وحید مژده از جمله کارشناسان مطرح افغانستانی و آگاه مسائل امنیتی منطقه در یادداشتی، به ترسیم فضای پس از کریم اف در ازبکستان پرداخت.

ایران شرقی/ در این یادداشت آمده است:
معمولاً دیکتاتورها، انسان‌هایی بی‌جانشین هستند، وقتی یک دیکتاتور از دنیا می‌رود مشکل است آنچه را که او به دست آورده آن را حفظ کرد و جانشینی همانند وی تعیین کرد. این مشکل اکنون در آسیای مرکزی بویژه ازبکستان چهره خود را نمایان می‌کند، امروز وقتی در مورد جانشینی «اسلام کریم‌اف» صحبت می‌شود، از افرادی نام برده می‌شود که جز سرکوب‌گری، دستاورد دیگری در زندگی سیاسی خود نداشتند. یا اسامی کسانی مانند دختر اسلام کریم‌اف ورد زبان‌ها است که اصلاً در دولت‌داری تجربه‌ای نداشته، ضمن اینکه سابقه فساد مالی را در پرونده خود دارد.
آنچه در ازبکستان امروز اتفاق افتاده روی کشورهای دیگر آسیای مرکزی نیز تأثیرگذار خواهد بود، حالا این بحران جانشینی یکی از بحران‌های مهمی است که در چند سال اخیر بخصوص در طول سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، کشورهای آسیای مرکزی آن را در ازبکستان تجربه می‌کند. امروز ما می‌بینیم به دلیل وجود چنین مشکلی، حتی مرگ اسلام کریم‌اف نیز برای چندین روز پنهان می‌ماند که این مسئله حامل پیام امیدوارکننده‌ای نیست.
همچنین یکی از مشکلات بزرگی که در آسیای مرکزی وجود داشته، مسئله دیکتاتوری است. در حالیکه چنانچه در این کشورها، (آسیای مرکزی) مسئله دیکتاتوری بگونه‌ای مسالمت آمیز و غیر اختلافی حل و فصل می‌شد، محال بود که گروه‌های تروریستی قدرتی به اندازه امروز داشته باشند.
این مورد در روابط بین الملل نیز مسبوق به سابقه است زمانی که صدای مردم توسط صدام حسین قطع شد، تا جاییکه حتی مردم به صورت آزادانه توانی برای رفتن به مسجد نیز نداشتند، دقیقا در همان زمان، گروه‌هایی در حال شکلگیری بود  که اکنون خود را نشان داده و عراق امروز را با چنین مسائلی روبرو کردند.
اگر در آسیای مرکزی بویژه ازبکستان همچنان بر رویکرد اقتدارگرایی تاکید شود، این فرصت بیشتر از پیش به دست گروه‌های تندرو خواهد افتاد تا خود را آماده رونمایی کند.
اما اگر وضع شکل دیگری به خود گرفته و وضعیت به سمت عادی شدن برود، یعنی کسی که قدرت ازبکستان را به دست می‌گیرد فضا را برای ظهور اندیشه‌های جدید باز نماید، گروه‌های تروریستی مجال سربازگیری را نخواهند داشت و اوضاع به سامان خواهد گردید.
در نهایت اینکه، این فرصت خوبی برای ازبکستان است که با باز کردن فضا مجال سربازگیری را از گروه‌های افراطی بگیرد، در آسیای مرکزی معمولاً مردمانی هستند که تمایلی به طرف تندروی نداشته و گروه‌های تروریستی از مجبوریت آنها استفاده کرده‌اند.
در حرکت اسلامی ازبکستان طوری که دیده می‌شود خانواده‌ها به شمول کودکان و زنان در ولایت «زابل» افغانستان آمده‌اند، در حالیکه اگر مسئله مجبوریت نمی‌بود در مکانی مانند زابل که هیچ امکانات زندگی فراهم نیست، نمی آمدند.
در نهایت اینکه ما امیدواریم فضا برای ظهور اندیشه‌ها در ازبکستان باز و وضعیت ازبکستان بهبود یابد.
از سوی دیگر،  ازبکستان کشور مهمی در آسیای مرکزی است و ناامنی‌های آن روی سایر کشورهای آسیای مرکزی بویژه تاجیکستان تأثیرگذار خواهد بود. از طرفی هم باید ترکیب قومیتی ازبکستان را در نظر داشت، با آنکه ظاهراً در ازبکستان تنها ازبک‌ها زندگی می‌کنند، اما این طور نیست، در آن کشور اقوام مختلفی حاضر بوده که تاجیک بخشی از آن محسوب میگردد. بخصوص تعداد زیاد تاجیک‌ها در آنجا هستند. در نهایت اینکه، این حالت روی تاجیکستان نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد، اگر بحران جانشینی هر چه زودتر حل نشود، این خلا مشکلات متعددی به دنبال خواهد داشت.
اما اگر به موضوع بحران جانشینی بازگردیم، خواهیم یافت که اگر در ازبکستان حالت طوری شود که بحران جانشینی سبب کشمکش‌های سیاسی شده و گروه‌های تندرو خود را به ازبکستان برسانند، با توجه به نارضایتی‌های که بین مردم از قبل وجود داشته، احتمالاً وضع در ازبکستان وخیم‌تر می‌شود. بخصوص از سوی داعش که مترصد فرصتی است تا برای ورود به ازبکستان و رخنه در این کشور، ثبات و امنیت روسیه را نیز مورد تهدید خود قرار دهد.
اگر وضع از کنترل خارج شود، با توجه به اینکه اقوام مختلف در طول 70 سال در آسیای مرکزی با هم زندگی کرده‌اند و از هم جدا نیستند، بنابرین ناامنی در یک کشور به سایر کشورها نیز تسری پیدا خواهد کرد.
باید به این نکته البته تاکید بیشتری داشت. هیچ چیزی در این شرایط به دور از امکان نیست، با توجه به اینکه روسیه در برابر قدرت‌طلبی‌های آمریکا اکنون به عنوان یک هژمون قد علم کرده، آمریکا همه روزه فشارهای بیشتری به مسکو وارد خواهد آورد.
روسیه طی مدت زمان اخیر نشان داده است تحریم‌های غربی آنگونه که باید، بر این کشور تاثیرگذار نبوده اما کارشناسان همچنان پاشنه آشیل این کشور را مئسله امنیت مرزهای جنوبی روسیه می‌دانند.
در همین حال، آمریکا و متحدان واشنگتن، تلاش بسیاری دارند تا ناتو را از طریق اروپای شرقی به سمت روسیه گسترش داده از مسیر وزیرستان، ناامنی‌های بیشتری را متوجه آسیای مرکزی نمایند.
به همین دلیل، شاهد جنگ‌های شدیدی در قندوز، فاریاب، جوزجان، سرپل و بدخشان هستیم که اینها همه، با توجه به نزدیکی جغرافیایی با منطقه مورد بحث، طبیعتا اثرات خود را در بلند مدت به جای خواهد گذاشت.
انتهای مطلب/.