مطالعات شرق/

سیداحمد فاطمی‌­نژاد* 

مقدمه
پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در اوت 2021، وضعیت مردم و کیفیت حکومت­داری در این کشور کم و بیش از کانون سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا خارج شد. با وجود این، رهبران و فعالان حزب جمهوری­خواه، اغلب از کیفیت خروج نیروهای آمریکایی انتقاد کرده و آن را به ضعف مدیریت دولت بایدن نسبت داده­‌اند. این انتقادها تا حدودی در دوران رقابت‌­های انتخاباتی ریاست­ جمهوری نیز ادامه یافت و به‌ویژه در مناظرۀ ترامپ و هریس، دوگانۀ «توافق- اجرا» شکل گرفت. یعنی، از یک سو، ترامپ مدعی بود که دولت وی توافق دوحه را به خوبی با طالبان منعقد کرده اما دولت بایدن نتوانسته است آن را اجرا کند و از سوی دیگر، هریس مدعی بود که توافق مذکور ضعیف‌­ترین معاهدۀ تاریخ آمریکا بوده و دولت بایدن در خروج نیروهای آمریکایی به بهترین وجه عمل کرده است. در هر صورت، اکنون که ترامپ به عنوان رئیس­ جمهور آمریکا انتخاب شده و حدود دو ماه دیگر دولت را در کنترل می­‌گیرد، این سوال مطرح می‌­شود که رویکرد دولت جدید وی نسبت به افغانستانِ تحت سلطۀ طالبان چگونه است و احتمالاً چه تغییراتی در رویکرد و رفتار آمریکا در آینده رخ خواهد داد؟ البته پیش­‌بینی رویکرد و رفتار آیندۀ آمریکا به ویژه با محوریت شخصیتی نظیر ترامپ، دشوار است اما اگر بخواهیم احتمال‌های موجود را بررسی کنیم، چهار مورد می­‌تواند در این زمینه به ما کمک کند. این موارد عبارتند از:

الف) رویکرد کلی سیاست خارجی ترامپ در دولت قبلی وی
رویکرد ترامپ در دولت قبلی کم و بیش آشفته بود. چهره‌­های محوری سیاست خارجی آمریکا در این دوره نظیر وزیر خارجه، مشاور امنیت ملی رئیس ­جمهور، رئیس سیا، وزیر دفاع و... جایگاه کم و بیش متزلزلی داشتند و رویه یک‌دستی را طی دورۀ چهارساله شاهد نبودیم. با این حال، می­‌توان گفت محورهای اصلی سیاست خارجی ترامپ مبتنی بر کاهش هزینه‌­های اقتصادی، جلوگیری از سواری دادن مجانی به متحدین، اِعمال فشار بر رقبا و دشمنان، پرهیز از درگیری در منازعات بی‌­ثمر و نوعی حمایت‌­گرایی اقتصادی بوده است. بر این مبنا، می‌­توان پیش­‌بینی کرد که ترامپ در دولت دوم خود تلاش خواهد کرد که کمک‌­های مالی آمریکا به افغانستان را کاهش داده یا حتی قطع کند. این امر به‌ویژه از آن رو اهمیت دارد که آمریکا بعد از اوت 2021 به عنوان بزرگ­ترین کمک‌­کنندۀ مالی به افغانستان مطرح بوده و طبق برخی اخبار در این مدت حدود 3 میلیارد دلار از طریق سازمان‌های بین‌المللی به افغانستان کمک کرده است. اگر این کمک­‌ها قطع شود احتمالاً تاثیر قابل توجهی در بخش­‌های آموزش و بهداشت افغانستان خواهد داشت و وضعیت انسانی در این کشور حداقل در کوتاه‌مدت بغرنج‌­تر خواهد شد.

ب) تجربه دولت قبلی ترامپ در قبال افغانستان
«توافق دوحه» نقطۀ عطف سیاست خارجی دولت قبلی ترامپ در قبال افغانستان به شمار می‌­رود. ترامپ در موارد متعدد از این توافق به عنوان تجربه‌­ای موفق یاد کرده و تا حدودی هماهنگ با سیاست­‌های کلی دولت وی نیز بوده است؛ زیرا به کاهش هزینه­‌های آمریکا در افغانستان کمک اساسی کرده است. بر این اساس، می‌­توان پیش‌­بینی کرد که احتمالاً دولت جدید ترامپ تلاش خواهد کرد که سیاست خود را در قبال افغانستان، در چارچوب همان «توافق دوحه» پیش ببرد. در این راستا، خلیل‌­زاد اخیراً در مصاحبه‌­ای به امکان اجرای کامل توافق دوحه در دولت آیندۀ ترامپ اشاره کرده است؛ زیرا بخشی از این توافق با «خروج نیروهای آمریکایی» اجرا شده اما محورهایی نظیر «اطمینان از عدم همکاری طالبان با گروه‌­های تروریستی»، «مذاکرات بین‌الافغانی» و «همکاری اقتصادی افغانستان و آمریکا»، می‌­تواند مبنای کار دولت ترامپ در آینده باشد. به‌ویژه، موارد اخیر، از آن رو اهمیت می‌­یابد که طالبان نیز از پیروزی ترامپ استقبال کرده­‌اند.

ج) نقدهای ترامپ نسبت به دولت بایدن در زمینۀ افغانستان
در دورۀ رقابت­‌های انتخاباتی، ترامپ رویکرد روشن و مشخصی در مورد افغانستان مطرح نکرد اما نسبت به رویۀ دولت بایدن در این زمینه به طور پراکنده انتقاد می‌­کرد. از جمله انتقادهای ترامپ از دولت بایدن، می‌­توان به انتقاد از شیوۀ خروج آمریکا از افغانستان اشاره کرد. از نظر ترامپ، نحوۀ خروج آمریکا از افغانستان یکی از عوامل حملۀ روسیه به اوکراین بوده است. همین‌­طور، ترامپ از رها کردن تجهیزات نظامی آمریکایی در افغانستان انتقاد کرده و مدعی بود که برای پس گرفتن این تجهیزات تلاش خواهد کرد. این موارد می­‌تواند نشانه‌هایی برای فهم رویکرد دولت ترامپ نسبت به افغانستان در آینده باشد. دولت ترامپ احتمالاً تلاش خواهد کرد برخی امتیازهای واگذارشده به طالبان را پس گرفته یا حداقل در قبال آن، امتیازها و فرصت­‌هایی را طلب کند. البته طالبان از هر گونه تعامل با آمریکا استقبال خواهد کرد و درخواست‌­های ترامپ می‌­تواند نقطه شروع این تعامل باشد.

د) اظهارات ترامپ در مورد افغانستان در رقابت­‌های انتخاباتی
علاوه بر موارد سلبی بالا، ترامپ در دوران رقابت‌­های انتخاباتی خود برخی سیاست­‌های ایجابی را نیز طرح کرد که می­‌تواند مبنای عمل دولت وی در آینده باشد. ترامپ در جریان رقابت‌­های مذکور تاکید کرد که برای کنترل مجدد پایگاه هوایی بگرام تلاش خواهد کرد؛ زیرا این پایگاه فاصلۀ بسیار کمی با تاسیسات استراتژیک چین دارد. همین طور ترامپ نسبت به انعقاد توافق تجاری با طالبان ابراز علاقه کرده است. به نظر می­‌رسد، توافق تجاری با طالبان می‌­تواند در مقابل پس گرفتن پایگاه بگرام مورد مذاکره قرار گیرد.

جمع‌بندی
در مجموع، با توجه به چهار محور بالا می­‌توان پیش‌­بینی‌­هایی در مورد سیاست آیندۀ ترامپ در قبال افغانستان داشت. البته طبیعی است که آمریکا هر سیاستی نسبت به افغانستان اتخاذ کند، نمی‌­تواند نسبت به نفوذ بازیگرانی نظیر چین، پاکستان و ایران در این کشور نیز بی‌­توجه باشد. از این رو، سیاست آیندۀ آمریکا در قبال افغانستانِ تحت سلطۀ طالبان­ متأثر از «اولویت‌­های ترامپ»، «نوع واکنش طالبان» و «ساختار منطقه­‌ای» خواهد بود. مجموع این عوامل به همراه ملاحظات بالا نشان می­‌دهد که احتمالاً رویکرد و رویۀ ترامپ در آینده، به «تثبیت حکومت طالبان» در افغانستان کمک کرده و دوام حکومت آنها را تسهیل خواهد کرد.
انتهای مطلب/

*دانشیار روابط بین‌الملل و مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی