مناسبات ایران و افغانستان
تأثیر مهاجران افغان بر مناسبات ایران و افغانستان
موسسه مطالعات راهبردی شرق , 24 بهمن 1403 ساعت 7:30
مهاجران افغان از جنبه‌های مختلف تأثیرات پیچیده‌ای بر مناسبات ایران و افغانستان دارند. برای بهره‌برداری از مزایای مهاجرت و کاهش آثار منفی آن، نیاز به سیاست‌گذاری‌های مناسب در زمینۀ مدیریت مهاجرت، تخصیص منابع به‌صورت متوازن و ایجاد تسهیلات برای مهاجران قانونی وجود دارد.
مهاجرت شکلی از تحرک مکانی جمعیت است که بین دو واحد جغرافیایی انجام میگیرد. بر این اساس، مهاجرت نوعی رفتار آگاهانه است که میتواند به انگیزه‌های مختلف از جمله یافتن کار، ادامۀ تحصیل و برخورداری از رفاه یا گریز از جنگ و ناامنی انجام شود. پدیدۀ مهاجرت مردم افغانستان به کشورهای همسایه، به‌ویژه ایران، یکی ازشکل‌های مهاجرت بین‌المللی است که اخیرا روند صعودی داشته است. حضور جمعیت قابل توجهی از افغانها در ایران، دولت‌های دو کشور را به تعامالات بیشتر واداشته است. در بسیاری از مذاکرات سیاسی، وضعیت مهاجران افغان یکی از محورهای اصلی گفتوگوها بوده است.
تأثیرات مهاجران افغان بر مناسبات ایران و افغانستان به‌طور مستقیم با امنیت ملی، روابط دیپلماتیک و استراتژی‌های سیاست خارجی هر دو کشور مرتبط است. استفاده مطلوب و بهینه از پتانسیل مهاجران، توسعه آفرین و عامل پیشرفت است و عدم مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب در راستای سازماندهی آن، زمینه را برای ایجاد عدم تعادل در ساختارهای جامعه به دنبال خواهد داشت. این عدم تعادل در ساختارهای مذکور است که مهاجرت را به مقول‌های مشکل‌آفرین مبدل ساخته است. مهاجران افغان در ایران نیز از این قاعده مستثنی نیستند، در ادامه به نقش ایجابی و سلبی این مهاجران در مناسبات میان ایران و افغانستان خواهیم پرداخت.
مهاجران افغان به عنوان نیروی کار تأثیرات اقتصادی مثبت و منفی بر مناسبات ایران و افغانستان داشته باشند. در بسیاری از بخشهای اقتصادی ایران، به‌ویژه در کارهای ساختمانی، کشاورزی و مشاغل در معرض نابودی (به دلیل دشواری)، مهاجران افغان نقش مهمی ایفا میکنند. این نیروهای کار ارزان‌قیمت میتوانند به کاهش هزینه‌های تولید در ایران کمک کنند که این امر میتواند به رشد اقتصادی در بلندمدت و بهبود روندنوسازی و توسعه، یاری رساند. از طرفی مهاجران افغان که در ایران زندگی میکنند، میتوانند نقش مهمی در تقویت تجارت و سرمایه‌گذاری میان دو کشور ایفا کنند.
بسیاری از مهاجران افغان که دارای ارتباطات گسترده در افغانستان هستند، با شبکه‌های اجتماعی وسیعی که شکل داده‌اند میتوانند به عنوان واسطۀ تجاری عمل کرده و به تسهیل صادرات و واردات، انتقال اطلاعات، فناوری و سرمایه‌های مالی میان دو کشور کمک کرده و در نتیجه مناسبات اقتصادی را تقویت کنند. در تحولات اخیر افغانستان، بخش قابل توجهی از سرمایه‌داران افغان، سرمایه‌های خود را از افغانستان خارج کردند و بخشی از آنان وارد ایران شدند. این بخش از مهاجران هر چند که اندک هستند اما فقط ذیل یک برنامۀ مشخص و مدون برای مهاجران، حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران خواهند بود. با تدوین برنامۀ جامع و در عین حال با ثبات برای مهاجران، این بخش از مهاجران سرمایه‌دار میتوانند عاملی در رونق تجاری بین دو کشور شوند.
یکی دیگر از مهمترین تأثیرات مهاجرت افغانها به ایران، ارسال ارز به کشور مبدا (افغانستان) است.
آنها به‌طور منظم برای خانواده‌های خود در افغانستان پول ارسال میکنند و جریان انتقال ارز به کشور مبدا به عنوان عاملی برای رشد اقتصادی در افغانستان مطرح میشود. این مبالغ میتواند به بهبود شرایط زندگی در افغانستان کمک کند و باعث افزایش قدرت خرید و تقاضا در بازارهای داخلی افغانستان شود، که در نهایت به رشد اقتصادی کمک میکند. برای مثال دولت‌های دو کشور میتوانند با برقراری روابط بانکی مناسب با یکدیگر از این ظرفیت اقتصادی استفاده کرده و علاوه‌بر افزایش درآمدهای مالیاتی، جریان‌های مالی قانونی را ایجاد و مسیرهای غیرقانونی را نیز شناسایی و مسدود کنند.
اگرچه مهاجران افغان در برخی از بخشهای اقتصادی نقش مهمی دارند، اما این حضور میتواند منجر به رقابت در بخشهای خاصی از بازار کار ایران شده و ً باعث بیکاری یا کاهش دستمزدها برای کارگران بعضا ایرانی در برخی از مشاغل خاص شود. طبق تئوری فشرده‌سازی اجتماعی، حضور گستردۀ مهاجران میتواند به بروز تنش‌ها و فشارهای اجتماعی منجر شود. این فشارها ممکن است در میان طبقات کارگر و اقشار پایین‌دست ایرانی ایجاد شود که احساس کنند مهاجران، فرصت‌های شغلی را از آنها گرفته‌اند و ایجاد تضاد اجتماعی ناشی از این امر میتواند به نارضایتی‌های اقتصادی و اجتماعی منجر شود، به طوری که با تبلیغات گستردۀ رسانه‌های معاند و دامن زدن به انگارۀ تسخیر ایران توسط مهاجران، نگرش منفی نسبت به آنها افزایش یافته و بیشتر به حاشیه رانده خواهند شد که در نهایت تاثیرات منفی بر ذهنیت افراد جامعه چه در ایران و چه در افغانستان خواهد داشت ومنجر به کنشهای خصومت‌آمیز میشود که در نهایت بر روابط میان دو کشور اثرات منفی می‌گذارد. از طرفی عده‌ای از مهاجران افغان به دلیل وضعیت اقتصادی نامساعد ممکن است نیاز به حمایت‌های اجتماعی مانند خدمات بهداشتی، آموزشی، و مسکن داشته باشند. این نیازها میتوانند فشارهایی را بر منابع عمومی ایران وارد کنند و به‌ویژه در دوره‌های بحران اقتصادی، ممکن است موجب نارضایتی‌های عمومی و کاهش کیفیت خدمات دولتی برای شهروندان ایرانی شود. هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی مرتبط با حضور مهاجران ممکن است در کوتاه‌مدت فشارهایی را بر بودجۀ دولتی وارد کند.
مهاجران افغان به دلیل اشتراک‌های فرهنگی، مذهبی و زبانی که با ایران دارند، میتوانند پل‌هایی میان دو کشور برای تقویت ارتباطات ایجاد کنند. این اشتراک‌های فرهنگی به ویژه در هنر، ادبیات، موسیقی، محیط دانشگاهی و حتی سنت‌های مذهبی میتواند به نزدیکی دو ملت و همبستگی اجتماعی کمک کند. بسیاری از مهاجران افغان با فعالیت‌های هنری، آموزشی و فرهنگی مانند تأسیس مؤسسات فرهنگی و برگزاری برنامه‌های هنری، برنامه‌های مشترک علمی میان دانشگاهیان ایران و افغانستان موجب غنای بیشتر فرهنگی و تقویت روابط اجتماعی شده‌اند. این نوع همبستگی میتواند روابط میان دو کشور را تقویت کرده و موجب کاهش پیشداوری‌ها، تبعیض‌های اجتماعی و برچسب‌زنی به افراد مهاجر شود و به نوعی حس همنوع دوستی را پرورش دهد. از طرفی بسیاری از افغانها به‌خصوص نخبگان که به کشور خود بازگشته‌اند، روابط نزدیکتری با ایران دارند و این موضوع میتواند به حفظ و گسترش دیپلماسی فرهنگی ایران کمک کند.
برخی مهاجران افغان در ایران توانسته‌اند در عرصه‌های تحصیلی موفقیت‌هایی کسب کنند. دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ایرانی که به مهاجران افغان فرصت‌هایی برای تحصیل داده‌اند، میتوانند به انتقال دانش و فناوری از ایران به افغانستان کمک کنند. تبادل فعالیت‌های علمی میان دو کشور از طریق برگزاری نشست‌های علمی، همکاری‌های مطالعاتی مشترک و... خود عاملی جهت تقویت روابط علمی بین دو کشور خواهد شد. افغانستان امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند علم و دانش کاربردی است و ایران به دلیل زبان مشترک میتواند از مهاجرین به عنوان پلی برای انتقال این علم و دانش استفاده کند.
بسیاری از افغانها در ایران مجبور به پذیرش فرهنگ غالب ایرانی میشوند که میتواند به تضعیف هویت فرهنگی آنها منجر شود. این موضوع ممکن است باعث نارضایتی‌هایی در بین مهاجران و بروز مشکلات در همزیستی میان ایرانی‌ها و افغانها شود. در برخی مناطق ایران، مهاجران افغان ممکن است با تبعیض‌های اجتماعی و عدم تحمل مواجه شوند. این تبعیض‌ها میتواند در قالب نگرش‌های منفی نسبت به افغانها، محدودیت در دسترسی به خدمات اجتماعی یا حتی خشونت‌های اجتماعی ظهور کند. از طرفی با افزایش تعداد مهاجران افغان در ایران، تغییراتی در ترکیب جمعیتی و هویتی برخی مناطق رخ داده، این تغییرات ممکن است باعث اختالل در نظم اجتماعی و تغییرات هویتی در برخی مناطق شود و حساسیتهای فرهنگی و اجتماعی ایجاد کند. این مسائل میتواند روابط میان دو کشور را تحتالشعاع قرار دهد و باعث ایجاد تنش‌های اجتماعی و کاهش همبستگی اجتماعی شود. برای اجتناب از بروز این چالش‌ها باید چاره‌اندیشی شود. سازمان ملی مهاجرت فرصتی برای این چاره‌اندیشی است.
مطالب پیشنهادی:
طبق تئوری فشرده‌سازی اجتماعی، هنگامی که جامعه با فشارهایی از جمله حضور شمار زیادی از مهاجران، مواجه میشود، ممکن است تنش‌ها و نارضایتی‌ها افزایش یابد. این فشارهای اجتماعی میتواند به‌ویژه در مناطقی که مهاجران افغان تراکم بالایی دارند، موجب بی‌اعتمادی و اضطراب‌های امنیتی شود که روابط ایران و افغانستان را پیچیده‌تر میکند. در برخی موارد، آن دسته از مهاجران افغان که به‌طور غیرقانونی وارد ایران میشوند میتوانند به تهدیدهای امنیتی افزوده و منجر به تشدید مشکلات امنیتی در مرزها شوند. علاوه بر این، اگر برخی از گروه‌های افراطی یا تروریستی از این مهاجران سوءاستفاده کنند، ایران و افغانستان ممکن است با چالشهای امنیتی جدی روبه‌رو شوند. این چالش‌ها میتواند به تغییرات در سیاستهای داخلی ایران و به‌ویژه در سیاستهای مهاجرت و حقوق بشر منجر شود که ممکن است بر روابط دیپلماتیک ایران و افغانستان تأثیر بگذارد.
مهاجران افغان از جنبه‌های مختلف تأثیرات پیچیده‌ای بر مناسبات ایران و افغانستان دارند. برای بهره‌برداری از مزایای مهاجرت و کاهش آثار منفی آن، نیاز به سیاست‌گذاری‌های مناسب در زمینۀ مدیریت مهاجرت، تخصیص منابع به‌صورت متوازن و ایجاد تسهیلات برای مهاجران قانونی وجود دارد.
برای بهینه‌سازی این روند و کاهش پیامدهای منفی، پیشنهادهای زیر ارائه میشود:
در نهایت، درک علمی از پدیدۀ مهاجرت افغانها به ایران میتواند به سیاست‌گذاری بهتر و مدیریت کارآمدتر این روند کمک کند و روابط ایران و افغانستان را به سمت تعاملات مثبت‌تر هدایت کند که این امر مستلزم ایجاد سازمان مستقل برای تجمیع سیاست‌گذاری برای مهاجران و ساماندهی ایشان است.
کد مطلب: 3945
