«الکساندر کنیازف» کارشناس سیاسی و تحلیلگر مسائل آسیای مرکزی و خاورمیانه در یادداشتی اختصاصی که در اختیار دفتر منطقه‌ای قرار داد، به اهداف ایجاد ائتلاف جدید نظامی میان چین، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان پرداخت.

ایران شرقی/ در این یادداشت آمده است: انتشار خبر ایجاد ائتلاف نظامی تحت عنوان «مکانیسم چهارجانبه هماهنگی و همکاری» با حضور چین، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان از سوی خبرگزاری «رویترز» و «دیلی پاکستان» هیجان برانگیز به نظر می‌رسد.
البته این اقدام نتیجه نشست‌ها و مذاکراتی است که طی ماه‌های اخیر دنبال شده است. به عنوان مثال در ماه فوریه و مارس سال جاری میلادی «هو شین کونگ» وزیر امنیت اجتماعی چین و «رمضان رحیم زاده» وزیر کشور تاجیکستان در پکن دیدار کرده و سپس در دوشنبه پایتخت تاجیکستان نیز فرماندهان ستاد کل ارتش های چین، تاجیکستان و پاکستان با مشارکت «چن گوپین» نماینده ویژه چین در امور امنیتی و مبارزه با تروریسم مذاکرات انجام دادند.
پس از مذاکرات دوشنبه «فان فنگ‌هوی» رئیس ستاد کل ارتش چین بلافاصله عازم کابل پایتخت افغانستان شد. در آن موقع صحبت از ضرورت تدوین مبانی حقوقی همکاری‌های چهارجانبه برای استفاده آتی نیروهای مسلح این کشورها در راستای اهداف ترسیم شده به میان آمده بود.
مذاکرات اخیر «ارومچی» که با حضور «راحیل شریف» رئیس ستاد ارتش پاکستان، «فان فنگ‌هوی» رئیس ستاد کل ارتش چین، «قدم شاه شهیم» رئیس ستاد ارتش افغانستان و «امامعلی صابرزاده» معاون اول وزیر دفاع و رئیس ستاد ارتش تاجیکستان صورت گرفت، نه دارای ماهیت سیاسی بلکه اهداف عملی است.
ائتلاف نظامی زیر «چتر» چین
ائتلاف در حال شکل گیری نمی‌تواند یک اتحاد نظامی کلاسیک با اعضای دارای حقوق و تعهدات یکسان باشد، زیرا این 4 کشور از پتانسیل متفاوتی برخوردار بوده و گذشته از آن تا حدود زیادی دارای منافع مخالف هم می‌باشند.
به این دلیل این ائتلاف بیشتر حالت ساختار به اصطلاح «چتری» را خواهد داشت که در آن عضو مهم تر، یعنی چین مسئولیت ضمانت باقی اعضا در زمینه‌های را می پذیرد که هم برای پکن و هم برای هر یک از این کشورها حائز اهمیت می‌باشد. به طور طبیعی چین تامین مالی و نظامی- فنی این پروژه را عهده دار خواهد شد.
در واقع این ائتلاف به نوعی حاصل روابط دوجانبه پکن با هر یک از این کشورها می‌باشد که وجود اختلافات بین آنها (نظیر اختلافات میان پاکستان و افغانستان) را نیز مد نظر قرار داده است.
چنانچه برای همکاری‌های نظامی میان پاکستان و چین عنصر «ضد هندی» مهم است، پس مثلا تاجیکستان نیازی به این نوع نگاه نداشته و گذشته از آن نسبت به پروژه‌های سرمایه گذاری هند علاقه‌مند بوده و از ناحیه دهلی نو برای امنیت ملی خود نیز احساس تهدید نمی‌کند. یعنی در این مورد تاجیکستان حداقل موضع بی‌طرفانه خواهد داشت.
کابل نیز به شدت از حضور در هر گونه همکاری علیه هند پرهیز خواهد کرد. زیرا هند امروز یکی از سرمایه گذاران عمده در افغانستان بوده و به نیروهای امنیتی افغان از جمله ارتش آن کمک‌های نظامی قابل توجهی انجام می‌دهد.
علاوه بر آن دهلی نو یکی از مهمترین مجریان سیاست های آمریکا در افغانستان بوده و بعید است که دولت کابل با وابستگی‌های که به واشنگتن دارد، با این موضوع مخالفت کند.
چین و پاکستان علیه هند
چین و پاکستان همواره نسبت به اقدامات منطقه‌ای هند حساسیت نشان می‌دهند. در حال حاضر تامین امنیت پروژه ساخت دهلیز اقتصادی چین و پاکستان یکی از زمینه همکاری‌های نظامی میان پکن و اسلام آباد می‌باشد. در 4 آگوست «وانگ یی» وزیر امور خارجه چین در پنجمین همایش «اکسپو اوراسیا» با برجسته ارزیابی کردن این پروژه، گفت: ساخت دهلیز اوراسیا جزئی مهم از کمربند اقتصادی جاده ابریشم است که از جمله مسیرهای دریایی را نیز در بر می‌گیرد. این دهلیزهای حمل‌ونقلی همکاری‌های اقتصادی، تاریخی، فرهنگی و تعاملات بین شرق و غرب را تقویت خواهند کرد.
همچنین در 13 مارس سال جاری میلادی بر اساس توافق میان پکن و اسلام آباد استقرار واحدهای ارتش چین در قلمرو پاکستان با هدف حفاظت از دهلیز اقتصادی بین 2 کشور آغاز شد که از بندر«گوادر» تا «سین کیانگ» چین را فرا گرفته و از طریق منطقه «گلگت بلتستان» که آن را هند بخشی از قلمرو خود می‌داند، عبور خواهد کرد.
برای اسلام آباد کمک‌های نهادهای امنیتی چین در امر مقابله با فعالیت های تخریب کارانه سرویس های اطلاعاتی هند مهم می‌باشد.
در اسلام آباد مراکز جاسوسی هند وجود دارد که بر روی اقدامات این کشور و همچنین چگونگی سازمان دهی اقدامات تروریستی و خرابکارانه توسط گروه‌های افراط‌گرای مذهبی در قلمرو پاکستان کار می‌کنند.
مقامات پاکستان معتقدند: به مراکز جاسوسی و تحلیل هند رژیم صهیونیستی و برخی از کشورهای عربی کمک می‌کنند.
طبق اطلاع اسلام آباد، واحد پژوهش و تحلیل هند دارای شبکه گسترده ای از عوامل و عناصر خرابکار در میان فرق مذهبی و گروه‌های قومی پاکستان و به خصوص در استان‌های «سند» و «پنجاب» می‌باشد.
بر اساس اطلاع منابع پاکستانی، واحد پژوهش و تحلیل هند 40 اردوگاه آموزشی برای آماده سازی تروریست‌ها و خرابکاران در اختیار داشته و فعالیت‌های شبکه‌های خارجی سازمان های اطلاعاتی دهلی نو از سوی سفارت هند در واشنگتن هماهنگ می‌شود.
نگاه چین به همکاری با افغانستان و تاجیکستان
منافع چین در رابطه به تامین امنیت در تاجیکستان و افغانستان نیز تشابهی با وضعیت هند دارد که عمدتا به تاسیسات اقتصادی پکن و فعالیت های گروه های افراطی و تروریستی در این 2 کشور ارتباط می‌گیرد. طی چند ماهی که از رسانه‌ای شدن خبر ائتلاف چهارجانبه می‌گذرد، چین به طور چشمگیری کمک های نظامی خود به افغانستان را افزایش داد و هند نیز با ارائه کمک های مربوطه به کابل همچنان مهم ترین رقیب پکن در این زمینه دانسته می‌شود.
جلب افغانستان به ائتلافی که نقش تعیین کننده در آن با چین می‌باشد، به این معناست که پکن می خواهد تلاش کند تا از گسترش نفوذ هند در این کشور تا جای ممکن جلوگیری به عمل آورده و همزمان میزان وابستگی نیروهای امنیتی افغان از آمریکا، غرب، کشورهای عربی و ترکیه را نیز کاهش دهد.
به طور طبیعی پکن با ایجاد این ائتلاف می‌خواهد از نیروهای امنیتی کشورهای عضو جهت مقابله با هر گونه فعالیت های مستقیم علیه چین (نظیر اقدامات گروه‌های جدایی طلب اویغور) بهره برداری کند. احتمالا تصادفی نبود که چین در آستانه مذاکرات ارومچی از ​​نیروهای امنیتی افغانستان بابت کمک برای خنثی سازی گروه تروریستی اویغورتبار در ترکیب حرکت اسلامی ترکستان شرقی تشکر و قدردانی کرد. در همان روزها بود که پکن ورود هیئت طالبان را تائید کرد که این به معنای تلاش‌های چین در جهت ادامه مذاکرات بین گروههای افغانی با حمایت‌های این کشور می‌باشد.
به عبارت دیگر چین در راستای تحقق پروژه‌های خود در منطقه سعی می کند تا از همه ابزارهای موجود (از نظامی گرفته تا دیپلماتیک) استفاده کند.
تصادفی نیست که از واشنگتن صداهای تایید این ائتلاف به گوش می‌رسد. البته آمریکا از آنکه پاکستان نه تنها از نظر اقتصادی بلکه نظامی نیز بیش از پیش زیر «چتر» چین قرار می گیرد، در مجموع احساس ناراحتی می‌کند ولی باز هم مطمئن است که این نوع ائتلاف‌های از نظر ترکیب اعضا قدرت مقاومت با منافع کلان آمریکا در منطقه را ندارد. زیرا امروز کنترل حوزه های امنیتی افغانستان عمدتا با واشنگتن بوده و این کشور بر ساختارهای امنیتی و مدیریت سیاسی افغانستان، پاکستان و تا حدودی تاجیکستان تاثیر قابل توجهی دارد.
در حقیقت کنترل حوزه امنیتی افغانستان و همچنین تاثیر قابل توجهی روی ساختارهای امنیتی و مدیریت سیاسی افغانستان، پاکستان و تا حدودی تاجیکستان با آمریکا می‌باشد.
چین در نقش مشابه با روسیه
ائتلاف چهارگانه در حال شکل گیری به لحاظ محتوایی به سازمان پیمان امنیت جمعی شباهت‌های زیادی داشته و نقشی را که در آن روسیه اجرا می‌کند، در این ساختار جدید چین بر عهده خواهد داشت. برای روسیه مشارکت تاجیکستان در این ائتلاف مشکوک به نظر می‌رسد، اما احتمالا دوشنبه حضور در این 2 سازمان را به عنوان فرصت مانورهای موقعیتی بین منافع روسیه و چین با هدف دست یافتن به سود و نتایج مطلوب تری برای خود می‌داند.
البته منشور سازمان پیمان امنیت جمعی حق حضور اعضا در سایر اتحادیه‌های نظامی را نمی‌دهد و به این دلیل در آینده نزدیک باید منتظر واکنش مسکو نسبت به این اقدام دوشنبه بود (که احتمالا علنی و رسانه‌ای نخواهد شد).
استقرار واحدهای نظامی ارتش چین در پاکستان نشان می‌دهد که استفاده از نیروهای مسلح در چارچوب ائتلاف جدید فقط در یک جهت صورت خواهد گرفت. به این معنا که واحدهای چینی در خاک دیگر کشورهای عضو حضور یافته و هرگز شاهد وضعیتی بالعکس نخواهیم بود. مطرح کردن اصل عدم مشارکت چین در ائتلاف‌های نظامی و عدم استفاده از نیروهای مسلح این کشور در خارج، به اصطلاح سنتی است که دیگر به گذشته تعلق می‌گیرد.
پکن گسترش منافع خود در خارج از کشور و نیاز به حفاظت مناسب آنها را از اولویت های سیاست خارجی خود می‌داند.
«وانگ یی» وزیر امور خارجه چین در ماه می 2014 در رابطه به این موضوع گفته بود: ما همه اقدامات ممکن را پیاده خواهیم کرد تا حفاظت و ارائه خدمات به چینی‌ها در خارج از کشور بهبود یافته و از حقوق قانونی و منافع در حال گسترش آنها به طور جدی تر حمایت صورت گیرد.
بر اساس این تغییرات اساسی بود که چین با «هدف حفظ منافع شرکت ها و اتباع» خود در سودان واحد نظامی مستقر کرد و جهت خروج شهروندان خویش از یمن از نیروی دریایی استفاده کرد.
بنابراین اهداف ایجاد ائتلاف جدید چهارجانبه نظامی قبل از هر چیزی باید با توجه به تغییر رویکردهای سیاست خارجی چین مورد توجه قرار داده شود.