین روزهای ماه شهریور در کابل برگزار شود. انتظار می‌رود این گفت‌وگوها در طول مدت 2 تا 6 ماه به نتیجه برسد.(3)

مسیر دشوار دست‌یابی به توافق همکاری‌های راهبردی              
جمهوری اسلامی ایران و افغانستان در گذشته بارها تلاش کردند؛ گفت‌وگوها و مذاکراتی جامع و راهبردی را آغاز کنند، اما در این راه موفق نبودند. اولین علاقمندی‌ها برای امضای یک توافقنامه همکاری‌های راهبردی میان افغانستان و ایران، در سال 2013 و پس از امضای توافقنامه‌های مشابه میان افغانستان و آمریکا، کشورهای اروپایی و همچنین هند به میان آمد، اما این علاقمندی تحت تأثیر توافقنامه‌های مشابه به خصوص توافقنامه با آمریکا و کشورهای اروپایی، راه به جایی نبرد. در 17 آذر سال 1392 در سفر حامد کرزی؛ رییس جمهور پیشین افغانستان به ایران و به دنبال دیدار رؤسای جمهور و وزیران امور خارجه دو کشور عنوان شد که مذاکراتی برای امضای توافقنامه جامع دوستی و همکاری میان افغانستان و ایران آغاز خواهد شد.(4)     
قرار بود افغانستان و ایران در سال پایانی ریاست جمهوری حامد کرزی این توافقنامه جامع همکاری های راهبردی را امضا کنند، اما طی مراحل پایانی و امضای آن به حکومت وحدت ملی باقی ماند.(5) 
باید گفت؛ همانطور که جمهوری اسلامی ایران مخالفت‌هایی با امضای توافقنامه سیاسی و امنیتی میان افغانستان و آمریکا داشت، در پشت پرده آن طرف همواره مخالفت‌های متقابلی احساس می‌شد. اما با این وجود، به دلیل مخالفت‌های جدی که حامد کرزی با سیاست‌ها و رویکردهای آمریکا داشت، افغانستان و ایران می‌توانستند تا قبل از پایان دوره ریاست جمهوری حامد کرزی به یک توافق جامعه همکاری های راهبردی دست پیدا کنند و رسیدن به چنین توافقی به آینده موکول نگردد.           
پس از روی کار آمدن حکومت وحدت ملی افغانستان نیز گفته می‌شد که رییس جمهور غنی در اولین سفر خود به تهران، سند همکاری های راهبردی را با ایران امضا خواهد کرد، اما این اقدام به کار بیشتر و آینده موکول شد.
در اینجا ذکر یک نکته ضروری است و آن اینکه پس از روی کار آمدن حکومت وحدت ملی در افغانستان با میانجی‌گری جان کری، وزیر امورخارجه پیشین آمریکا، نوع نگاه اشرف غنی به ایران چندان مناسب به نظر نمی‌رسد. این نوع نگاه از یک سو به نوع شخصیت غنی و از سوی دیگر به تأثیرگذاری آمریکا بر سیاست خارجی این حکومت مربوط می‌شود. حکومت وحدت ملی افغانستان، برخلاف رابطه سرد و توأم با تنشی که حامد کرزی با آمریکا و همپیمانان این کشور در ناتو داشت، این روابط را احیا کرد.
پس از امضای توافقنامه سه جانبه بندر چابهار میان رؤسای جمهور ایران و افغانستان و نخست وزیر هند و همچنین مشکلات اقتصادی که افغانستان با پاکستان دارد، ایران در سال 1395 به بزرگ‌ترین شریک تجاری افغانستان مبدل شد.(6) امضای توافقنامه سه جانبه بندر چابهار میان ایران، افغانستان و هند در سال گذشته (3 خرداد 1395) بیانگر تلاش جدی این کشورها به خصوص ایران و افغانستان برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای است.(7)     
در این مدت، دولت جمهوری اسلامی ایران نیز آنچنان که باید، پی‌گیر گفت‌وگوها در بخش‌های امنیتی و سیاسی با افغانستان نبود و صرفا به توسعه همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای بسنده کرده است، اما سفر جواد ظریف به کابل، آغازی برای اصلاح مسیر گذشته و ایفای یک نقش مهم و اساسی در کنار روسیه، در صحنه تحولات افغانستان پنداشته می‌شود.       
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران در رابطه با تأخیر در انجام این سفر گفت: "مدتی بود بحث سفر آقای دکتر ظریف به کابل مطرح بود، اما به علت مشغله کاری و این که باید یک زمان مناسبی تنظیم می‌شد، سفر با کمی تأخیر انجام شد، ولی نهایتا خوشحالیم که این سفر صورت پذیرفت".(8)           
البته قابل یادآوری است که در این مدت برخی گفت‌وگوها در سطح علمی میان پژوهشگران و کارشناسان ایرانی و افغانستانی در حوزه رسمی و  غیررسمی نیز صورت گرفته تا به شکل‌گیری مذاکرات رسمی و به نتیجه رسیدن آن کمک کند. به عنوان مثال، انستیتو مطالعات استراتژیک افغانستان همراه با مرکز تحقیقات استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در اردیبهشت سال 1394، روند گفت‌وگوهای استراتژیک میان افغانستان و ایران را بررسی کردند.(9) در شهریور 1395 نیز دومین دور گفت‌وگوهای علمی پژوهشی میان مرکز مطالعات استراتژیک وزارت امور خارجه افغانستان و دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه ایران در تهران برگزار شد. دور اول این گفت‌وگوها در سال 1394 و در کابل برگزار شده بود.(10)   
 
گفت‌وگوها و مذاکرات راهبردی افغانستان و ایران        
به دنبال وخامت اوضاع امنیتی در افغانستان و تحولات جدید در این کشور و رویکرد جدیدی که روسیه پیرامون این تحولات روی دست گرفت، حداقل از شش ماه گذشته به این سو، شاهد تغییر رویکرد در سیاست خارجی حکومت وحدت ملی در افغانستان هستیم. بر اساس این تغییر رویکرد، ریاست جمهوری افغانستان پس از دو سال بی‌میلی برای انجام گفت‌وگوهای راهبردی با جمهوری اسلامی ایران و رسیدن به یک توافق بخصوص در بخش‌های سیاسی و امنیتی یا به عبارت دیگر بی‌توجهی به نقش کشورهای منطقه به خصوص روسیه و ایران پیرامون تحولات سیاسی و امنیتی این کشور، با اراده‌ای که جدی به نظر می‌رسد، وارد روند مذاکرات راهبردی برای دستیابی به یک سند همکاری های جامع شده است. ریاست جمهوری افغانستان اکنون به این نتیجه رسیده که نمی‌تواند دیدگاه‌ها و منافع کشورهای منطقه را در مسیر تحولات امنیتی این کشور نادیده بگیرد.
 
مذاکرات در پنج کمیته      
بر اساس توافقاتی که پیرامون چگونگی راه اندازی گفت‌وگوهای راهبردی میان دو کشور در سفر دکتر ظریف به کابل صورت گرفت، گفت‌وگوها میان افغانستان و ایران برای دستیابی به یک سند همکاری جامع و راهبردی در 5 کمیته آغاز شده است. این کمیته ها عبارتند از:      
1ـ کمیته همکاری امنیتی؛ این کمیته به موضوعات تروریسم، قاچاق مواد مخدر و همکاری‌های سیاسی که منافع دو کشور را تأمین کند، می‌پردازد. گزارش‌ها حاکی است که در اولین دور مذاکرات راهبردی افغانستان و ایران در تهران، طولانی‌ترین گفت‌وگوها در کمیته امنیتی صورت گرفته و محورهای همکاری‌های امنیتی به خصوص در راستای مبارزه با تروریسم، افراط گرایی، کنترل مرزها و همچنین مبارزه با مواد مخدر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.     
به دلیل حضور نیروهای آمریکایی و پیمان آنتلانتیک شمالی(ناتو) در افغانستان، جمهوری اسلامی ایران همواره نگرانی‌های خاص خود را نسبت به این حضور داشته و رویکرد نیروهای خارجی و اهداف منطقه‌ای حضور آنها در افغانستان را مورد انتقاد قرار داده است. این در حالی است که حکومت افغانستان در سیاست خارجی خود همواره سعی کرده یک رویکرد مستقل داشته باشد و حضور آمریکا در این کشور، سیاست خارجی آن را در برابر ایران تحت تأثیر قرار ندهد؛ با این وجود نیز، با توجه به تهدیدهای جدی و مشترک امنیتی میان دو کشور، روابط دو طرف در حوزه مسائل سیاسی و امنیتی گسترده نبوده است. هرچند که باید گفت؛ برخی همکاری‌ها در حوزه مبارزه با مواد مخدر و امنیت مرزها میان دو کشور وجود داشته و در سال‌های گذشته، شاهد رویدادهای جدی امنیتی در طول مرز دو کشور نبوده‌ایم.    
اما با توجه به تحولات جدید امنیتی در افغانستان به خصوص حضور و فعالیت داعش، به بن بست رسیدن جنگ و صلح حکومت افغانستان با طالبان و ناکامی هم‌پیمانان غربی این کشور، ضرورت همکاری‌های گسترده امنیتی بیش از پیش برجسته شده است.
حضور و فعالیت شک برانگیز داعش در افغانستان از سال 2015 به این سو، با توجه به فاصله بزرگ جغرافیایی که با سوریه و عراق دارد، نگرانی‌های گسترده داخلی و منطقه‌ای را به دنبال داشته است. اولین نشانه‌های ظهور داعش در افغانستان در غرب این کشور و در نزدیکی مرزهای ایران بود که مجال گسترش نیافت و حالا در شمال افغانستان و در همسایگی مرزهای کشورهای آسیای مرکزی و فراتر از آن روسیه. روسیه نسبت به این تحرکات بارها اظهار نگرانی کرده و آمریکا را در جابجایی داعش در مناطق شمالی افغانستان مقصر می‌داند. این نگرانی‌ها سبب شد تا روسیه پس از موفقیت سیاست خارجی خود در قبال سوریه، مسأله افغانستان را به عنوان یک اولویت دیگر سیاست خارجی خود مطرح کند. در این محور و در شرایطی که حکومت افغانستان به نگرانی‌های روسیه پاسخ قناعت بخش نداد، روسیه تماس‌هایی را با رهبری طالبان و همچنین طالبان محلی در شمال افغانستان برقرار کرد. در کنار آن، روسیه یک ابتکار عمل منطقه‌ای با حضور چین، پاکستان و حالا ایران و هند، پیرامون مسأله افغانستان به راه انداخته است تا در شرایطی که سیاست‌های آمریکا در این کشور، گنگ و مبهم و همچنین به‌گونه‌ی ناکام پیش می‌رود، زمینه‌های تأمین صلح و ثبات در افغانستان جست‌وجو شود. در این شرایط، با توجه به این که حکومت افغانستان متوجه شده بدون همکاری‌های سیاسی کشورهای منطقه نمی‌تواند به تنهایی و با اتکا به آمریکا پیش برود، ایران نیز همانند روسیه می‌تواند به یک مهره فعال و سازنده در این کشور تبدیل شود.   
2- کمیته همکاری اقتصادی و ترانزیتی؛ از آنجایی که افغانستان کشوری محاط در خشکی است، این کشور در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به راه‌ها و آب‌های ایران نیاز دارد. در این کمیته به توسعه تعاملات تجاری و ترانزیتی میان دو کشور پرداخته خواهد شد. از طرف دیگر با توجه به ضرورت‌های اقتصادی افغانستان، شرکت‌های ایرانی می‌توانند خدمات فنی و مهندسی خود را در افغانستان ارائه کرده و به توسعه این کشور کمک کنند. 
به دلیل همین نیازمندی‌ها و وابستگی‌های اقتصادی که افغانستان به جمهوری اسلامی ایران دارد، روابط گسترده و گرمی میان دو کشور در طول بیش از دو دهه گذشته شکل گرفته است. البته تا قبل از توافق هسته‌ای این روابط به دلیل تحریم‌های گسترده آمریکا با محدودیت‌هایی همراه بود، اما پس از برجام، زمینه‌های گسترده‌تری برای همکاری‌های اقتصادی وجود دارد که باید شناسایی و عملی گردد. مذاکرات جدید میان افغانستان و ایران چنین زمینه‌ای را فراهم کرده است.  
یکی از عمده‌ترین این زمینه‌ها، گسترش همکاری‌ها در چارچوب توافق بندر چابهار است. بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردي خود، نزدیک‌ترین راه دسترسی کشورهاي محصور در خشکی افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان به آب‌هاي آزاد به خصوص اقیانوس هند و کشور هندوستان است. بندر چابهار از یک‌ سو در فاصله 900 کیلومتری از مرز افغانستان و از سوی دیگر، با 768 مایل دریایی، نزدیک‌ترین نقطه دریایی به بندر بمبئی هند است. به این وسیله، آغاز داد و ستد بازرگانی افغانستان و آسیای مرکزی از راه چابهار به هند، زمینه ایجاد فرصت‌های بزرگ بازرگانی و ترانزیتی را در آسیا به خصوص میان افغانستان و هند از یک‌سو و آسیای مرکزی و هند از سوی دیگر فراهم خواهد کرد.
هرچند باید گفت که به دلیل افزایش فشارهای یک جانبه آمریکا و دور جدید از تحریم‌ها بر جمهوری اسلامی ایران، شرکت‌های طرف قرارداد هندی اعلام کرده‌اند که نمی‌توانند به تعهدات خود در زمینه آماده کردن زیرساخت‌های بندر چابهار عمل کنند. بر اساس توافق بندر چابهار، قرار بود یک شرکت هندی حدود ۲۰۰ میلیون دلار در بهبود و توسعه بندر چابهار سرمایه‌گذاری کند، اما تولیدکنندگان غربی از تأمین تجهیزات برای توسعه بندر چابهار که هند پروژه آن را به عهده گرفته، خودداری می‌کنند. این شرکت‎ها به دلیل نگرانی‌ از وضع مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران محتاطانه عمل می‌کنند.(11)           
3ـ کمیته آب و محیط زیست؛ این کمیته یکی از کمیته‌های حساس مذاکرات میان دو کشور است. مسأله آب و مشکلات مشترک محیط زیستی میان جمهوری اسلامی ایران و افغانستان، موضوع مهمی است که در طول سال‌های اخیر بارها در نشست‌های مختلف از سوی مقام های ایرانی مطرح شده، اما از سوی حکومت افغانستان توجه چندانی به آن نشده بود. اکنون برای اولین بار، دو کشور شاهد آغاز گفت‌وگوها پیرامون مسائل آبی می‌باشند و رییس جمهور افغانستان برای رسیدن به توافق در این زمینه مصمم است. مذاکرات و گفت‌وگوها در این زمینه برای هر دو کشور از حساسیت و اهمیت خاصی در سطح ملی برخوردار است؛ ایران با مشکلات زیست محیطی و کمبود آب در استان‌های همجوار با افغانستان، به خصوص پیرامون تالاب هامون و طوفان‌های گرد و غبار در منطقه مواجه است. به گفته وزیر امور خارجه ایران، این موضوع برای منطقه بسیار حساس است و این کشور شاهد وضعیت تالاب هامون است. همچنین حق آبه ایران از دو رودخانه هیرمند و هریرود نیز موضوع دیگری است که باید با همبستگی و همراهی دو دولت و دو کشور حل شود          .
از سوی دیگر، افغانستان برای دستیابی به توسعه کشاورزی و تولید انرژی، براساس موازین و معیارهای بین‌المللی، حق طبیعی و قانونی خود می‌داند که بر روی رودخانه‌ها و حوزه‌های آبی خود سد ایجاد کند. این مسأله از آنجا برای افغانستان از اهمیت بیشتری برخوردار است که اقتصاد این کشور به کشاورزی وابسته است. حساسیت‌های دو کشور همواره سبب شده تا سوءتفاهم‌ها و برخی سخنان جنجال برانگیز از سوی مقام ها و نمایندگان دو کشور مطرح شود که در برخی مواد تنش زا نیز بوده است.   
این در حالی است که افغانستان و ایران دارای یک موافقت‌نامه حق آبه پیرامون حوزه آبی هلمند/ هیرمند می‌باشند که پس از مذاکرات چند ساله به دست آمده است. دو كشور به تاريخ 22 حوت 1351 هجري شمسي مطابق با 13 مارچ 1973 با امضاي معاهده‌اي، مشكل و اختلافات آبي ميان دو كشور را حل کردند. با امضاي اين معاهده، اختلافي كه نزدیک به يك قرن بر روابط ميان دو كشور سايه افكنده بود، از ميان برداشته شد. اسناد مربوط به این توافق با چند سال تأخیر، با فرمان محمد داوودخان، اولین رییس جمهور افغانستان در 4 خرداد 1356 میان دو کشور مبادله شده است.(12)        
با وجود توافقنامه حق آبه پیرامون حوزه هلمند/ هیرمند، هنوز دو کشور در مورد حوزه آبی هریرود دارای توافقنامه‌ای نیستند و ضرورت رسیدن به توافق در این حوزه احساس می‌شود. مذاکرات راهبردی کنونی میان افغانستان و  ایران می‌تواند زمینه چنین توافقی را فراهم کند و هر دو کشور مصمم به پیشبرد آن هستند. مهم این است که مذاکرات آب میان دو کشور، از سطوح سیاسی وارد سطح کارشناسی و فنی شده و هیأت‌های دو کشور، با ایجاد ساز و کارهای عملی و کاربردی، پژوهش‌های میدانی و شفاف‌سازی لازم، زمینه یک توافق نهایی را بر اساس معیارهای حقوق بین‌الملل فراهم کنند. در غیر آن صورت، عدم رسیدن به نتیجه در این بخش، می‌تواند سایر محورهای مذاکرات را نیز تحت تأثیر قرار دهد.         
4- کمیته همکاری‌های آموزشی و فرهنگی؛ دو کشور ایران و افغانستان در دین، زبان، تاریخ و فرهنگ اشتراکات فراوانی دارند. هم‌اکنون 17 هزار دانشجو و 410 هزار دانش‌آموز افغانستانی در ایران مشغول علم‌آموزی هستند. به باور ظریف، ایران می‌تواند در افغانستان و از طریق تأسیس شعب دانشگاهی مانند شعب دانشگاه آزاد و برخی دانشگاهای دیگر که تأسیس شده است، به گسترش و توسعه بخش آموزش افغانستان کمک کند. همکاری در دو موضوع کتاب‌های درسی و میراث فرهنگی نیز در این کمیته مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در این زمینه‌ها در طول سال‌های گذشته، برخی توافق‌نامه‌ها میان دو کشور امضا شده، اما چندان جنبه عملی پیدا نکرده است. رایزن آموزش و پرورش سفارت افغانستان در تهران، با انتقاد از این مسأله می‌گوید که در جریان مذاکرات جدید راهبردی میان دو کشور، کار روی یک تفاهم‌نامه جدید در این بخش آغاز شده است. در حوزه فعالیت‌های فرهنگی نیز با توجه به مشترکات بسیار فرهنگی، تاریخی و تمدنی میان دو کشور نیاز است روابط رسمی میان دو کشور بیش از پیش گسترش یابد.   
5- کمیته اتباع یا مهاجرین افغانستان در ایران؛ جمهوری اسلامی پذیرای حدود سه میلیون پناهجو و مهاجر افغانستان است که در طول چهار دهه گذشته در ایران زندگی می‌کنند. دو کشور به خصوص پس از روی کار آمدن حکومت وحدت ملی و رهبری جدید وزارت امور مهاجرین و بازگشت کنندگان افغانستان، به پیشرفت‌ها و توافق‌های خوبی رسیده‌اند. اما وزیر امور خارجه ایران می‌گوید که به دنبال ساماندهی وضعیت مهاجرین افغانستانی در این کشور هستند و این نیازمند همکاری دو کشور است؛ از جمله در تهیه برگه‌های هویتی، تبدیل گذرنامه‌ها به گذرنامه‌های جدید، سامان دادن به وضعیت مهاجران و جلوگیری از موج غیرقانونی مهاجرت و ایجاد یک روند قانونی برای آن.(13)  
این در حالی است که کمیته مهاجرین در مذاکرات  دو کشور، به توافقات خوبی در رابطه با تمدید ویزای گذرنامه‌های طرح خانوار، تثبیت هویت مهاجرین بدون مدرک، چگونگی برخورد با مهاجرین اخراج شده، توسعه بسته‌های کمکی به بازگشت کنندگان و چند مورد دیگر رسیده‌اند و قرار است در دور دوم مذاکرات، روی جزییات این توافق‌ها بیشتر کار شود.
 
 
نتیجه گیری         
با تغییر رویکرد سیاست خارجی افغانستان نسبت به کشورها و قدرت‌های منطقه در شش ماه گذشته و درک متقابلی که نسبت به تحولات منطقه به وجود آمده، افغانستان و ایران فصل جدید و تازه‌ای از روابط را گشوده‌اند و در تلاش هستند تا سطح روابط کنونی میان دو کشور را به سطح روابط راهبردی ارتقا دهند. سفر 17 اردیبهشت وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به کابل، یک نقطه عطف در این زمینه به حساب می‌آید. در مراسم افتتاح مذاکرات بین ایران و افغانستان، یما کرزی، مشاور شورای امنیت ملی افغانستان و مذاکره کننده ارشد این کشور در تهران، به تکرار از عزم و اراده افغانستان برای ارتقای روابط به سطح روابط راهبردی سخن گفت و تصریح کرد که با توجه به فرصت‌های زیادی که در زمینه‌ی همکاری‌های امنیتی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ترانزیتی و همچنین تهدیدات مشترک و فراوان چون تروریزم، ناامنی و استفاده های ابزاری از تروریزم، افراطیت و بنیادگرایی خشونت طلب، قاچاق مواد مخدر و جرایم سازمان یافته وجود دارد، نیاز و اهمیت همکاری های دو کشور چند برابر شده است. حوادث تروریستی اخیر تهران نشان داد که دو کشور با تهدیدات مشترک که ریشه مشترک دارند، مواجه هستند.(14) با توجه به این مسائل، تأکید افغانستان نیز این است که باید با عبور از مسائل کوچک، به سوی آغاز یک گفتمان بزرگ که روابط دو کشور را بیش از پیش توسعه و گسترش دهد، حرکت کرد. اما باید دید که آیا دو کشور می‌توانند از آنچه افغانستان آن را «مسائل کوچک» مطرح کرده، عبور کنند و در دومین دور مذاکرات استراتژیک که تا کمتر از یک ماه دیگر در کابل برگزار خواهد شد، به پیشرفت‌های تازه و توافق‌های جدید دست پیدا کنند؟ به نظر می‌رسد سخت ترین گفت‌وگوها و مذاکرات در کمیته‌های امنیتی و آب میان دو کشور وجود دارد که رسیدن به توافق نهایی در این دو کمیته، به عزم و اراده جدی و همچنین حسن نیت و البته انعطاف دو کشور بستگی دارد.
انتهای مطلب/

* روزنامه‌نگار و نویسنده
 منابع:
1ـ تشریح نتایج سفر ظریف به افغانستان؛ فردا نیوز- 17 اردیبهشت 1396     
http://bit.ly/2tPA25Z
2ـ پایان اولین دور مذاکرات استراتژیک افغانستان و ایران؛ دور بعدی مذاکرات تا کمتر از یک ماه آینده، خبرگزاری صدای افغان(آوا)- 30 خرداد 1396           
http://avapress.com/vdcgun9qxak9tz4.rpra.htm
3ـ پایان اولین دور مذاکرات استراتژیک افغانستان و ایران، پیشین.   
4ـ ایران و افغانستان پیمان استراتژیک امضا می‌کنند؛ وب سایت فارسی بی بی سی- 17 آذر 1392           
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2013/12/131208_l45_aa_karzai_iran_visit_rouhani
5ـ حسینی، سید عباس، ايران در مسير نقش‌آفريني امنيتي در افغانستان؟؛ روزنامه جوان- 17 اردیبهشت      1396http://bit.ly/2uMIkP8
6 ـ حسینی، سید عباس، پیشین.      
7ـ ایران، افغانستان و هند موافقت‌نامه توسعه چابهار را امضا کردند؛ وب سایت فارسی بی بی سی- 3 خرداد 1395     
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/05/160523_zs_chabahar_agreement_signed_tehran
8 ـ افغانستان و ایران کار روی یک سند همکاری‌های راهبردی را آغاز کرده‌اند؛ همسایگان نباید در امور داخلی افغانستان مداخله کنند، خبرگزاری صدای افغان(آوا)- 22 اردیبهشت 1396       
http://avapress.com/vdchminzz23nkqd.tft2.html
9ـ آغاز گفت‌وگوهای استراتژیک میان افغانستان و ایران؛ روزنامه هشت صبح- 27 اردیبهشت 1394           
http://8am.af/1394/02/27/strategic-talks-between-afghanistan-and-iran
10ـ دومین دور گفت‌وگوهای علمی پژوهشی میان مراکز مطالعات استراتژیک افغانستان و ایران؛ وب سایت وزارت امورخارجه افغانستان- 15 شهریور 1395؛  
http://mfa.gov.af/fa/news/the-second-round-of-talks-management-between-afghanistan-and-the-iranian-center-for-strategic-studies-held
11ـ تحریم‎ها مانعی بر سر راه هند برای توسعه بندر چابهار، وب سایت فارسی بی بی سی- 22 خرداد 1396؛           
‌ http://www.bbc.com/persian/world-40248395
12ـ حسینی، عباس و رحمانی، نرگس، پس از انزوا، بررسی سیاست خارجی افغانستان پسا طالبان، انتشارات مرکز مطالعات استراتژیک کابل، 1391، صص 234 ـ 235.       
13- تشریح نتایج سفر ظریف به افغانستان، پیشین.        
14ـ اولین دور از مذاکرات استراتژیک افغانستان و ایران در تهران آغاز شد- خبرگزاری صدای افغان (آوا)، 28 خرداد 1396
http://avapress.com/vdcfvjdyjw6dj1a.igiw.html