مطالعات شرق/

 
کارگروه آسیای مرکزی موسسه مطالعات راهبردی شرق
 
مقدمه
قزاقستان اصلی‌ترین و نزدیک‌ترین شریک رژیم صهیونیستی در آسیای مرکزی محسوب می‌شود. دو طرف طی سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همکاری‌های زیادی را در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی تجربه کرده‌اند. نظربایف چند سفر به سرزمین‌های اشغالی را تجربه کرده و نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نیز آخرین بار سال 2016 به قزاقستان سفر کرد. همچنین بخش مهمی از نفت مورد نیاز اسرائیل توسط قزاقستان تأمین می‌شود و رژیم صهیونیستی نیز در حوزه کشاورزی و مدیریت آب در قزاقستان سهم مهمی دارد. سرمایه‌گذاری‌های مشترک نیز در حوزه معادن و استخراج نفت در قزاقستان و نیز حوزه‌های پتروشیمی و موارد دیگر در سرزمین‌های اشغالی بین دو طرف جریان دارد. طی سال‌های اخیر به نظر می‌رسد حتی روابط خاصی میان برخی الیگارش‌های یهودی و قزاق برقرار شده است که طبیعتاً بر روابط دوجانبه تأثیرگذار خواهد بود. در حوزه امنیتی و دفاعی نیز خبرها و گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر قرارداد خرید پهپاد توسط قزاقستان از رژیم صهیونیستی منتشر شده است. تمامی این پیوندها موجب می‌شود رژیم صهیونیستی نیز به‌رغم مشکلات عدیده داخلی و خارجی، نسبت به تحولات قزاقستان بی‌تفاوت نباشد. در این گزارش با نگاهی به بازتاب‌ها و بازخوردهای رسانه‌ای تحولات قزاقستان در رسانه‌های رژیم صهیونیستی، چشم‌اندازهای تحلیلی نسبت به روابط دوجانبه را بعد از این اعتراضات مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بازتاب‌ها در رسانه‌های رژیم صهیونیستی
همچون بسیاری از رسانه‌های دیگر، در رژیم صهیونیستی و درواقع رسانه‌های عبری‌زبان نیز بازخوردها نسبت به تحولات در قزاقستان متمایز بود. برخی رسانه‌ها رویکردهای غرب‌گرایانه را در پیش گرفته و در کسوت یک رسانه ضدروسی، ماهیت روس‌گرایانه تحولات را مورد نقد قرار دادند. برخی رسانه‌ها نیز از ابعاد دیگری تلاش کردند تا نگاه واقع‌گرایانه‌ای را از منظر منافع رژیم صهیونیستی ارائه کنند. نقطه مشترک در تمام اخبار و تحلیل‌های منتشر شده نیز تمرکز بر موضوع نفت و کشته شدن یک جوان اسرائیلی در اعتراضات بود. در این چارچوب پایگاه خبری «گلوبز (www.globes.co.il)» در چند خبر به پوشش این تحولات پرداخت. رویکرد ضدنظربایف و نگاه ملایم ضدروسی  در اخبار و تحلیل‌های این پایگاه مشهود بود. این رسانه در خلال مصاحبه با برخی کارشناسان از روسیه و قزاقستان، نگاه خود را عموماً بر تحلیل تحولات از منظر ساختار اقتدارگرای داخلی و نظام بسته اقتصادی متمرکز کرد. انتشار صرف خبر کشته شدن یک جوان 22 ساله با تابعیت سرزمین‌های اشغالی نیز از جمله محتواهای منتشر شده توسط این رسانه بود.
اسرائیل هایوم (https://www.israelhayom.co.il) که یک رسانه ملی‌گرا و محافظه‌کار و البته نزدیک به روسیه محسوب میشود، رویکرد متمایزی را در پیش گرفت. این رسانه در صفحه انگلیسی خود هیچ خبری را از اعتراضات در قزاقستان منتشر نکرد، اما در صفحه عبری چند خبر منتشر شد. در یکی از خبرهای این رسانه تحولات قزاقستان به یک «کودتا» تعبیر شد که در نوع خود جالب توجه است. دیوید بارون، نویسنده این تحلیل تأکید می‌کند که تحولات اخیر اگرچه ریشه‌های سیاسی و اقتصادی هم دارد، اما ظاهراً یک قیام علیه الباسی است که در سایه‌ آن ممکن است توکایف و نزدیکانش قرار داشته باشند. او در تحلیل خود بازی توکایف با اعتراضات علیه نظربایف و مقابله به مثل طرفداران نظربایف در ساختار حکومت و خارج از آن را عامل اصلی تشدید اعتراضات عنوان می‌کند. در این تحلیل توزیع سلاح بین معترضین به حلقه‌های نزدیک به نظربایف نسبت داده شده و دریافت کمک خارجی از روسیه و سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی را پاسخی به عدم اعتماد توکایف به نیروهای امنیتی داخلی می‌داند. این رسانه همچنین در اخبار و گزارش‌های دیگری به اعتراضات قزاقستان پرداخت که به طور تلویحی حمایت از مواضع دولت توکایف در آن به چشم می‌خورد. گفتنی است اسرائیل هایوم اولین رسانه اسرائیلی است که بعد از به قدرت رسیدن توکایف با او مصاحبه کرد و اظهارات بسیار زیادی در خصوص گرمی روابط اسرائیل و قزاقستان در آن مصاحبه مطرح شد.
هاآرتص (https://www.haaretz.co.il) که به‌عنوان یک رسانه نزدیک به جریان چپ میانه در رژیم صهیونیستی شناخته می‌شود نیز به طور گسترده‌ای با اخبار و تحلیل‌های متعدد اعتراضات قزاقستان را پوشش داد. این رسانه در عمده مطالب تحلیلی خود به نقل از رسانه‌های غربی، به‌ویژه نیویورک تایمز و رویترز مطالبی را ذکر کرد که به نوعی ماهیت ضدروسی هم در بر داشت. این رسانه همچنین در مقاله‌ای به قلم دیوید روزنبرگ تحت عنوان «معاملات نفت، سایبری و تسلیحات: این‌گونه درگیری‌ها در قزاقستان بر اسرائیل تأثیر می‌گذارد» تصریح می‌کند که «رهبران اسرائیل تنش‌ها در قزاقستان را دنبال می‌کنند». روزنبرگ همچنین تأکید می‌کند که تعاملات گسترده نفتی و تسلیحاتی در کنار روابط گردشگری بسیار ضعیف، ابعاد محرمانه و پنهانی روابط اسرائیل و قزاقستان را پررنگ‌تر کرده و از این منظر این تحولات برای رژیم صهیونیستی حائز اهمیت است.
معاریو (https://www.maariv.co.il) نیز به‌عنوان یک رسانه نسبتاً میانه در رژیم صهیونیستی، اخباری عموماً کوتاه و بدون سوگیری خاصی منتشر کرد. این رسانه در اخباری کوتاه اما پرشمار مواردی نظیر بیانیه وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی در خصوص تحولات قزاقستان را منتشر کرد. تمرکز اصلی این رسانه نیز بر کشته شدن یک جوان با تابعیت سرزمین‌های اشغالی متمرکز بود. این جوان 22 ساله در حین رانندگی به سمت محل کارش در میان درگیری‌ها به ضرب گلوله کشته می‌شود. گفته شده دوستان و همراهان او نیز در این جریان زخمی شده‌اند. او دانشجوی رشته دندانپزشکی در قزاقستان بود و در عین حال در حوزه املاک و مستغلات نیز فعالیت تجاری در این کشور داشت. وزارت امور خارجه اسرائیل حضور وی در راهپیمایی‌ها را تکذیب کرد و بعد از حدود یک هفته سریعاً هماهنگی‌های لازم برای انتقال جسد وی به سرزمین‌های اشغالی انجام گرفت. این خبر با جزئیات بیشتر در بسیاری از رسانه‌های رژیم صهیونیستی بازتاب‌های زیادی داشت.
جروزالم پست (https://www.jpost.com) هم که یک رسانه مطرح از جریان راست میانه در رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود، بر روابط دوجانبه اسرائیل و قزاقستان تأکید داشت. این رسانه در یک مقاله به قلم هرب کنیون با عنوان «اسرائیل و قزاقستان: زمانی که بیانیه نامطلوب وزارت امور خارجه همه چیز را می‌گوید» به نوعی نسبت به مواضع رژیم صهیونیستی انتقاد می‌کند. در این یادداشت این بیانیه در تضاد با «روابط خوب و مستحکم بین اسرائیل و قزاقستان» عنوان می‌شود. این مقاله البته علت این موضع‌گیری ضعیف و دوپهلوی وزارت امور خارجه اسرائیل را عدم اطلاع مقامات این کشور از عمق ماجرای اعتراضات عنوان می‌کند. در این رسانه همچنین به استراتژی بن گورین و نیز روابط قزاقستان با اسرائیل و به طور هم‌زمان با ترکیه و ایران نیز اشاره می‌شود.
پایگاه خبری-تحلیلی «تایمز اسرائیل» (https://www.timesofisrael.com) رسانه‌ای بود که به طور میانه و معتدل اما در حجم گسترده و به زبان انگلیسی اخبار متعددی را در خصوص تحولات قزاقستان منتشر کرد. نگاه این رسانه عموماً به ابعاد بین‌المللی این تحولات بود و به جز در ماجرای کشته شدن یک شهروند اسرائیل، کمتر به تأثیرات این تحولات بر روابط دوجانبه پرداخت. پایگاه خبری «والا» (https://walla.co.il) هم به‌عنوان یک رسانه از جناح راست میانه در اخبار و تحلیل‌هایی کم‌شمار، به نوعی از مواضع دولت قزاقستان و نیز روسیه حمایت کرد. این رسانه از آنجایی که از جریان‌های رسانه‌ای نزدیک به نتانیاهو نیز شناخته می‌شود، بیش از سایر رسانه‌ها به ادبیات روسیه نزدیک بود.

چشم‌انداز احتمالی
توکایف بعد از به قدرت رسیدن اظهارات بسیار زیادی در خصوص توسعه روابط قزاقستان و اسرائیل مطرح کرد. او خود را چهره اصلی در توسعه روابط قزاقستان و رژیم صهیونیستی نامید و با طرح موضوعاتی نظیر تحصیل در یک مدرسه یهودی و داشتن دوستان زیاد در میان یهودیان قزاقستان، به نوعی سعی در نزدیکی روابط با رژیم صهیونیستی نمود. در عین حال بخش دیگری از روابط قزاقستان و رژیم صهیونیستی که اتفاقاً بخش مهمی از آن است، به ارتباط میان الیگارش‌های دو طرف و تعامل آن‌ها در یک شبکه الیگارشی با حضور چهره‌های مطرح روس است. این چهره‌های الیگارشی که شاید تیمور کولیبایف در رأس آن‌ها قرار دارد، همگی از حلقه اطرافیان نورسلطان نظربایف هستند. به‌عنوان یک نمونه، لو لوایف، رهبر کنگره یهودیان بخارایی که ارتباطات بسیار نزدیکی با کرملین، کاخ سفید و همچنین رژیم صهیونیستی دارد، از جمله شرکای نزدیک کولیبایف محسوب می‌شود. این امر به نظر می‌رسد رژیم صهیونیستی را به نحوی در یک دوراهی و درحقیقت یک ابهام در موضع‌گیری نسبت به تحولات قزاقستان قرار داد. موضعی که حتی می‌توان بخشی از آن را در میان کشورهای غربی نیز مشاهده کرد.
عامل دیگر احتیاط و محافظه‌کاری مضاعف رژیم صهیونیستی در تحولات قزاقستان به روابط تل‌آویو و مسکو باز می‌گردد. با کنار رفتن نتانیاهو از رأس قدرت در سرزمین‌های اشغالی، روابط نزدیک وی با کرملین نیز دستخوش تغییر شد. یکی از نمودهای جدی این موضوع نیز تأخیر زیاد کرملین در ترتیب دادن دیدار ولادیمیر پوتین با نفتالی بنت و نیز حواشی زیادی است که پس از این دیدار منتشر شد. این امر نشان می‌دهد که نزدیکی مسکو و تل‌آویو که در دوره نتانیاهو به واسطه ارتباطات خاص وی با پوتین وجود داشت، اکنون بسیار شکننده‌تر پیش می‌رود. همین امر نیز منجر به احتیاط بیشتر رژیم صهیونیستی در تعامل با قزاقستان گردید. در عین حال کشته شدن یک شهروند اسرائیل در میانه اعتراضات گمانه‌زنی‌ها و اتهاماتی را مبنی بر دست داشتن رژیم صهیونیستی در بخشی از این تحولات به وجود آورد. این موضوع نیز باعث احتیاط بیشتر اسرائیل شد.
با این حال به نظر می‌رسد به طور کلی رژیم صهیونیستی از این پس تلاش خواهد کرد تا روابط مستحکم‌تری را با دولت توکایف برقرار کند. توکایف پس از این تحولات مرد شماره یک قزاقستان شد که بخش مهمی از قدرت را به واسطه ریاست بر شورای امنیت و کنترل کمیته دولتی امنیت ملی به دست آورد. در همین حال برخی الیگارش‌ها و ساختارهای نزدیک به نظربایف نیز که ارتباطات نزدیکی با رژیم صهیونیستی دارند، از مقامات خود برکنار شده و با چالش‌های زیادی مواجه شدند. همچنان مشخص نیست رژیم صهیونیستی در این روابط به سمت جایگزینی وفاداری‌ها با جریان‌های جدید برای حفظ روند روابط برود و یا روابط پیشین را نیز حفظ کند. این روابط همچنین به‌ویژه باتوجه به نفوذ قابل ملاحظه روسیه، در هماهنگی با شبکه‌های الیگارشی مسکو پیش خواهد رفت. با این حال روابط اسرائیل و قزاقستان از منظر ابعاد پنهان و غیرشفاف آن می‌تواند در دوره جدید در یک بازه مشخص دارای ابهام و عدم قطعیت باشد.

جمع‌بندی
تحولات اخیر منجر به تغییر بخشی از ساختارهای پنهان قدرت و ثروت در قزاقستان شد. این امر بر روابط پنهانی پیشین بسیاری از بازیگران خارجی نیز تأثیر خواهد گذاشت. به نوعی شاهد یک بازسازی ساختار غیررسمی و رسمی روابط در قزاقستان خواهیم بود. این امر برای بازیگرانی که با ساختار پیشین تعاملات زیادی داشتند یک ریسک در خصوص عدم بازگشت به شرایط پیشین به وجود می‌آورد و یک فرصت جدید برای توازن‌بخشی به روابط، برای بازیگران جدید. در این چارچوب اگرچه به نظر می‌رسد روابط قزاقستان با رژیم صهیونیستی برای یک بازه کوتاه دچار ابهام و عدم قطعیت شود، اما پیش‌بینی می‌شود با توجه به نگاه‌های خاص دولت توکایف به اسرائیل، این روابط در مدت مشخصی به سطح پیشین باز گردد. با این حال این بازه میانه فرصتی برای ارتقاء جایگاه موازنه‌گرانه جمهوری اسلامی ایران در این تعاملات خواهد بود. طبیعتاً دولت توکایف نیز از چنین نقشی در موازنه‌بخشی به تعاملات خارجی خود استقبال خواهد کرد. بر این اساس تحرک و کنش‌گری مضاعف در دوره جدید امری مهم در تعاملات تهران و نورسلطان محسوب می‌شود که حتی می‌تواند بر روابط قزاقستان با رژیم صهیونیستی نیز تأثیرگذار باشد.
انتهای مطلب/