🖊️ احمد قاسم‌زاده پژوهشگر مؤسسه مطالعات راهبردی شرق

 ⏱️ زمان مورد نیاز برای مطالعه: 5 دقیقه

1. مقدمه
2. تحرکات نظربایف و حلقۀ وفاداران به او
3. چالش‌های پیش روی توکایف
4. جمع‌بندی

 

توکایف و استمرار رقابت پنهان با نظربایف؛ واکاوی علت‌ها و چالش‌های پیش رو

 

مقدمه

 

رئیس‌جمهور قزاقستان اخیرا مصاحبه‌ای مفصل با روزنامۀ «آنا تیلی» انجام داد و در این مصاحبه به خلاصه‌ای از عملکرد دولت خود در سال  ۲۰۲۴ و ترسیم اولویت‌های آینده این کشور اشاره کرد. در این مصاحبه، توکایف مجددا مجبور به پاسخگویی به برخی سؤال‌ها در خصوص وقایع ژانویۀ ۲۰۲۲ شد. دلیل این امر ظاهراً شایعات و ابهام‌های مطرح شده در روزهای اخیر است که علی‌رغم گذشت سه سال هنوز در جامعۀ قزاقستان مطرح هستند.

در ژانویۀ سال گذشته نیز، توکایف در یک مصاحبه با روزنامه «اگمن» اشاره کرد که وضعیت «قدرت دوگانه» در قزاقستان منجر به وقایع ژانویۀ 2022 شد. این واقعیت که توکایف برای دومین سال متوالی مجبور به مصاحبه برای یادآوری نقش غیرمستقیم «نورسلطان نظربایف» می‌شود، نشان می‌دهد که تهدید بازگشت به قدرت از جانب اطرافیان نظربایف و یا احتمال عملی شدن نوعی انتقام سیاسی از سوی نظربایف یا حلقۀ نزدیک او در فضای سیاسی قزاقستان هنوز وجود دارد.

 

 تحرکات نظربایف و حلقۀ وفاداران به او

 

در ماه سپتامبر نیز نظربایف سفری به تاشکند داشت و در این سفر با میرضیایف دیدار داشت که طبق اخبار غیررسمی، در این دیدار نظربایف ناراحتی خود را از اقدام‌های مقام‌های فعلی قزاقستان به‌ویژه توکایف اظهار داشته و از حذف مادۀ قانون اساسی قزاقستان در مورد مصونیت خود و خانواده‌اش ابراز نارضایتی کرده است. از سوی دیگر، برخی چهره‌های شاخص از نزدیکان نظربایف نیز طی ماه‌های گذشته به‌طور فزاینده به روسیه تردد داشته و دیدارهایی را با برخی چهره‌های سیاسی این کشور برگزار کرده‌اند.

اخیراً «نورلان نیگماتولین»، رئیس سابق مجلس ملی قزاقستان و از چهره‌های وفادار به نظربایف، که در پوشش یک سفر درمانی به مسکو رفته بود، در دیدارها و رایزنی‌های خود، از تمایل به شرکت در انتخابات ریاست جمهوری آینده در قزاقستان سخن گفته بود.

نیگماتولین در زمان مسئولیتش در پارلمان قزاقستان، فعالیت‌های بسیاری در زمینۀ ارتباطات پارلمانی با روسیه و چین داشت و روابط شخصی نزدیکی با رئیس دومای روسیه «ویاچسلاو ولودین» (که یکی از اعضای شورای امنیت روسیه نیز هست) ایجاد کرد. علاوه بر این، نیگماتولین ارتباط نزدیکی با «ولادیمیر کیم»، میلیاردر و الیگارش قزاق و «تیمور کولیبایف» داماد نظربایف دارد که هر دو شبکۀ گسترده‌ای از ارتباطات با نخبگان سیاسی و تجاری روسیه دارند.

بدیهی است که کیم و کولیبایف می‌توانند با استفاده از نفوذ و منابع مالی خود، نیگماتولین را در مسیر تصدی پست ریاست جمهوری قزاقستان حمایت کنند. کما اینکه این گروه علاوه‌بر منابع مالی، در قالب یک مؤسسه به ریاست برادر نیگماتولین که در ظاهر مسئول امنیت شرکت قزاقمیس است، تشکیلات مسلح شبه نظامی در منطقۀ کاراگاندای قزاقستان ایجاد کرده‌اند که از دید برخی تحلیلگران، تهدیدی بالقوه برای ثبات قزاقستان به‌شمار می‌رود. (شرکت قزاقمیس یکی از بزرگترین هلدینگ‌های قزاقستان است که در زمینۀ معادن و استخراج فلزات گرانبها فعالیت می‌کند و بخشی از سهام آن در مالکیت ولادیمیر کیم است)
در خصوص افراد نزدیک به نظربایف که علاقه‌مند به حضور در قدرت هستند علاوه بر نورلان نیگماتولین، می‌توان به «ایمانقلی تاسماگامبتوف»، «عسکر مامین» و «بکیت جان ساگینتایف» هم اشاره کرد.

از سویی، رسانه‌های پرتعداد نزدیک به خانوادۀ نظربایف و افراد وفادار به وی نیز در طی ماه‌های اخیر با روش‌های رسانه‌ای و به‌صورت غیرمستقیم در حال القای ناکارآمدی دولت فعلی قزاقستان و ساخت تصویری نوستالژیک از دوران نظربایف هستند.

از مطرح‌ترین چهره‌های این کارزار می‌توان به دختر ارشد نورسلطان نظربایف یعنی «داریگا» و داماد او تیمور کولیبایف (همسر دینارا نظربایف) اشاره کرد. برنامه‌ریزی مستقیم رسانه‌ای و مدیریت این کمپین رسانه‌ای توسط مدیران سابق رسانۀ دولتی «Kazcontent JSC» انجام می‌شود. افرادی مانند «آیدار ژومابایف»، که در خارج از قزاقستان زندگی می‌کند در حال حاضر بر فعالیت‌های شبکۀ گسترده‌ای از کانال‌های تلگرامی ناشناس نظارت می‌کند. از دیگر افراد حاضر در این کمپین رسانه‌ای می‌توان به «المیرا جامیلوا» مدیر کل «JSC KTK» و متخصص ارتباطات و «دانیار آشیمبایف» چهرۀ برجسته در حوزۀ علوم سیاسی قزاقستان اشاره کرد.

 

مطالب پیشنهادی:

 

چالش‌های پیش روی توکایف

 

واکنش نخبگان: ادامه تحرکات تهاجمی توسط الیگارش‌ها و وفاداران به نظربایف علیه منافع دولت مستقر می‌تواند باعث ایجاد مقاومت شود که به‌طور بالقوه منجر به بی‌ثباتی سیاسی یا ایجاد مشکلات اقتصادی برای مردم می‌شود.

نارضایتی عمومی: عدم تحقق اصلاحات وعده داده شده توسط دولت مستقر و ضعف دولت در رسیدگی به نارضایتی‌ها و مطالبات انباشته شدۀ مردمی در کنار فعالیت گستردۀ رسانه‌ای حلقۀ وفاداران به نظربایف و القای ناکارآمدی دولت مستقر، می‌تواند اعتماد عمومی را از بین ببرد و به ناآرامی‌های اجتماعی دامن بزند.

دخالت طرف‌های خارجی: به طور حتم قدرت‌های منطقه‌ای یا بازیگران خارجی در این نبرد دوگانه به‌دنبال یارگیری جهت بهره‌برداری حداکثری از شرایط هستند که این امر می‌تواند زمینه را برای سوء‌استفاده از اختلاف‌های داخلی توسط این بازیگران فراهم کند.

مطالب پیشنهادی:

جمع‌بندی

 

در شرایط فعلی و با توجه به شرایط اجتماعی سیاسی قزاقستان، علی‌رغم وجود دلایل و شواهدی در خصوص احتمال وقوع نوعی «انتقام سیاسی» از توکایف، به‌دلیل عدم انسجام و از هم گسیختگی اپوزیسیون وی، موفقیت این اقدام در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

 بدیهی است که دولت مستقر در آکوردا نیز در حال حاضر هیچ برنامه‌ای درخصوص انتخابات زودهنگام یا استعفای دولت ندارد که مخالفان بتوانند از آن طریق، انتقال قدرت را قبل از پایان دورۀ فعلی ریاست جمهوری یعنی سال 2029، دنبال کنند.

هرچند که دولت کنونی نیز در استفاده از مکانیسم انتقال قدرت از طریق سنای قزاقستان سردرگم است. به این معنی که هنوز هیچ جایگزین مناسب و آلترناتیوی برای توکایف مشخص نکرده است و معلوم نیست که در صورت بالا گرفتن نارضایتی و استعفای اجباری توکایف، «مولن آشیمبایف» (رئیس فعلی سنای قزاقستان که در صورت استعفای دولت، قدرت را در اختیار خواهد گرفت) در جامعۀ سیاسی قزاقستان مقبولیت خواهد داشت یا خیر؟

در نهایت، موفقیت توکایف در تثبیت قدرت خود به توانایی او در عبور ماهرانه از چالش‌ها، ایجاد پایگاه وسیع  مردمی و اجرای اصلاحاتی که نیازهای مردم قزاقستان را در عین حفظ ثبات پاسخ می‌دهد، بستگی خواهد داشت.