تحولات اخیر خاورمیانه و تنش عربستان با قطر، شانس فعالیت مجدد دفتر سیاسی طالبان در قطر را بیش از پیش کاهش داده است. ایجاد پایگاهی رسمی برای گروه طالبان اجتناب ناپذیر است و در این بین ترکمنستان بارها تمایل خود را برای میزبانی مذاکرات صلح افغانستان اعلام کرده است.

ایران شرقی/

عُمر دفتر سیاسی طالبان در قطر بسیار کوتاه بود و تیرماه 1392 فعالیت رسمی این دفتر به واسطه مخالفت دولت افغانستان با نحوه افتتاح این دفتر و ابهام در عملکرد آن متوقف شد. پس از آن به رغم این که گروهی از طالبان مستقر در این دفتر کم و بیش به فعالیت سیاسی خود ادامه دادند، اما این گروه به طور رسمی هیچ دفتری ندارد. از این رو باب مذاکرات مستقیم رسمی طالبان با دولت افغانستان و سایر کشورها مسدود محسوب می‌شود.

تحولات اخیر خاورمیانه و تنش کشورهای عربی به ریاست عربستان با دولت قطر، شانس فعالیت مجدد دفتر سیاسی طالبان در قطر را بیش از پیش کاهش داده است. بعید است کابل در سایه روابط گرمی که با ریاض دارد، دوحه را به عنوان محور مذاکرات احتمالی صلح افغانستان انتخاب کند. هر چند در شرایط کنونی طالبان و دولت افغانستان بر طبل جنگ می‌کوبند و خبری از مذاکرات صلح نیست، اما از آنجا که مذاکره تنها راه حل خروج از این بحران است، ایجاد پایگاهی رسمی برای گروه طالبان اجتناب ناپذیر است. به همین دلیل اشرف غنی در سخنرانی خود در کنفرانس «پروسه کابل» اعلام کرد، در صورتی که طالبان واقعا متعهد به توافق صلح با افغانستان باشد، حاضر است با تاسیس دفتر نمایندگی این گروه در کابل و یا هر کشور دیگری موافقت کند. در این بین ترکمنستان بارها تمایل خود را برای میزبانی مذاکرات صلح افغانستان بیان کرده است و حتی قبل از قطر هم به عنوان یکی از گزینه‌ها مطرح بود، آیا عشق‌آباد شانسی برای این میزبانی خواهد داشت؟

به دلایل مختلف از جمله تلاش دولت بردی محمداف، ترکمنستان یکی از محتمل‌ترین گزینه‌ها برای میزبانی مذاکرات صلح افغانستان است و دولت وحدت ملی نیز به واسطه روابط گرم و نگاه استراتژیک به آسیای مرکزی، مایل است تا شانس این میزبانی به عشق‌آباد داده شود.
 
امنیت پیش‌ نیاز طرح‌های اقتصادی با همسایگان شمالی
اشرف غنی رئیس‌جمهور افغانستان پس از کسب قدرت، پنج حلقه را برای سیاست خارجی افغانستان تعریف و اظهار امیدواری کرد که با تامین ارتباط با این پنج حلقه، افغانستان به امنیت، توسعه و تحول دست یابد.

حلقه اول این سیاست کشورهای همسایه افغانستان بود. غنی با تکیه بر سیاست اقتصاد محور تلاش کرد تا با طرح‌های اقتصادی کلان منطقه‌ای با محوریت افغانستان، امنیت و اقتصاد این کشور را سر و سامان بخشد. در همین راستا، حکومت وحدت ملی به کشورهای همسایه شمالی افغانستان که منابع انرژی محسوب شده و مسیرهای ترانزیتی جدیدی را به سوی افغانستان می‌گشایند، نگاه ویژه‌ای داشته است. اما به رغم این تلاش‌ها، امنیت حاکم بر افغانستان، همچون سدی در برابر این تلاش‌ها ایستاده است. هشت ولایت واقع در شمال، شمال غرب و غرب افغانستان،هم مرز با 3 کشور آسیای مرکزی یعنی تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان می‌باشند.

در دهه 2000 این ولایت‌ها در مقایسه با ولایت­‌های شرقی و جنوبی جزء مناطق امن و آرام محسوب می‌شدند، اما در حال حاضر وضعیت تغییر کرده است و هر هشت ولایت هم مرز با آسیای مرکزی، شاهد افزایش ناامنی و حتی سقوط برخی مناطق آن به دست طالبان هستند.این وضعیت سبب شده است که در کوتاه مدت چشم انداز مثبتی برای تحقق رویاهای رئیس جمهور افغانستان متصور نباشد.
 
نیم‌نگاهی به مذاکرات صلح
رئیس جمهور افغانستان پس از شکست مذاکرات صلح افغانستان در قالب گفتگوهای چهارجانبه و امتناع طالبان از حضور در پای میز مذاکرات، به رغم این که جنگ با طالبان را شدت بخشید، اما از آنجا که راه حل نهایی مذاکره است، نیم نگاهی به مذاکرات صلح نیز دارد. به همین دلیل است که در شرایط موجود و در فضای بی اعتمادی کامل بین اسلام آباد_کابل، پیشنهاد رئیس جمهور چین برای میانجیگری را پذیرفت. یکی از پیش شرط‌های طالبان برای آغاز مذاکره، افتتاح دفتر سیاسی این گروه است.

چنانچه اشاره شد، با توجه به تنش‌ به وجود آمده بین دوحه - ریاض، دولت افغانستان ملاحظات سعودی‌ها را لحاظ خواهد کرد و به همین دلیل شانس افتتاح مجدد دفتر سیاسی طالبان در قطر اندک است. بنابراین گزینه‌های دیگر باید شرایطی را که طالبان برای کشور میزبان مذاکرات بیان کرده‌اند به این شرح دارا باشند: کشور میزبان باید اسلامی باشد، در افغانستان نیروی نظامی نداشته باشد و نباید پس از سال ۲۰۰۱ با طالبان سیاست خصومت در پیش گرفته باشد. کشورهای اسلامی مطرح که دارای این شرایط باشند و از سویی تمایلی به این موضوع داشته باشند، امارات متحده عربی، عربستان و ترکمنستان می‌باشند.

عربستان سعودی به رغم این که در زمان طالبان، از معدود کشورهایی بود که حاکمیت طالبان را به رسمیت شناخت اما پس از 2001، در مقاطعی سیاست‌هایی ضد طالبان اتخاذ کرد و اعتماد طالبان از این کشور سلب شده است. از این رو به گفته منابع نزدیک به طالبان، این گروه تمایلی برای برگزاری مذاکرات در این کشور را ندارد. در حال حاضر امارات و ترکمنستان تمایل بیشتری برای میزبانی مذاکرات احتمالی بین طالبان و دولت افغانستان یا آمریکا دارند. شرایط امارات همانند شرایط قطر در 2013 می‌باشد و یکی از گزینه‌های جدی است اما ترکمنستان نیز تکاپوی زیادی برای کسب این میزبانی دارد. ترکمن‌ها که سیاست بی‌طرفی (هر چند نسبی) را در سیاست خارجی خود دنبال می‌کنند، امیدوارند تا با میزبانی از این مذاکرات علاوه بر اهداف اقتصادی و سیاسی، پرستیژ بین‌المللی را نیز از این راه کسب کنند.
 
نگاه بازیگران به میزبانی ترکمنستان
آمریکا
مهمترین بازیگرانی که رأی و نظر آنها درباره میزبانی ترکمنستان از مذاکرات صلح اثرگذار است، عبارتند از آمریکا، طالبان، دولت افغانستان و تا حدودی پاکستان. مهمترین و اثرگذارترین رأی در این زمینه را واشنگتن در اختیار دارد. در سال 2013 روابط گرم قطر و آمریکا سبب شد، تا شانس میزبانی مذاکرات و دفتر سیاسی به دوحه واگذار شود. روابط بین ترکمنستان و آمریکا برخلاف سال‌های پیش، اکنون در وضعیت ایده‌آلی قرار ندارد. در ابتدای تهاجم نظامی آمریکا به افغانستان در سال 2001 و در سال‌های پس از آن، ترکمنستان با وجود سیاست بی‌طرفانه خود، از دادن پایگاه هوایی به ائتلاف ضد تروریسم به رهبری آمریکا امتناع نکرد. اما با این وجود، عشق‌آباد به منظور توازن در سیاست خود بین روسیه و آمریکا، ملاحظاتی را لحاظ کرده است. به عنوان مثال در زمینه موضوعات انرژی، شرکت‌های آمریکایی در بخش نفت و گاز ترکمنستان نتوانسته‌اند به اهداف خود دست یابند. اما با این وجود در صورت مطرح شدن بحث میزبانی ترکمنستان از مذاکرات کابل - طالبان، به نظر می‌رسد، دلایل جدی وجود نداشته باشد که آمریکا با آن مخالفت کند.

تنها موضوعی که ممکن است نگرانی مقامات آمریکایی را برانگیزد، ترس از اعمال نفوذ روسیه بر این مذاکرات از طریق عشق‌آباد است. این موضوع زمانی جدی‌تر می‌شود که روابط پنهانی مسکو با طالبان در سال‌های اخیر به طور جدی مطرح شده است. اگر عشق‌آباد بتواند در این زمینه تضمین‌های لازم را به آمریکا بدهد، مخالفت واشنگتن با میزبانی ترکمنستان منتفی است و رأی مثبت آمریکا به این موضوع داده خواهد شد. از سوی دیگر مشوق‌های این میزبانی برای آمریکا پروژه‌هایی است که آمریکا برای منطقه ترسیم کرده است و سهم ترکمنستان در این پروژه‌ها پر رنگ است. به عنوان مثال خط لوله تاپی و مسیر ترانزیتی راه لاجورد از جمله پروژه‌هایی است که بر اساس سیاست‌های کلان آمریکا برای این منطقه ترسیم شده و واشنگتن برای به ثمر نشستن این پروژه‌ها ممکن است ترغیب به نقش آفرینی بیشتر عشق‌آباد در مذاکرات صلح افغانستان شود.
 
طالبان
موافقت طالبان برای تعیین کشور میزبان شرط مهمی است. دولت ترکمنستان از زمان برپایی امارت اسلامی طالبان، روابط حسنه‌ای را با این گروه در پیش گرفته است. پس از 2001 نیز هر چند ترکمنستان بدون اعلام رسمی پایگاه هوایی در اختیار ائتلاف ضد تروریسم قرار داد، اما از سویی دیگر روابط پشت پرده خود با طالبان را حفظ کرد. خبرهای متعدد اما تایید نشده‌ای وجود دارد که مقامات طالبان مستقر در قطر سفرهایی به عشق‌آباد دارند. بر اساس منابع نزدیک به طالبان در زمان امضای قرارداد پروژه تاپی توسط مقامات بلند پایه کشورهای عضو و همچنین در زمان افتتاح مراسم راه آهن ترکمنستان - افغانستان، «شیرمحمد عباس استانکزی» رئیس دفتر طالبان در قطر در عشق آباد حضور داشته است.

نگاهی به بیانیه‌های طالبان در قبال پروژه تاپی و اطمینان خاطر دادن برای تامین امنیت این پروژه می‌تواند از روابط گرم طالبان و عشق‌آباد حکایت کند. همچنین برخی منابع در شمال افغانستان از درمان زخمی‌های طالبان در کلینیک‌های سیار ترکمنی خبر می‌دهند و یا از تامین سلاح طالبان از طریق مرز ترکمنستان خبرهایی منتشر شده است. زمستان سال 1395 محمد اسماعیل خان والی سابق هرات طی کنفرانس خبری اعلام کرد که ترکمنستان با طالبان ارتباط دارد و طالبان مستقر در هرات از مرز ترکمنستان سلاح خود را تامین می‌کنند. هر چند مقامات ترکمنی این موضوع را رد کردند اما این نوع اظهارات و گزارش‌ها، کم نیستند.

همچنین سال گذشته ژنرال عبدالرشید دوستم معاون اول رئیس جمهور افغانستان که برای سرکوب طالبان به ولایت‌های شمالی سفر کرده بود، اعلام کرد که طالبان پس از شکست به خاک ترکمنستان می‌روند و مرزبانان ترکمن به طالبان پناه می‌دهند. طالبان در سال‌های اخیر دیپلماسی فعال‌تری را در پیش گرفته‌اند و روابط خود را با همسایگان افغانستان توسعه‌ بخشیده‌اند که ترکمنستان هم از این قاعده مستثنی نبوده و بلکه به دلیل پروژه زیربنایی این کشور که از مسیر افغانستان می‌گذرد، روابط دوجانبه گرم‌تر بوده است. از این رو، طالبان هم از میزبانی عشق آباد از مذاکرات صلح استقبال خواهد کرد.
 
دولت افغانستان
کابل به منظور خروج از انحصار مسیر ترانزیتی پاکستان و تحقق اهداف بلند مدت خود که ایفای نقش محوری در ترانزیت انرژی منطقه است، نگاه استراتژیکی به همسایگان شمالی خود در آسیای مرکزی دارد. نگاهی به سفرهای متعدد مقامات دولت افغانستان (به ویژه در دوران اشرف غنی) به کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان در قیاس با دیگر کشورهای همسایه می‌تواند، گویای اهمیت آسیای مرکزی در سیاست‌های کابل باشد. در این بین کشور ترکمنستان نقش خاصی در سیاست‌های کلان کابل دارد. منابع انرژی ترکمنستان و مسیر ترانزیتی این کشور کابل را متقاعد ساخته است که جایگاه خاصی برای این همسایه شمالی در سیاست‌های بلند مدت خود قرار دهد. ترکمنستان نیز با احساس نیاز متقابل و به منظور خروج از انحصار روسیه دریافته است که افغانستان بهترین مسیر برای این منظور است و باید برای حل بحران امنیت آن تلاش کند.

این نیاز دوجانبه سبب شده است که مذاکرات و توافقات دو کشور در زمینه‌های انرژی و ترانزیت در سال‌های اخیر سرعت بیشتری به خود بگیرد. اشرف غنی که دکترین وی اقتصاد محور است، دریافته است که روابط با ترکمنستان ساده‌تر و پرثمرتر از سایر همسایگان است از این رو نگاه ویژه‌ای به این کشور دارد. از سوی دیگر، از بین همسایگان، عشق‌آباد چالش سیاسی، امنیتی، مرزی و آبی با این کشور ندارد و یا در حال حاضر در سطح جدی مطرح نیست. به همین دلیل روابط کابل - عشق‌آباد از گرمی خاصی برخوردار است. این عوامل سبب می‌شوند که افغانستان از میزبانی ترکمنستان از مذاکرات صلح استقبال کند. تیر ماه سال 1396، اشرف غنی سفری به عشق آباد داشت که در آن هفت موافقتنامه بین دو کشور به امضا رسید. News Central Asia به نقل از منابعی از هیئت افغانستان که به ترکمنستان سفر کرده بودند، نوشت که دولت وحدت ملی افغانستان از ایده ترکمنستان برای میزبانی مذاکرات صلح به طور کامل حمایت می‌کند.
 
پاکستان
پاکستان تمایلی ندارد که مذاکرات از انحصار این کشور خارج گردد. اولویت اول پاکستان این است که اگر مذاکره‌ای بین طالبان و کابل انجام می‌شود در سیطره این کشور باشد. به همین دلیل پاکستان اولین و آخرین مذاکره بین طالبان و نمایندگان دولت افغانستان را در «مری» اطراف اسلام آباد میزبانی کرد و حاضر نشد که این مذاکره در دوحه انجام شود. اما با این وجود، از آنجا که خواسته طالبان و دولت افغانستان مذاکره در مکان ثالثی می‌باشد، اسلام آباد ناچار خواهد بود که به این خواسته تن در دهد. به طور طبیعی، کشورهای عربی که روابط گرمی با پاکستان و نظامیان این کشور دارند، اولویت بالاتری نسبت به ترکمنستان خواهند داشت. اما اگر اجماع سه بازیگر دیگر بر میزبانی ترکمنستان باشد، روابط عشق آباد– اسلام آباد نیز بگونه‌ای است که با آن مخالفت جدی نخواهد کرد.
 
نتیجه‌گیری
در حال حاضر هیچ فراسویی در مذاکرات صلح افغانستان دیده نمی‌شود اما به اذعان بسیاری، مذاکره تنها راه حل این بحران است و این مذاکره نیز به اصرار طالبان نیاز به کشور ثالث و اسلامی غیر از پاکستان دارد. قطر به دلیل تنش‌های اخیر ریاض–دوحه، شانس میزبانی این مذاکرات احتمالی را از دست خواهد داد. از این رو کشورهای معدودی از جمله ترکمنستان متمایل به میزبانی این مذاکرات می‌باشند. قربانقلی بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان در سال 1394 در سفری که به کابل داشت تمایل خود را برای میزبانی مذاکرات صلح افغانستان زیر نظر سازمان ملل اعلام کرد. در مذاکرات دو جانبه دو کشور نیز این مسئله مطرح شده است و کابل هم به دلیل گرمی روابط با عشق‌آباد، موافقت خود را در این زمینه اعلام کرده است. ماه گذشته میلادی نیز در سفر دبیر کل سازمان ملل به ترکمنستان، این موضوع به وی پیشنهاد شد.
اشرف غنی بر آن است تا در صورت مشاهده چراغ سبزی از سوی طالبان، دفتر سیاسی این گروه را بار دیگر فعال سازد. سخنان رئیس جمهور افغانستان در کنفرانس «پروسه کابل» موید این نکته است و این باعث شده است که ترکمنستان تلاش کند تا این بار میزبان این دفتر و مذاکرات احتمالی باشد. روابط گرم طالبان – عشق‌آباد یکی از دلایلی است که ترکمن‌ها به این شانس خود چشم دوخته‌اند. با این وجود نقش تعیین کننده را واشنگتن خواهد داشت. نگرانی آمریکا از نفوذ روسیه بر ترکمنستان و طالبان، ممکن است سبب شوند که ترکمنستان میزبانی دفتر سیاسی طالبان را از دست دهند مگر آن که ترکمن‌ها بتوانند اطمینان لازم را به واشنگتن بدهند.
انتهای مطلب/.