مطالعات شرق/

آرین پورقدیری*

پس از سقوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان، حکومت طالبان در ابتدا تلاش کرد تا به سازمان‌های بین‌المللی اطمینان دهد که می‌توانند کمک رسانی به مردم افغانستان را ادامه دهند اما مجموعه‌ای از اقدام‌ها و تصمیم‌ها از جانب این حکومت باعث ایجاد محدودیت‌هایی در مسیر امدادرسانی به مردم افغانستان شد. طالبان در تلاش برای نقش آفرینی در توزیع کمک‌های خارجی در افغانستان در فوریه سال 2022 طرح کنترل و تنظیم سازمان‌های داخلی و بین‌المللی را مطرح کرد. این طرح با این فرض که سازمان‌های امدادرسانی روندی غیرشفاف دارند، لزوم نظارت دقیق طالبان بر فعالیت آنها را مطرح می‌کرد. تحت لوای این طرح، طالبان محدودیت‌های شدیدی را پیش روی فعالیت سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی بشردوستانه فعال در افغانستان قرار داد. از جمله محدودیت‌های اعمال شده تحت این طرح، ممنوعیت به کارگیری کارکنان دولت سابق و همچنین زنان توسط این سازمان‌ها بود که این مساله تاثیر زیادی بر میزان کمک‌های بین‌المللی به مردم افغانستان داشت. در واکنش به این ممنوعیت، چندین سازمان بشردوستانه بین‌المللی فعال در افغانستان مانند   Save the Children، World Vision International، CARE International و شورای پناهندگان نروژی که مجموعا بیش از 8000 کارمند در داخل کشور را استخدام کرده بودند، برنامه‌های خود را متوقف کردند و روشن کردند که نمی‌توانند بدون پرسنل کامل به ارائه کمک ادامه دهند.

طالبان همچنین تلاش دارد تا به مقام‌های محلی اجازه داده شود در ارسال و تخصیص کمک‌ها دخالت کنند و از سازمان‌های بشردوستانه خواسته است که داده‌های خود را با دولت افغانستان به اشتراک بگذارند. این گونه اقدام‌ها باعث شد که بسیاری از کشورها نسبت به این که کمک‌های آنها به دست مردم و نیازمندان واقعی می‌رسد، دچار تردید شوند. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده در این مورد گفت: «ما برای طالبان بودجه نمی‌دهیم. ما از همه شرکای خود که با آنها کار می‌کنیم، می‌خواهیم تدابیر امنیتی داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که کمک‌ها به آنهایی که به آن نیاز دارند، می‌رسد». اظهارات میلر پس از آن بیان شد که جان ساپکو، بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (سیگار) که یک نهاد ناظر دولتی است، گفت که طالبان از روش‌های مختلف برای منحرف کردن دلارهای دریافتی از محل کمک‌های ایالات متحده استفاده می‌کند. ساپکو در 19 آوریل به کمیته نظارت و پاسخگویی مجلس نمایندگان آمریکا گفت: «متاسفانه، امروز که اینجا نشسته‌ام، نمی‌توانم به این کمیته یا مالیات دهندگان آمریکایی اطمینان دهم که ما در حال حاضر به طالبان کمک مالی نمی‌کنیم و طالبان پولی را که ما می‌فرستیم برای دریافت کنندگان مورد نظر، که مردم فقیر افغانستان هستند، منحرف نمی‌کند.»

البته طالبان در تلاش برای جلوگیری از قطع کمک‌های خارجی ادعاها مبنی بر تلاش این گروه برای هدایت کمک‌های خارجی را رد کرده است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی ارشد طالبان گفت که وزارت اقتصاد طالبان رویه‌های عملیاتی مشترک را با آژانس‌ها تشکیل داده است تا اطمینان حاصل شود که توزیع کمک‌ها شفاف است. او گفت: «در صورت مشاهده هرگونه مشکل، دولت باید برای رفع آن مداخله کند. اما چنین مسائلی نادر است.»
در واقع پذیرش کمک‌های خارجی و نهادهای امدادگر برای رژیم طالبان به گونه‌ای تبدیل به شَرِّ لازم شده است به همین دلیل رویکرد طالبان نسبت به کمک‌های بشردوستانه خارجی دوگانه است، از یک طرف با توجه به اقتصاد فروپاشیده و بحران غذائی شدید در این کشور، طالبان مجبور است این کمک‌ها را رد نکند چرا که رد این کمک‌ها وجهه خارجی و داخلی آن را از آنچه هست ویران‌تر می‌کند و از طرف دیگر طالبان نسبت به نیات پنهان پشت این کمک‌ها و امدادرسانان دخیل در توزیع آنها، دچار سوءظن است و به همین دلیل ترجیح می‌دهد که امداد رسانی زیر نظر و با نظارت خودش انجام شود.

دلایل بی‌اعتمادی طالبان به نهادهای بشردوستانه
بشترین میزان کمک‌های بشردوستانه به افغانستان توسط دولت‌هایی است که 20 سال در این کشور با طالبان مبارزه کردند، بنابراین جای تعجب ندارد که طالبان نسبت به کمک این دولت‌ها بی‌اعتماد باشد. طالبان با این پیش زمینه ذهنی، امدادرسانان را نیروهای دست نشانده می‌داند که هدف آنها تنها امدادرسانی نیست بلکه در خلال کمک رسانی  به جاسوسی برای غرب و همچنین سران دولت پیشین افغانستان مشغول هستند. این مساله از یک طرف تا حد زیادی سوء تفاهمی ناشی از عدم آشنائی طالبان با سازمان‌ها و نهادهای امداد رسانی است و از طرف دیگر ناشی از رفتارهای دوگانه کارکنان این نهادها با مقام‌های پیشین و دولت طالبان است. در زمان حکومت پیشین افغانستان، نهادها و سازمان‌های بشردوستانه بین‌المللی فعال در این کشور رابطه محکمی با مقامات سیاسی داشتند اما در دوره جدید آنها نسبت به دولت مستقر بدبین هستند و تلاش دارند با کمترین ارتباط با دولت طالبان به فعالیت‌های خود ادامه دهند. طبیعی است که هر چه نهادهای بشردوستانه خارجی در افغانستان از تماس با دولت طالبان اجتناب کنند، مقام‌های دولتی نسبت به آنها بدگمان‌تر و متخاصم‌تر شده‌ و بیشتر تلاش می‌کنند تا فعالیت آنها را کنترل کنند.

عامل دیگری که طالبان را نسبت به سازمان‌ها و نهادهای امدادرسان بدبین می‌کند احتمال ترویج ارزش‌های غیراسلامی توسط این نهادها است؛ سوءظنی که تاکید نهادهای امدادرسان برای به کارگیری زنان و دختران، به عنوان پرسنل، آن را تشدید کرده است. طالبان در واقع نگران اقبال مردم افغانستان به کشورهای غربی و فرهنگ آنها است. کمک‌های بشردوستانه غرب به افغانستان شامل کمک‌های غذایی و بهداشتی است. این گونه امدادرسانی بر خلاف سرمایه‌گذاری‌های زیر بنائی، نتایج فوری داشته و به طور آنی باعث جلب قلوب مردم می‌شود. بنابراین دور از ذهن نیست که یکی دیگر از دلایل بدگمانی طالبان نسبت به کمک‌های خارجی و نهادهای وابسته به آن همین مساله باشد. 
طالبان همچنین احتمالا از گزارش‌های میدانی سازمان‌ها و نهادهای بشردوستانه که اغلب در دسترس کل جهان قرار می‌گیرد در هراس است چرا که این گزارش‌ها با روشنگری، بی‌اعتمادی داخلی و خارجی نسبت به کفایت دولت طالبان را تعمیق می‌بخشند.

یکی دیگر از دلایلی که طالبان را نسبت به کمک‌های انسان دوستانه و نهادهای وابسته به آن  بدبین کرده است، فسادی است که در دولت پیشین در نحوه توزیع و تخصیص کمک‌های خارجی وجود داشت و این فساد باعث به هدر رفتن مبالغ هنگفتی از کمک‌های خارجی می‌شد. در فاصله ۲۰ سال میان سرنگونی حکومت اول طالبان در سال ۲۰۰۱ و بازگشت آن‌ها به قدرت در سال ۲۰۲۱، افغانستان از کمک‌های هنگفت کشورهای ثروتمند و همچنین سازمان‌های بین‌المللی برخوردار بود اما مبالغ چشمگیری از این کمک‌ها به جای اینکه صرف بهبود وضعیت کشور و معیشت مردم شود در گیرودار فساد اقتصادی محو می‌شد. همین تجربه، مسئولان طالبان را نسبت به نحوه تخصیص و مدیریت این کمک‌ها حساس و آنها را به دخالت در کار نهادهای بشردوستانه مصمم کرده است.

 چشم‌انداز آینده کمک‌های خارجی
در دهه 1990 طالبان تلاش کرد سازمان‌های غیردولتی را مجبور کند اعضای این گروه را استخدام کنند یا آنها را در هیئت مدیره خود قرار دهند این شرایط باعث شد 23 گروه بشردوستانه بین‌المللی در این دهه از افغانستان خارج شوند. دیدگاه طالبان نسبت به گروه‌های امدادگر خارجی عوض نشده اما نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که دولت افغانستان اکنون ناچار از پذیرش کمک‌های خارجی و دست اندرکاران آن است. سازمان ملل متحد تخمین می‌زند که دو سوم از جمعیت 40 میلیونی افغانستان یعنی بیش از 28 میلیون نفر از مردم این کشور در سال جاری، به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند و حداقل 6 میلیون نفر از آنها در آستانه گرسنگی هستند. طالبان تا زمانی که با چنین شرایطی مواجه باشد در رابطه با نهادهای بشردوستانه و کمک‌های خارجی دست به عصا حرکت خواهد کرد اما به مرور با بهبود و تثبیت شرایط سیاسی و اقتصادی در کشور و در شرایطی که خود را از آنها بی‌نیاز ببیند، یا شرایط مورد نظر خود را به آنها تحمیل می‌کند و یا راه خروج از کشور را به آنها نشان می‌دهد. در این بین خروج افغانستان از انزوا تاثیر بسیاری بر این روند خواهد داشت. به عنوان مثال طرح‌های اقتصادی کشورهایی مانند چین که به دنبال قرار دادن افغانستان در طرح کمربند و جاده هستند و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی مشابه، طالبان را از انزوای سیاسی خارج، بحران اقتصادی افغانستان را تسکین و به ثبات سیاسی این کشور کمک می‌کند و به این ترتیب لزوم دریافت کمک‌های خارجی برای ملت افغانستان از دید دولت طالبان، کاهش خواهد یافت و اندک مماشات این دولت با نهادهای بین‌المللی بشردوستانه از میان خواهد رفت.

جمع‌بندی
پس از سقوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان، دولت طالبان گرچه به کمک‌های خارجی کاملا بدبین بود اما به دلیل وخامت اوضاع اقتصادی افغانستان سعی کرد به کشورهای دیگر اطمینان دهد که می‌توانند کمک رسانی به مردم افغانستان را ادامه دهند اما عملا مجموعه‌ای از اقدام‌ها و تصمیم‌ها از جانب این دولت باعث محدودیت‌هایی در مسیر امدادرسانی به مردم افغانستان شد. بی‌اعتمادی و سنگ‌اندازی طالبان در مسیر کمک‌های خارجی به مردم افغانستان دلایل متعددی دارد. ترس وابستگی نیروهای امدادگر به دولت پیشین یا دولت‌های خارجی، هراس از ترویج ارزش‌های غربی و غیراسلامی توسط این نیروها و نگرانی از افزایش اقبال مردم افغانستان نسبت به غرب و فرهنگ آن، بیم از انتشار گزارش‌های منفی در مورد وضعیت افغانستان در رسانه‌های جهان توسط سازمان‌های امدادگر و کاهش هر چه بیشتر اعتبار و آبروی حکومت طالبان در جهان و همچنین خاطره فسادهای اقتصادی گسترده در دوره پیشین و به هدر رفتن حجم زیادی از کمک‌های خارجی از عوامل بی‌اعتمادی طالبان نسبت به کمک‌های خارجی است. طالبان فعلا کمک‌های خارجی را شر ضروری می‌داند اما در صورتی که ضرورت از دید این گروه رفع و اندکی اوضاع اقتصادی این کشور گشایش یابد بیش از این در مقابل خرده فرمایشی‌های نهادهای بشردوستانه کوتاه نخواهد آمد و عطای آنها را به لقایشان خواهد بخشید.
انتهای مطلب/

*دانشجوی دوره دکتری رشته جامعه‌شناسی سیاسی