مطالعات شرق/

عبدالرحیم کامل*

مقدمه
واقعیت این است که پروسه صلح افغانستان از حالت دو جانبه خارج شده و بازیگران زیادی در این مسئله حضور مؤثر دارند. در کنار همکاران بین‌المللی افغانستان، کشورهای منطقه و همسایه افغانستان در پیشرفت گفتگوهای صلح افغانستان، نقش و جایگاه تعیین کننده دارند. جمهوری اسلامی ایران، پاکستان، هند، چین و کشورهای آسیایی مرکزی از زمان تهاجم شوروی در افغانستان تا هم اکنون که زمان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان است، در جنگ و صلح این کشور موضع تعیین کننده داشته‌اند.
 
در خصوص پروسه صلح اگر دقیق توجه شود، تمام سعی دولت افغانستان روی دو موضوع متمرکز است که عبارتند از، مالکیت و رهبری دولت افغانستان در مدیریت پروسه صلح و دیگری هم حفظ نظام جمهوریت و دستاوردهای دو دهه‌ اخیر افغانستان.
از این رو، دولت افغانستان، در تلاش است تا از طریق مشورت و ایجاد همسویی این کشورها با دولت افغانستان، پروسه صلح افغانستان را تا حد امکان در تحت مالکیت و رهبری دولت افغانستان قرار دهد. سفرهای عبدالله عبدالله رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان به کشورهای پاکستان، هند و ایران در همین زمینه قابل تحلیل است. هدف از سفرهای عبدالله به پاکستان و هند نیز ایجاد همسویی میان این دولت‌ها با دولت افغانستان در قبال پروسه صلح افغانستان بود که چون مدتی از آن سپری شده است به آن نمی‌پردازیم.
 
انتظارات متقابل افغانستان و ایران در  سفر عبدالله به ایران
روابط کشورهای منطقه آن چنان به هم تنیده شده که خشونت‌های موجود هرگز در پشت مرزها مهار نمی‌مانند و به منطقه نیز سرایت می‌کنند. از این رو این برداشت کاملا درست است که جنگ و صلح افغانستان با ثبات و ناآرامی منطقه رابطه مستقیم دارد. عکس این موضوع نیز درست است که کشورهای منطقه در ایجاد و استقرار صلح در افغانستان نیز یک طرف مهم و تأثیر گذار به حساب می‌آیند که نادیده انگاشتن آنان درست به نظر نمی‌رسد. همین واقعیت، باعث شده که کشورهای منطقه و همسایه افغانستان مخصوصا دولت جمهوری اسلامی ایران در قبال جنگ و صلح افغانستان خود را  تأثیرگذار بداند.
دقیقا به دلیل همین بُعد و پیامدهای منطقه‌ای جنگ و صلح افغانستان است که دولت جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته هم زمان با آغاز گفتگوهای صلح طالبان با دولت آمریکا، از نادیده انگاشتن این کشور به شدت ابراز نارضایتی کرد.
خوب است یادآوری شود که در دیداری که معاون سیاسی وزارت خارجه ایران در هشتم مرداد ماه1398 با خانم اینگرید هیدن، معاون سیاسی دفتر نمایندگی سازمان ملل در افغانستان (یوناما) در تهران داشت، سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران "رویکرد حذفی و یکجانبه گرایانه" در روند صلح افغانستان را مردود خوانده و تاکید کرده بود که "مشورت با کشورهای همسایه افغانستان و رفع نگرانی آنها تضمین کننده موفقیت دولت افغانستان در اجرای هرگونه توافق صلح می‌باشد."
دولت افغانستان تا مدتی به این موضوع توجه جدی نکرد. زیرا به گمان دولت افغانستان، جمهوری اسلامی ایران در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در سال 1398 به نحوی از جهت گیری‌های عبدالله رقیب اصلی اشرف غنی حمایت می‌کرد و تا مدتی پیروزی اشرف غنی را تبریک نگفت. اما بعدا با شکل گیری دولت منتخب جدید افغانستان، رهبری  دولت افغانستان در صدد شد تا در خصوص پروسه صلح افغانستان، همسویی کشورهای منطقه مخصوصا ایران را جلب کند. عبدالله عبدالله در عین حالی که تاکنون هم یک چهره رقیب به نظر می‌رسد ولی شورای عالی مصالحه ملی یک نهاد دولتی است و عبدالله عبدالله به عنوان نماینده دولت افغانستان برای مشورت و جلب نظر کشورهای منطقه به پاکستان، هندوستان و ایران سفر کرد.
 
رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان یکشنبه 27 مهر ماه وارد ایران شد و با رئیس جمهور، وزیر امور خارجه، رئیس مجلس شورای اسلامی، دبیر شورای امنیت ملی، وزیر نیرو و دیگر مقامات عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران ملاقات کرد. هدف از سفر رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان به جمهوری اسلامی ایران گفتگو درباره‌ تلاش‌های صلح و روابط دو جانبه میان دو کشور عنوان شد.
 
تلاش دولت افغانستان این است که کشورهای منطقه مخصوصا جمهوری اسلامی ایران، از موقف دولت افغانستان در گفتگوهای صلح قطر حمایت کند. موقف واضح دولت افغانستان این است که نظام جمهوریت و دستاوردهای دو دهه اخیر افغانستان در جریان گفتگوهای صلح محافظت شود و پروسه صلح افغانستان به مالکیت و رهبری افغانستان باید به پیش برده شود. چندی قبل نیز معاون دوم رئیس جمهور افغانستان در دیدار با سفیر ایران در کابل، از ایران خواسته بود تا در جمع کشورهای گروه حامی صلح افغانستان در قطر  قرار گیرد. این کشورها شامل اندونزی، آلمان، نروژ، پاکستان و  چند کشور دیگر می‌باشند که نقش همکاری برای عبور از بن بست در گفتگوهای هیأت صلح در قطر را دارند.
به نظر می‌رسد که در سفر عبدالله به ایران، تا حدودی انتظارات متقابل برآورده شده و دولت جمهوری اسلامی ایران از موقف دولت افغانستان در پروسه صلح اعلام حمایت کرده است.
به نقل از صفحه رسمی شورای عالی مصالحه ملی، در پایان این سفر، عبدالله  گفت:" رهبری جمهوری اسلامی ایران موفقیت صلح را در افغانستان، به سود منطقه و جهان می‌دانند و از روند صلح با رهبری و مدیریت افغانستان حمایت همه‌جانبه می‌کنند."
 
جمع‌بندی
دولت افغانستان در تلاش است تا میان کشورهای منطقه و همسایه که در قضایای جنگ و صلح افغانستان تأثیرگذار هستند، نوعی همسویی منطقه‌ای ایجاد کرده تا از موقف دولت افغانستان حمایت کنند. سفر دوره‌ای عبدالله رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان به پاکستان، هند، جمهوری اسلامی ایران و سپس به دیگر کشورهای منطقه به همین هدف صورت می‌گیرد. علی‌رغم برخی از دیدگاه‌های غیر رسمی که عبدالله را تا هنوز یک چهره رقیب برای دولت حاکم در افغانستان می‌داند، ولی به صورت رسمی عبدالله نماینده دولت افغانستان در همسویی کشورهای منطقه با مطالبه اصلی دولت افغانستان در پروسه صلح است.  
 
علی‌رغم تلاش‌های افغانستان و انتظارات متقابل میان دولت افغانستان و کشورهای همسایه و منطقه، منطق سیاست خارجی کشورها همان منافع ملی است. منافع ملی کشورها در بازی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی حالت غیرثابت دارند. گاهی برخی از کشورهای منطقه مانند پاکستان در قضایای افغانستان از طریق کانال‌های مختلف سیاستگذاری می‌کند. به همین دلیل است که پس از سفر عبدالله به پاکستان و استقبال گرم از وی به عنوان نماینده دولت افغانستان، پاکستان، در این هفته از گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی افغانستان و چهره مخالف با سیاست‌های دولت افغانستان نیز به اسلام‌آباد دعوت کرد و به همان سطح هم از وی استقبال نمود.
انتهای مطلب/

*کارشناس افغانستانی