مطالعات شرق/

نجیب الله سلیمان‌خیل*

بر اساس گزارش‌ها، گروه طالبان در سال‌های اخیر توانسته درآمد مالی خود را از مجراهای قاچاق مواد مخدر، استخراج غیرقانونی معادن و صادرات افزایش دهد، درآمد این گروه را تنها در سال مالی 1398 (که در مارس 2020 خاتمه یافت) 1.6 میلیارد دلار تخمین زده‌اند. این موضوع در گزارش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که در مورد استقلال مالی طالبان در این اواخر منتشر شده نیز به وضوح بیان شده است. با توجه به نقش تأمین مالی طالبان در سیاست‌گذاری‌های کلان این گروه، استقلال مالی طالبان پیامدهای قابل ملاحظه‌ای در پی خواهد داشت. فرضیه این نوشتار بر این است که استقلال مالی طالبان محصول تنوع در منابع درآمدی این گروه است و بر روابط آن با سایر شبکه‌های تروریستی تاثیر خواهد داشت و نقش حائز اهمیتی در برائت دادن به حامیان این گروه و تعهدات طالبان پس از امضاء توافق‌نامه صلح دارد.

طرح بحث
یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که در رابطه با طالبان مطرح می‌باشد این است که منابع مالی این گروه از کجا و چگونه تأمین شده و پایداری این منابع تا چه حد است؟ ردیابی منابع درآمد طالبان اغلب بر حدس و گمان‌ها استوار است. چون حساب‌های مالی این گروه تحریم بوده و هیچ گاه در دسترس عموم قرار نمی‌گیرند. اما یافته‌های مطالعات و تحقیقات مختلف در این زمینه، این امر را مشخص کرده که طالبان برای تأمین مخارج خود دارای یک سیستم پیچیده مالی است که برخلاف باورها وسیع‌تر از دریافت مالیات از تجارت مواد مخدر می‌باشد.
گرچه دولت افغانستان با همکاری مستقیم شرکای بین‌المللی خود همواره منابع مالی تروریسم را هدف قرار داده که تأثیر یا عدم تأثیر اقدامات آنها بحثی است که نمی‌توان در این مطلب به آن پرداخت، ولی در مقابل گروه طالبان در امر افزایش و تقویت منابع مالی خود توانسته موفق عمل کند که در نتیجه آن، امروز این گروه در موقعیت بهتر مالی در مقایسه با گذشته قرار گرفته است.
در این نوشتار تلاش می‌شود تا به چند پرسش در این زمینه پاسخ ارائه شود: اول اینکه عامل عمده استقلال مالی طالبان چه بوده؟ استقلال مالی طالبان بر روابط این گروه با سایر شبکه‌های تروریستی چه تأثیری خواهد داشت؟ و تأثیر استقلال مالی این گروه بر تعهدات طالبان پس از امضاء موافقت‌نامه صلح چه خواهد بود؟
فرض نویسنده بر این است که استقلال مالی طالبان بر روابط این گروه با سایر شبکه‌های تروریستی تأثیر مستقیمی داشته و منجر به سرباز زدن این گروه از تعهدات بعد از امضاء موافقت‌نامه صلح و برائت دادن به حامیان آنها می‌شود. در نهایت ممکن است این استقلال منجر به تبدیل شدن این گروه به یک تهدید بالقوه شود.

استقلال مالی طالبان محصول متنوع سازی منابع درآمدی
بر اساس گزارشی که توسط تیم نظارتی سازمان ملل از تحریم‌ها علیه گروه القاعده و طالبان تهیه شده، درآمد طالبان از مجراهای غیرقانونی از جمله کشت و قاچاق مواد مخدر، مالیات بر فعالیت‌های اقتصادی، درآمد از شرکت‌های مخابراتی، استخراج معادن و سایر کمک‌ها تأمین می‌شوند.
با وجود اینکه دولت افغانستان با همکاری شرکای بین‌المللی خود در تلاش خشکاندن این منابع بوده، در مقابل، این گروه همواره در صدد متنوع سازی منابع درآمد خود بوده است. کشت و قاچاق غیرقانونی مواد مخدر یکی از عمده‌ترین منابع درآمد این گروه در گذشته بوده است. بر اساس گزارش‌‌های موجود، صرفاً از بودجه سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ گروه طالبان که حدود ۴۰۰ میلیون دلار برآورد شده، حدود یک سوم آن از کشت و قاچاق مواد مخدر به دست آمده و این گروه بیشترین سرمایه گذاری را در مناطقی انجام داده که لابراتوارهای تبدیل تریاک به هروئین و سایر انواع مواد مخدر در آنجا قرار دارند.
شواهد حاکی از آن است که این گروه نه تنها به رشد منابع قبلی درآمد خود که عمده‌ترین آن کشت و قاچاق مواد مخدر است، پرداخته، بلکه منابع جدید درآمدی همچون استخراج غیرقانونی معادن، بهینه‌سازی روش‌های اخذ مالیات، ایجاد بازارهای صادراتی از طریق روابط با بخش عمده فروشی، آدم‌ربایی، وضع مالیات بر فعالیت‌های اقتصادی و دریافت کمک را نیز توسعه داده است. این امر دال بر متنوع سازی در سیاست‌های مالی این گروه می‌باشد. هدف طالبان رسیدن به استقلال مالی با استفاده از درآمدهای بالقوه در مناطق تحت کنترل نظامی این گروه به شمار رفته و تلاش‌ها برای رسیدن به همین هدف ممکن است یکی از دلایل عمده تاخت و تاز این گروه به مناطق سرشار از منابع معدنی قابل بهره‌برداری در افغانستان به شمار رود.
به عنوان مثال ولایت جنوبی هلمند در این اواخر مورد هجوم نظامی این گروه قرار گرفت که دلیل آن ممکن است تلاش برای کسب کنترل دوباره منابع از دست رفته این گروه باشد، چون بر اساس یک گزارش سازمان ملل که در سال ۲۰۱۴ میلادی منتشر شده، طالبان از 25 تا 30 مورد عملیات غیر قانونی برداشت و استحصال معادن که در ولایت جنوبی هلمند انجام می‌شود، سالانه بیش از ۱۰ میلیون دلار به دست می‌آورد.

استقلال مالی طالبان و روابط این گروه با سایر شبکه‌ها و سازمان‌ها
طالبان از گذشته متهم به همکاری با شبکه‌های مطرح تروریستی جهان به ویژه گروه القاعده بوده است، حتی در گذشته طالبان و القاعده به فراهم‌سازی منابع مالی و لجستیکی برای گروه‌های تروریستی آسیای مرکزی مانند تحریک اسلامی ازبکستان IMU نیز متهم بوده‌اند.
ممکن است، دلیل عمده ارتباط بین این دو گروه نیز کمک‌های مالی القاعده برای گروه طالبان باشد. فشارهای جامعه جهانی و تعهد طالبان مبنی بر قطع روابط با گروه القاعده در کوتاه مدت ممکن است منجر به کاهش موارد همکاری میان این دو گروه شود، اما در دراز مدت احتمال می‌رود که با دستیابی به استقلال کامل مالی، طالبان بر تصمیم خود مبنی بر کاهش روابط با گروه‌های شناخته شده تروریستی به ویژه القاعده تجدید نظر کند.
افزون بر آن، در حال حاضر گروه طالبان به دریافت منابع مالی از سازمان‌های اطلاعاتی کشورهای منطقه نیز متهم شده است. بر اساس گزارش‌ها، دولت پاکستان به شکل علنی به حمایت از این گروه بین سال‌های 1994 و 2001 پرداخته و حتی بعد از آن نیز سازمان اطلاعاتی این کشور به این حمایت ادامه داده است. وابستگی مالی گروه طالبان به سازمان‌های اطلاعاتی همواره استقلال نظامی و عملیاتی این گروه را زیر سؤال برده است. اما اینکه استقلال مالی طالبان، استقلال نظامی این گروه را تضمین کرده و منجر به کاهش وابستگی این گروه به سازمان‌های اطلاعاتی کشورهای منطقه خواهد شد و یا خیر، به نظر نویسنده امری امکان‌ناپذیر است چون در این موضوع تنها مسئله مالی تصمیم گیرنده نیست بلکه عوامل متعدد دیگری نیز نقش داشته و خواهند داشت.

استقلال مالی طالبان و تعهدات این گروه پس از موافقت‌نامه صلح
تعهداتی که در موافقت‌نامه صلح امضاء خواهد شد، اجرای آن توسط جامعه جهانی و قدرت‌های بزرگ تضمین می‌شود و در صورت سرباز زدن طالبان از اجرای تعهدات این موافقت‌نامه، ممکن است این گروه، کشورها و سازمان‌های حامی آن با فشارهای گوناگون جامعه جهانی مواجه شوند. استقلال مالی، گروه طالبان و حامیان آن را از فشارهای جامعه جهانی مصون نگه داشته و این گروه افراطی را قادر می‌سازد تا از تعهدات اصلی خود که با وساطت آمریکا برای پایان بخشیدن به جنگ 19 ساله در افغانستان سپرده، شانه خالی کند.
در ضمن، افزایش قدرت مالی طالبان باعث اطمینان خاطر کشورها و سازمان‌های حامی این گروه نیز شده و آنها را از تحر‌یم‌های سازمان‌های بین‌المللی مصون نگه خواهد داشت که این خود نقطه عطفی است که باید سازمان‌های ملی و بین‌المللی به آن توجه داشته باشند.

جمع‌بندی
گروه طالبان امکانات مالی خود را به هدف مبدل شدن به یک سازمان مستقل از دید مالی افزایش داده است. استقلال مالی طالبان پیامدهای قابل ملاحظه‌ای در پی خواهد داشت که این پیامدها ممکن است بر روابط این گروه با دیگر شبکه‌های تروریستی و تعهدات این گروه پس از امضاء موافقت‌نامه صلح تأثیر مستقیمی گذاشته و منجر می‌شود که آن کشورها و گروه‌ها را از اتهام کمک مالی به طالبان مبرا کند. با خارج شدن ایالات متحده آمریکا از افغانستان و بازگشت احتمالی طالبان به معادله قدرت در کابل، استقلال مالی گروه طالبان نقش این گروه به عنوان یک نیروی بی‌ثبات کننده را بیش از پیش تقویت خواهد کرد.
برای جلوگیری از مبدل شدن افغانستان به محلی امن برای تروریست‌های بین‌المللی، دولت افغانستان و شرکای بین‌المللی و منطقه‌ای آن باید علیه فعالیت‌های تولید ثروت طالبان اقدام کرده و مانع رسیدن این گروه به افزایش درآمد مالی و بالاخره استقلال کامل مالی طالبان شوند. اگر دولت افغانستان و شرکای بین‌المللی و منطقه‌ای آن در این راستا سعی و تلاش لازم را به خرج ندهند، این غفلت منجر به رشد طالبان با بودجه ثابت و منابع درآمد پایدار شده و نقش این گروه را به عنوان یک نیروی بی‌ثبات کننده و تهدید کننده، در افغانستان و منطقه تقویت خواهد کرد.
انتهای مطلب/

*کارشناس ارشد امور مالی