با توجه به تجزیه و تحلیل جوانب عینی دیانت مردم قرقیزستان و همچنین شاخص‌های میزان دیانت مردم و جذب آن‌ها به زندگی مذهبی می‌توان گفت که جامعه قرقیزستان علیرغم فزونی مسلمانان در آن، یک جامعه سکولار است. علاوه بر این، جامعه قرقیزستان به طور غیر قابل باوری، قابلیت تحمل همه ادیان و نمایندگان آن‌ها را دارد.

ایران شرقی/ افزایش تعداد پیروان اسلام غیر سنتی در کنار مسیحیت و مذاهب غربی در قرقیزستان، به تشدید روابط مذهبی و تغییر ساختار هویت فرهنگی جامعه منجر شده است. جالب است که علاوه بر افزایش تعداد پیروان اسلام غیر سنتی و فرقه‌های مسیحی غربی، تعداد افرادی که نه تنها به خدا، بلکه به شگفتی‌های مختلف، نیروهای فراطبیعی و پیش‌بینی‌های غیرعلمی اعتقاد دارند افزایش یافته و همین امر چشم‌اندازهای توسعه روابط مذهبی در این جمهوری را مبهم می‌سازد.
در عین حال، به دلیل گسترش معارف دینی، آموزه‌ها و اصول و عقاید مذاهب غیرسنتی در میان مردم از طریق تحمیل پنهانی آن‌ها، دیانت مردم و تعداد مومنان واقعی افزایش نمی‌یابد، بلکه تعداد افراد پیرو دیدگاه‌های مذهبی خاص نسبت به زندگی افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر، با گسترش ایده‌های مذهبی خاص و نه مذهب، زمینه برای سیاسی شدن دین و گنجاندن روابط مذهبی در فرآیندهای سیاسی به طور فعال ایجاد می‌شود.
نتایج نظرسنجی جامعه‌شناختی از مردم قرقیزستان توسط کارمندان انستیتو تجزیه و تحلیل استراتژیک دانشگاه اسلاوی قرقیزی- روسی در چارچوب بررسی مسئله تامین امنیت کشور در شرایط تشدید فعالیت تروریسم بین‌المللی و افراط گرایی مذهبی، این فرضیات را تایید می‌کنند.
در میان آن دسته از پاسخ‌دهندگانی که خود را به یک نوع فرقه مذهبی متعلق می‌دانند، ۸۱ درصد خود را مسلمان، ۷ درصد خود را مسیحی ارتدوکس و ۱۲ درصد خود را پیرو دیگر مذاهب و جریانات مذهبی جدید می‌دانند.
با این حال، با تعیین میزان دیانت ساکنین جمهوری معلوم شد که اکثر پاسخ دهندگان خود را متعلق به یک فرقه خاص دانسته و بدین ترتیب، خود را مذهبی در نظر نمی‌گیرند. با توجه به نظر سنجی، بیش از نیمی از پاسخ‌دهندگان، مذهبی نیستند. در میان آن‌ها ۱۱ درصد کلا مذهبی نیستند، ۱۱ درصد دیگر اشاره کردند که به طور کامل مذهبی نیستند و ۲۵ درصد دیگر نتوانستند میزان دیانت خود را مشخص کنند. در اینجا لازم به ذکر است که اکثریت قریب به اتفاق پیروان جریانات مذهبی جدید (مسیحی غربی و بودایی)، نمایندگانی با ملیت قرقیزی هستند بطوریکه سهم شهروندان قرقیزی که خود را غیر مذهبی می‌دانند، به مراتب بیشتر از دیگر گروه‌های قومی ساکن در شرق کشور است.
این در حالیست که هر روز ۱۰ درصد مسلمانان، ۱۵ درصد ارتدوکس‌ها و ۱۳ درصد از نمایندگان دیگر ادیان و جنبش‌های مذهبی نماز می‌خوانند. بعلاوه، تنها ۹.۱٪ مسلمانان اعتراف کردند که «پنج بار در روز نماز می‌خوانند» و 88 درصد آن‌ها پنج بار در روز نماز نمی‌خوانند. این اطلاعات (که از طریق نظرسنجی به دست آمده‌اند)، نتایج حاصل از شمارش (به صورت نمونه گیری) تعداد شهروندانی که به مساجد، معابد و کلیسا‌ها می‌روند را تایید می‌کنند.
نتایج نظرسنجی از شهروندان وهمچنین نتایج حاصل از شمارش تعداد افرادی که به مساجد، معابد و کلیسا‌ها می‌روند همچنین نشان می‌دهد که تعداد مؤمنان واقعی در کشور کمتر از ۱۰٪ کل شهروندان است که برای کشوری مانند قرقیزستان (که اکثریت قریب به اتفاق جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند)، خیلی زیاد نیست. در تعطیلات، ارتدوکس‌ها سه برابر بیشتر از روزهای معمولی به کلیسا می‌روند، زیرا این بازدید‌ها فقط یک سنت بوده که انجامشان بیشتر با ضرورت حفظ ارتباط با گروه‌های قومیشان در ارتباط است.
البته قابل ذکر است که سطح فعالیت مذهبی پاسخ‌دهندگان، نشان دهنده دیانت متوسط مردم و ثبات نسبی موقعیت مذهبی در قرقیزستان است. بنابراین، تنها ۱۵ درصد از مسلمانان نظرسنجی شده به این سوال که آیا در ماه رمضان روزه می‌گیرند، پاسخ مثبت دادند، هر چند در میان جوانان ۱۶ تا ۲۵ سال، این شاخص بیشتر از ۴ درصد است. در میان جمعیت ارتدوکس هم که دومین جامعه مذهبی در کشور را از نظر بزرگی تشکیل می‌دهند، همینگونه است.
در میان آن‌ها، فقط ۱۲ درصد روزه می‌گیرند. جالب است که کمتر از یک چهارم پاسخ دهندگان ارتدوکس، (یعنی 3 درصد آنها) یک بار در هفته، ۶ درصد آن‌ها یک بار در ماه و ۱۵ درصد آن‌ها فقط در تعطیلات مذهبی به کلیسا می‌روند. به گفته کار‌شناسان، اخیرا تعداد مسلمانانی که به طور منظم در مسجد حضور دارند کاهش یافته است.
همچنین، بر اساس محاسبات انجام شده، تعداد بازدیدکنندگان از مسجد از 550 هزار نفر به 470 هزار نفر کاهش یافته که با درخواست نمایندگان سازمان مذهبی مسلمان کشور برای تمدید وقت ناهار در روز جمعه به مدت دو ساعت در موسسات دولتی در ارتباط است. آن‌ها نمی‌دانند، دلیل کاهش علاقه مردم به اسلام، رادیکال‌های اسلامی بی‌اعتبار کننده اسلام (به عنوان مذهب) در این جمهوری و سایر کشورهای جهان هستند.
در این راستا، گسترش هنجارهای مذهبی رفتاری بیگانه (گذاشتن اجباری ریش و انجام دعوت، افتتاح نمازخانه در نهادهای دولتی و غیره) در میان مؤمنان توسط نمایندگان اسلام رادیکال (که به سازمان مذهبی سنتی مسلمانان رسوخ کرده‌اند) و همچنین گسترش ارزش‌های غیر واقعی و قوانین مذهبی اسلام سنتی، به کاهش علاقه مردم به اسلام، کاهش فعالیت‌ مذهبی شهروندان و همچنین بلاتکلیفی دینی و عقیدتی مومنان منجر می‌شود.
اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان نظرسنجی شده (۸۰ درصد) نتوانستند پاسخ دهند که به کدام جهت‌گیری اسلام تعلق دارند. بقیه آنان به جهت‌گیری‌های کاملا مختلف اسلام که به آن‌ها تعلق دارند اشاره کردند.
در عین حال، تعداد افرادی که در زندگی روزانه خود اغلب به دعانویس‌ها مراجعه کرده و از اماکن مذهبی (زیارتگاه) دیدن می‌کنند، رو به افزایش است (که نتیجه مستقیم بحران سلامت، آموزش و علم و همچنین کاهش علاقه مردم به مذاهب موجود در کشور است).
بنابراین، با توجه به این نظر سنجی، در حال حاضر ۱۹ درصد پاسخ دهندگان به دعانویسان؛ ۸ درصد به غیب دانان و ستاره‌شناسان و ۱۴ درصد پاسخ دهندگان به اماکن دینی مراجعه می‌کنند.
بنابر اطلاعات بدست آمده، کاهش تدریجی علاقه مردم قرقیزستان به اسلام به دلایل زیر است:.
1-سازمان‌های مذهبی متعدد اسلامی که پایبند اصول مذهبی متفاوت هستند، با پشتیبانی ایدئولوژیک پنهانی خود از افراط گرایان مذهبی، آنارشیسم را در اذهان عمومی می‌افشانند.
 ۲. سطح سواد دینی شهروندان و فعالین مذهبی پایین است. به عنوان مثال، در جواب به این سوال که: «آیا شما قرآن خوانده‌اید؟» کمتر از یک درصد پاسخ‌دهندگان جواب مثبت دادند و در جواب به این سوال که: «شما اطلاعات مذهبی خود را از کدام منابع دریافت می‌کنید؟»  ۱۹ درصد پاسخ دادند از کتاب‌ها و روزنامه‌ها؛ ۱۵ درصد از تلویزیون؛ ۵ درصد از اینترنت؛ ۳۰ درصد از مقامات دینی و ۹ درصد از دیگر منابع.
به گفته کار‌شناسان، نارضایتی مردم نسبت به رفتار بخش بزرگی از مقامات دینی و سطح دانش مذهبی آن‌ها را می‌توان به هنگام نظارت بر افرادی که در مراسم مذهبی، کار توضیحی انجام می‌دهند، مشاهده کرد. به ندرت پیش می‌آید که فردی اظهاراتش را با نقل دقیق از قرآن و آثار متفکران اسلامی (که سهم عظیمی در توسعه اسلام به عنوان دین و انطباق آن با تغییرات اجتماعی که در هزار سال اخیر رخ داده است، دارند) ثابت کند.
بدین ترتیب، با توجه به تجزیه و تحلیل جوانب عینی دیانت مردم قرقیزستان و همچنین شاخص‌های میزان دیانت مردم و جذب آن‌ها به زندگی مذهبی می‌توان گفت که جامعه قرقیزستان علیرغم فزونی مسلمانان در آن، یک جامعه سکولار است. علاوه بر این، جامعه قرقیزستان به طور غیر قابل باوری، قابلیت تحمل همه ادیان و نمایندگان آن‌ها را دارد.
بدین ترتیب، تنها ۰. ۴ درصد از پاسخ دهندگان (که اکثرشان نمایندگان سازمان‌های مخرب غربی مسیحی مذهبی هستند) نسبت به مذهب تبعیض قائل می‌شوند و این نشان ‌دهنده سطح بالای تحمل مذهبی شهروندان نسبت به پیروان ادیان دیگر است.
در عین حال، سیاسی شدن مذهب، رسوخ نمایندگان اسلام رادیکال در سازمان مذهبی سنتی مسلمانان و فعالیت سازمان‌های مذهبی مخرب مسیحی غربی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به دین و ایمان دینی و اعتقاد جهان‌بیانانه مردم وارد می‌‌آورد.
نمی‌توان اجازه داد که تفاوت بین جذب مردم به زندگی دینی و نبرد سیاسی از بین برود. بدین منظور، رهبران مذهبی باید با توجه به الزامات فعلی و براساس نظریات کلیدی قرآن، اصول طراحی شده اسلام سنتی (که کاملا با ذهنیت و تاریخ استقلال مردم قرقیزستان تطابق دارند) را که مانع مداخله دین در امور دولتی و تحمیل آن به مردم می‌شوند، دوباره فرمول‌بندی کنند.
این اصول باید به گونه‌ای طراحی شوند که در آن‌ها، دولت به عنوان یکی از مقدسات و هدیه نازل شده خدا برای ملت در نظر گرفته شود، ضرورت همکاری سازمان مذهبی مسلمان محلی با مراکز مذهبی خارجی با حقوق برابر ثابت شود و همچنین به تمرکز فعالیت سازمان‌های مذهبی برای دعوت شهروندان به سمت خدا و زندگی عادلانه اشاره شود. بر اساس این اصول، باید قوانین سخت داخلی ملی گرایانه برای فعالیت سازمان مذهبی محلی مسلمانان و رفتار مقامات دینی و مؤمنان طراحی شوند.
در نهایت اینکه، اسلام توسط اجداد ما نه برای پیوستن به خلافت و سازماندهی زندگیشان (همانند زمان قرون وسطی در جهان عرب)، بلکه به منظور داشتن مذهبی که به حفظ وحدت معنوی مردم کمک ‌کند، پذیرفته و تایید شده است.

فهرست منابع:

1. 1. کریل‌اف آ. مذهب در زندگی سیاسی-اجتماعی قرقیزستان//آسیای مرکزی و قفقاز. – 2006. شماره 6 (48). صص. 101–108

1. 2. ل. سارالایوا. مکالمه واقعی (28.03.2013)

1. 3. کریل‌اف. موقعیت مذهبی در قرقیزستان (07.06.2006)

 

1. 4. پاتریکفول. جنبش‌های مذهبی جدید در قرقیزستان. (30.10.2007)

1. 5. قرقیزستان: تعصب مذهبی – یک واقعیت است. (05.03.2014)/ میرزا‌خلیل‌اف// بیشکک. خبرگزاری «24.kg»//