ایران شرقی/ تصمیم دولت افغانستان مبنی بر تغییر مسیر خط انتقال برق 500 کیلو ولت ترکمنستان به افغانستان خشم شیعیان افغانستان را برانگیخته و به داغ‌ترین مسئله در این کشور تبدیل شده است. دامنه اعتراضات مردمی در واکنش به این تصمیم هر روز گسترده‌تر می‌شود. روز دوشنبه پایتخت افغانستان شاهد گسترده‌ترین تظاهرات مردمی در تاریخ این کشور بود. ده‌ها هزار نفر به فراخوان هسته برگزاری این تظاهرات به خیابان‌ها ریخته و تظاهراتی مسالمت‌آمیز برگزار کردند.
شیعیان با تکیه بر این نکته که حاکمان پشتون همواره این قوم را در انزوا و محرومیت نگه‌داشته‌اند، تغییر مسیر خط انتقال برق که در طرح جامع برق افغانستان توصیه شده از مسیر بامیان بگذرد را دسیسه‌ای بر تداوم سیاست‌های حاکمان پیشین قلمداد کرده و عزم را برای شکستن این تابو جزم کردند.
واکنش دولت افغانستان به اعتراضات
از زمان آغاز اعتراضات، دولت افغانستان در ابتدا توجه چندانی به آن نکرد و بر این موضوع تأکید داشت که این پروژه در دولت قبل نهایی شده است. با تدوام اعتراضات، اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان نمایندگانی را به محل تجمع و تصمیم‌گیری سران شیعه در غرب کابل اعزام کرد اما معترضان تنها بر لغو تصمیم کابینه تأکید کردند و از مذاکره سر باز زدند. این که هدف رئیس جمهور از مذاکره چیست و آیا حاضر است در نتیجه مذاکره مسیر خط انتقال برق را به بامیان برگرداند، از شک و تردیدهایی است که برخی از سران شیعه معتقدند غنی در صدد فریب افکار عمومی است.
اشرف غنی در بیانیه تلویزیونی خود در تاریخ بیستم اردیبهشت خواستار تشکیل کمیسیون فنی و بررسی همه جانبه موضوع خط انتقال برق شد. این مسئله روزنه‌های امیدی را ایجاد کرد اما به رغم این امیدواری، یک روز بعد وی در کنفرانسی که در اندیشکده RUSI در لندن برگزار شده بود و در پاسخ به معترضانی که جو این جلسه را متشنج کردند، سخنانی گفت که حکایت از موضع وی در قبال این پروژه می‌باشد. غنی در توجیه برتری مسیر سالنگ اعلام کرد که  اگر خط انتقال برق از مسیر سالنگ بگذرد، شش میلیون نفر از آن بهره‌مند خواهند شد و اگر از بامیان عبور کند، صد هزار نفر از آن بهره خواهند برد. منتقدان رئیس جمهور افغانستان معتقدند که وی با این استدلال نشان داد که حامی عبور از مسیر سالنگ است و تشکیل کمیسیون بررسی همان‌گونه که پیشتر بیان شد، تلاشی برای خاموشی معترضان است.
موضع دیگر اقوام
به جز اندکی انگشت شمار، دیگر پشتون‌ها ندای مخالفت با شیعیان را سر دادند و حتی در ولایت‌های پکتیکا، پکتیا و خوست تظاهراتی به منظور مقابله با خواست شیعیان برگزار شد. عده‌ای از پشتون‌ها ناشر این اندیشه بودند که شیعیان در پی آن هستند تا این خط برق از بامیان بگذرد و در آینده بتوانند با گروگان گرفتن خط برق از دولت امتیاز گیری کنند.
اما تاجیکان افغانستان موضعی متفاوت داشتند. برخی از آنان همانند عطا محمد نور؛ سرپرست ولایت بلخ، «محی‌الدین مهدی»، «لطیف پدرام» و «ناهید فرید»؛ اعضای پارلمان و «نور رحمان اخلاقی» رئیس تلویزیون نور حامی شیعیان شده و بر رشد متوازن کشور تأکید کردند. در روزهای نخست موضع تاجیکان حمایت از هزاره‌ها بود و هیچ گونه شکافی بین تاجیک و هزاره مشاهده نمی‌شد اما در روز شنبه 25 اردیبهشت برخی از سران تاجیک مانند «بصیر سالنگی» والی سابق پروان، «غلام بهاءالدین جیلانی» رئیس شورای ولایتی، «محمد الماس زاهد» فرمانده جهادی، «عبدالستار خواصی» عضو پارلمان و «صدیق احمد عثمانی» عضو پارلمان با برگزاری نشستی در پروان، اعلام کردند که از طرح دولت مبنی بر عبور خط انتقال برق از مسیر سالنگ حمایت می‌کنند. این موضوع بهت و حیرت بسیاری را برانگیخت زیرا پروان نیازی به این برق ندارد. تعدادی از فعالان اجتماعی تاجیک در شبکه های اجتماعی به این موضع‌گیری بصیر سالنگی تاخته و آن را سرزنش کردند. به نظر می‌رسد، مخالفت برخی از تاجیک‌های اهالی پروان مانند بصیر سالنگی نتیجه تلاش دولت برای ایجاد شکاف میان هزاره‌ها و تاجیک‌ها بوده است.
 موضع نمایندگان پارلمان
در پارلمان افغانستان هم چند دستگی مشهود بود. رئیس پارلمان تحت تأثیر دولت است و از موضعگیری آشکار اجتناب کرد. برخی از نمایندگان پشتون با شدیدترین الفاظ و جملات به این خواست شیعیان تاختند. اما نمایندگان شیعه به طور یکدست این اقدام دولت را تبعیض خواندند و در اعتراض به تصمیم دولت مبنی بر انتقال برق ترکمنستان از مسیر سالنگ صحن مجلس را ترک کردند. نمایندگان اعلام کردند که تا حل نهایی پروژه در جلسات مجلس حضور نخواهند یافت و به جمع معترضان پیوستند.
نکته قابل توجه همراهی برخی از نمایندگان غیر شیعی بود که همراه با شیعیان پارلمان را ترک کردند. محی‌الدین مهدی؛ نماینده بغلان، لطیف پدرام؛ نماینده بدخشان و هاشم اورتاق؛ نماینده فاریاب نمایندگان غیر شیعی معترض بودند.
 تلاش برای میانجیگری
به رغم آن که «شورای عالی مردمی» در اطلاعیه‌های مکرر خود هر گونه مذاکره با دولت را منتفی اعلام کرده بود و تنها خواستار لغو تصمیم کابینه بود اما روز یکشنبه محمد محقق اعلام کرد که وی و سرور دانش معاون دوم رئیس جمهور در حال میانجی‌گری با دولت می‌باشند تا خواسته‌های مردم را بقبولانند یا به توافقی دست یابند که علاوه بر رضایت مردم،‌ دولت هم دچار چالش نشود. وی در عین حال حمایت خود را از جنش روشنایی اعلام و تأکید کرد تا زمانی که خواسته آنان محقق نشود، در کنار مردم خواهد بود.
یک روز قبل از برگزاری تظاهرات، سفرای کشورهای آمریکا، انگلیس و آلمان و همچنین نماینده سازمان ملل در امور افغانستان به اقامتگاه محمد محقق رفته و درباره این پروژه با وی رایزنی کردند. به نظر می‌رسد که علت رایزنی آنان، نگرانی از تظاهرات روز دوشنبه و متشنج شدن اوضاع در شهر کابل بود.
هر چند نتیجه مذاکرات سفرای کشورهای غربی با محمد محقق مشخص نشد اما به نظر می‌رسد که کنترل تظاهرات روز دوشنبه توسط رهبران این جنبش اعتراضی و عدم تلاش برای حرکت به سوی کاخ ریاست جمهوری نتیجه این رایزنی‌ها بود. اگر تظاهرات کنندگان بر اساس اعلامیه خود به سوی کاخ ریاست جمهوری حرکت می‌کردند، این امکان وجود داشت که بین آنان و نیروهای امنیتی زد و خورد صورت گیرد.
پیام‌ها و هشدارهای حامیان دولت
با نزدیک شدن به روز دوشنبه (روز تظاهرات) پیام‌ها و هشدارهای حامیان دولت خطاب به شیعیان و جنبش روشنایی شدت گرفت. تظاهرات‌هایی در ولایت‌های پکتیکا، پکتیا و خوست (پشتون‌نشین) در تقابل با خواست شیعیان برگزار شد و خواستار عبور خط برق از مسیر سالنگ شدند. همچنین تعدادی از پشتون‌های افراطی با انتشار پیام‌های متعددی در فضای مجازی خواستار ایستادگی دولت در مقابل این خواست شیعیان و حتی سرکوب این قوم شدند. از این جمله دیدگاه «نظر محمد مطمئن» که از جناح نزدیک به طالبان و از طیف وحید مژده می‌باشد، قابل تأمل است. وی به اعضای پارلمان پیشنهاد می‌کند تا برای سرکوب شیعیان و «تهدیدهای ایران»، ملا فاضل رئیس ستاد ارتش طالبان که پس از 13 سال از گوانتانامو آزاده شده را از قطر به کابل فرا بخوانند تا او «جواب قوم متعصب و طرفدار ایران در دایکندی، بامیان و دشت برچی را بدهد». وی در بخش دیگری از این یادداشت خود در فیس بوک افزوده است که «دلارهای ناتو آنان را مست کرده و اکنون اقوام بزرگ را تهدید می‌کنند...اگر در زمان مناسب جلو آنان گرفته نشود، جبران این اشتباه سیاسی کار دشواری خواهد بود».
اقدام دیگر تشکیل جلسه «شورای عالی احزاب جهادی و ملی افغانستان» بود که «صبغت الله مجددی»، «پیر سیداحمد گیلانی»، «کریم خلیلی»، «احمدضیا مسعود»، «قاضی محمدامین وقاد»، «عبدالحکیم منیب»، «سیدحسین انوری»، «حاجی دین محمد»، «قطب الدین هلال» و «انوارالحق احدی» از جمله اعضای آن هستند. گیلانی روز یکشنبه در کنفرانس خبری اعلام کرد که اگر این تظاهرات فردا برگزار شود، فتنه به‌پا خواهد شد. لازم به ذکر است که این شورا توسط غنی ایجاد شد و هدف از تأسیس آن مقابله با «شورای حراست و ثبات افغانستان» است. در واکنش به این موضع گیری شورا، خلیلی که خود از بنیانگذاران و رهبران آن است، واکنش نشان داد و بر مواضع قبلی خود تأکید کرد.
محدود نمودن تظاهرات
انتظار می‌رفت همانند حماسه بیستم آبان سال گذشته سایر مردم شهر کابل هم از قسمت‌های مختلف شهر به تظاهرات کنندگان هزاره بپیوندند به همین دلیل «شورای عالی مردمی» ده مسیر را برای تظاهرات تعیین کرده بود که همگی به سوی کاخ ریاست جمهوری ختم می‌شد. اما از روز یکشنبه پادگان نظامی تأمین امنیت شهری کابل (گارنیزیون) با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که تنها یک مسیر برای تظاهرات کنندگان در نظر گرفته شده که منتهای مسیر آن کاخ ریاست جمهوری نبود. «گل نبی احمدزی» فرمانده پادگان نظامی تأمین امنیت شهر کابل در یک نشست خبری اعلام کرد اگر به هر دلیلی تظاهرات روز دوشنبه به آشوب کشیده شود، ۱۸ نفر از جمله کریم خلیلی دستگیر خواهد شد. این نهاد نظامی نام بسیاری از رهبران هزاره و در کنار آنها نام لطیف پدرام و ناهید فرید تاجیک تبار را هم اعلام کرد. چنین اظهار نظری تهدید غیر مستقیم برگزار کنندگان این تظاهرات قلمداد می‌شود و حکایت از شکاف بین دولت و این حرکت دارد. نکته قابل تأمل دیگر این است که گارنیزیون کابل که تشکیلاتی از دوران کمونیستی بود، چرا توسط غنی احیا شد؟ به نظر می‌رسد برای چنین روزهای بحرانی بوده باشد و گماشتن فردی نزدیک به وی در رأس آن بر همین اساس بوده است.
اقدام قابل توجه دیگر نهادهای امنیتی و نظامی دولت افغانستان برای محدود کردن تظاهرات،‌ مسدود کردن خیابان‌های مهم منتهی به کاخ ریاست جمهوری و نهادهای امنیتی بود. مسیرهای اصلی با کانتینرها مسدود شدند. به نوشته یک خبرنگار، روز دوشنبه نیروهای امنیتی حتی از تردد عابران جلوگیری می‌کردند و گویا در کابل حکومت نظامی برقرار شده است. این عکاس و خبرنگار نوشته است که در طول 14 سال چنین وضعیتی بی‌سابقه است.
رسانه‌های تصویری افغانستان روز دوشنبه پوشش وسیعی از تظاهرات نداشتند. در حادثه بیستم آبان 94 که هزاره‌ها در اطراف کاخ ریاست جمهوری تجمع کرده بودند، پوشش بسیار متفاوت‌تر بود. این احتمال وجود دارد که دولت افغانستان طی درخواستی از آنها، خواستار عدم بازتاب وسیع این تظاهرات شده باشد.
حضور چشم‌گیر شیعیان در تظاهرات
به رغم آن که رئیس جمهور افغانستان دستور تعلیق پروژه توتاپ و تشکیل کمیسیون بازرسی را صادر کرد اما با این وجود، شورای عالی مردمی با انتشار اطلاعیه‌ای تأکید کرد که روز دوشنبه تظاهرات برگزار خواهد شد و حتی برخی از سران این جنبش، دستور تشکیل این کمیسیون را دسیسه‌ای برای لغو تظاهرات عنوان کردند.
صبح روز دوشنبه جمعیت کثیری از شیعیان از غرب کابل به سمت مرکز شهر راهی شدند. رهبران هزاره از جمله کریم خلیلی، «صادق مدبر»، «سید عبدالقیوم سجادی»، «محمد اکبری» و «احمد بهزاد» در میان جمعیت حضور یافتند. از چهره‌های غیر هزاره حضور لطیف پدرام چشمگیر بود. آماری از تعداد شرکت کنندگان در دست نیست اما بر اساس اعلام برخی خبرنگاران، ده‌ها هزاره نفر در خیابان‌های مسیر تظاهرات حضور داشتند.
تظاهرات کنندگان بنا بود تا در اطراف کاخ ریاست جمهوری جمع شوند، هر چند که روز گذشته فرمانده پادگان نظامی تأمین امنیت شهر کابل محل نهایی این تظاهرات را «مسجد عیدگاه» کابل عنوان کرد اما به دلیل این که یکشنبه شب تمامی مسیرهای منتهی به سوی مرکز شهر توسط کانتینر مسدود شده بود، مدیران این تظاهرات در نهایت «میدان دهمزنگ» که در نزدیکی غرب کابل قرار دارد را محل نهایی تجمع انتخاب کردند.
این تظاهرات شش ساعت به طول انجامید و به طور مسالمت‌آمیز پایان یافت. پس از سخنرانی عده‌ای از رهبران هزاره از جمله کریم خلیلی، این تظاهرات پس از قرائت قطعنامه پایان یافت. ادبیات این قطعنامه حکایت از قاطعیت و صلابت دارد و مسامحه کنار گذاشته شده است. بخش مهمی از این قطعنامه حاوی پیام‌های سیاسی است که به این شرح می‌باشد:
«امروز آمده‌ایم تا بی عدالتی‌ها و ستم‌های سیستماتیک و شرم آوری را برملا کنیم که از هفتاد پشت تا هنوز بر ما روا داشته‌اند... تانک و تفنگی را که جهان برای مبارزه با طالبان و تروریسم داده است، بی‌شرمانه بر رخ انسانهایی می‌کشند که شعار آزادی و عدالت برلب دارند... امروز آمده‌ایم تا در محکمه وجدان عمومی فریاد بزنیم که چگونه جمعی از انسان‌های جاهل و بی‌خبر از قانون، از جایگاه مقدس پلیس و حافظان جان و مال مردم، ما را به دلیل استفاده از قانونی‌ترین حق ما که آزادی بیان و آزادی تجمعات است، به زعم باطل خویش، از سیاه‌چال و زنجیر می‌هراسانند.
از دولت می‌خواهیم که مصوبه ضد ملی مورخ 11 اردیبهشت کابینه، در مورد تغییر ماستر پلان برق (برنامه اجرای پروژه) را هر چه زودتر باطل اعلام کند... هیچ بدیلی (جایگزینی) در این رابطه برای ما قابل قبول نیست. نبود برق را می‌توان تحمل کرد؛ اما تحقیر یک ملت و تبعیض سیستماتیک دیگر قابل تحمل نیست... به حکومت هشدار می‌دهیم که حذف ما از پیکره این کشور و پروژه‌های ملی، پیامدهای جدی‌تر از آن دارد که حکومت تصور می‌کند... ما به حکومت هشدار می‌دهیم که در صورت ادامه بی اعتنایی به یک ملت و لجاجت در برابر خواست مردم، در داخل و خارج کشور، با موج‌های گسترده‌تری از خشم و خروش مردم مواجه خواهد شد... از هواداران جنبش روشنایی در داخل و خارج می‌خواهیم که در صورت اصرار حکومت بر نفاق و بی عدالتی، آماده فداکاری‌های بیشتر باشند.»
این قطعنامه نشان می‌دهد که شیعیان بر مواضع خود ایستاده‌اند و نشانی از کوتاه آمدن در آن دیده نمی‌شود با این وجود آنان راه مذاکره را باز گذاشته‌اند. محمد محقق و سرور دانش در تظاهرات امروز حضور نداشتند و احتمالاً تقسیم کاری بین سران شیعه صورت گرفته است تا این دو نقش مذاکره کننده را داشته باشند. 
 بازتاب تظاهرات روز دوشنبه در داخل و خارج از افغانستان وسیع بوده است. بسیاری از فعالان مدنی غیر شیعه که در روزهای گذشته با احتیاط نسبت به تظاهرات موضع‌گیری می‌کردند، پس از پایان تظاهرات مدنیت تظاهرات کنندگان را ستوده‌اند. این تظاهرات نقاط قوتی داشت که در تاریخ افغانستان سابقه نداشته است. از آن جمله نظم تظاهرات، به کاربردن نمادهای ملی از جمله حمل پرچمی به طول ده‌ها متر؛ با وجود این که جنس تظاهرات کنندگان همه هزاره بود، دادن گل توسط عده‌ای از تظاهرات کنندگان به نیروهای امنیتی، گروهی با یونیفورم‌های خاص پس از برگزاری تظاهرات، جاده‌های مسیر تظاهرات را نظافت کردند و الفاظ زننده مشهود نبود.
دولتی‌ها که نگران آشوبی همانند 20 آبان 94 بودند، پس از تظاهرات نفس راحتی کشیدند. اشرف غنی و نیروهای امنیتی از پایان موفقیت آمیز ابراز خرسندی کردند. «بارنت روبین» کارشناس مشهور آمریکایی و مشاور نماینده سابق ویژه آمریکا در امور افغانستان و پاکستان که اوضاع افغانستان را رصد می‌کند در صفحه توییتر خود از عدم خشونت در تظاهرات روز دوشنبه یاد کرده و آن را ستوده است.
انتهای مطلب/.