موسسه مطالعات راهبردی شرق/ 
 
مقدمه
انتخابات در آسیای مرکزی واژه‌ای غریب و البته بدون جذابیت سیاسی است. با این حال زمانی که سخن از انتخابات در جمهوری قرقیزستان در میان باشد، شرایط کمی متفاوت است. چالش‌های سیاسی و رقابت‌های نسبتا بازتر انتخاباتی (در مقایسه با 4 جمهوری دیگر در آسیای مرکزی) در این جمهوری بسیار مشهودتر و زنده‌تر است. این موضوع مجال را برای تضاد منافع و تضارب آراء مختلف فراهم آورده است. در عین حال، انتخابات با تمام مزیت‌هایی که در جامعه‌پذیری و رشد عقلانیت سیاسی در این جمهوری داشته است، عنصر «ثبات» را نیز دستخوش تغییر و دگرگونی کرده که بعضا با تبعات امنیتی نیز همراه بوده است. همین امر نیز موجب شده تا در خلال تضادهای سیاسی و رقابت‌های انتخاباتی، منافع بازیگران داخلی، منطقه‌ای و خارجی نیز ورود محسوسی داشته باشند. در تحولات سال‌های 2005 و 2010 و حتی انتخابات سال 2017 این موضوع به خوبی مشهود بود. چین، روسیه، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و نیز بازیگران منطقه‌ای نظیر ازبکستان و حتی به میزان کمتری ترکیه در این تحولات نقش‌آفرینی داشتند. در یادداشت حاضر ضمن ارائه یک برآورد کلی از روندهای سیاسی مرتبط با انتخابات پارلمانی پیش‌رو - که قرار است در مورخ 4 اکتبر(13/7/99) برگزار شود-  نگاهی تحلیلی به زمینه‌های بروز بی‌ثباتی در قرقیزستان خواهیم داشت.
  
آخرین برآوردها از رقابت احزاب و جریان‌های سیاسی
رقابت نهایی برای کسب 120 کرسی پارلمان در قرقیزستان در تاریخ 4 اکتبر در شرایطی بسیار خاص انجام خواهد گرفت. پس از ثبت‌نام اولیه و تحویل تمام مدارک و ارائه لیست‌های انتخاباتی، به دست آوردن حداقل 7 درصد از کل آراء برای ورود به پارلمان از شروط ضروری است. معمولا بین 5 تا 6 حزب، موفق به کسب آستانه 7 درصدی برای ورود به پارلمان می‌شوند. پیش از این آستانه ورود به پارلمان 9 درصد بود که با نظر جین‌بیک‌اف به 7 درصد کاهش یافت و شرایط برای حضور احزاب کوچک‌تر در پارلمان فراهم آمد. با این حال ورود به شورای عالی (جوگورکو کنش) شامل این آستانه 7 درصدی نیست. همچنین بر اساس قانون جدید نامزدهای انتخابات پارلمانی فقط در قالب لیست‌های حزبی حق شرکت در انتخابات را دارند. این موضوع دست رهبران احزاب را برای انعطاف بیشتر باز می‌گذارد و احتمال شکل‌گیری ائتلاف‌های سیاسی را افزایش می‌دهد. با این حال، رقابت برای قرار گرفتن در لیست‌های حزبی مفسده‌هایی نیز داشته است.

بر اساس آخرین گزارش رسمی کمیسیون مرکزی انتخابات از میان 44 حزبی که درخواست حضور در انتخابات را داشتند، تنها 15 حزب به صورت رسمی پروسه‌های مذکور را طی کرده اند و حضور آن‌ها در انتخابات مجاز است. احزابی که ثبت نام کرده اند اما نتوانسته اند مدارک مورد نیاز برای ثبت‌نام نهایی را تحویل دهند به مبلغ 5 میلیون صوم جریمه شده اند. 15 حزبی که حضور آن‌ها تاکنون در انتخابات پارلمانی نهایی شده است عبارت‌اند از: اکتیو، حزب جانبازان جنگ افغانستان و شرکت‌کنندگان در دیگر درگیری‌های نظامی، مکن اینتیماگی، حزب سوسیالیست آتامکن، مکنچیل، بیر بول، ییمان نورو، زمانداش، چون کازات، رفورما، رسپوبلیکا، سوسیال دموکرات، حزب دموکرات بیریمدیک، مکنیم قرقیزستان، اردو و حزب «قرقیزستان».

در حال حاضر حزب دموکرات بیریمدیک اصلی‌ترین و قوی‌ترین جریان سیاسی قرقیز است که به نظر می‌رسد از شانس بیشتری برای کسب اکثریت کرسی‌ها برخوردار است. بسیاری از مقامات دولتی، از جمله وزیر توسعه اجتماعی که اخیرا برای شرکت در انتخابات پارلمانی از سمت خود استعفا کرد، در حال حاضر در لیست این حزب قرار دارند. شاخص‌ترین چهره لیست حزب بیریمدیک نیز اصیل‌بیک جین‌بیک‌اف، رئیس پارلمان و برادر رئیس‌جمهور این کشور است. رسانه‌ها همچنین از نگاه ویژه سورانبای جین‌بیک‌اف به این حزب، به رغم اعلام بی‌طرفی، خبر می دهند . در عین حال حزب «مکنیم قرقیزستان» که به حزب ماتریموف‌ها معروف است، از جمله دیگر بازیگران بسیار تاثیرگذار در انتخابات پارلمانی است . این حزب از جمله جریان‌های سیاسی نزدیک به قبیله ماتریموف‌ها است که از جمله مهم‌ترین قبایل قرقیز محسوب می‌شود. رحیم‌ ماتریموف که به رحیم میلیون معروف بود از چهره‌های با نفوذ این حزب است. وی پیش‌تر معاون رئیس گمرک بود که اخیرا پرونده‌های فساد و اتهامات مالی و سیاسی وی در رسانه‌ها منتشر شد. البته باید اشاره داشت که در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2017، خاندان ماتریاموف همگی از سورانبای جین‌بیک‌اف حمایت کردند و پیش‌تر نیز از جریان‌های نزدیک به آتامبایف محسوب می‌شدند. اما پیش‌تر، در جریان برگزاری انتخابات شوراهای محلی در ماه مارس شاهد رقابت شدید این دو گروه (بیریمدیک و مکنیم قرقیزستان) بودیم.

حزب سوسیال دموکرات، پیش‌تر و از سال 2010 قدرتمندترین جریان سیاسی قرقیزستان بود اما به نظر می‌رسد در این انتخابات حرف چندانی برای گفتن ندارد. رهبر پیشین این حزب آلماسبیک آتامبایف است که هم‌اکنون در پی تحولات کوی‌تاش و پرونده آزادی غیرقانونی عزیز باتوکایف در زندان به سر می‌برد. ضعف جدی حزب سوسیال دموکرات که چند ماه پیش تا مرز انشعاب و پاک‌سازی نیز پیش رفت در حالی است که بر اساس نظرسنجی انجام شده توسط موسسه بین‌المللی جمهوری‌خواه (International Republican Institute)، مردم قرقیزستان با این حزب بیش از دیگر احزاب کشور آشنایی داشتند. در حالی که سوسیال دموکرات در این نظرسنجی 43 درصد آراء را به دست آورد، بیریمدیک در این نظرسنجی 18 درصد و مکنیم قرقیزستان 10 درصد را کسب کردند. به هر ترتیب اما این سه حزب از جمله جریان‌هایی هستند که به نظر می‌رسد از شانس بالایی برای ورود به پارلمان برخوردارند.

در میان دیگر احزابی که شانس بیشتری برای کسب آستانه 7 درصدی ورود به پارلمان آینده را دارند به نظر می‌رسد می‌بایست 4 حزب بیر بول، آتامکن، قرقیزستان و رسپوبلیکا را در نظر گرفت. در نظرسنجی موسسه بین‌المللی جمهوری‌خواه آتامکن با 42 درصد، رسپوبلیکا با 28 درصد، قرقیزستان 27 درصد و بیر بول با 24 درصد در رده‌های بعد از سوسیال دموکرات قرار داشتند. با این حال باید اشاره داشت که حزب رسپوبلیکا پس از خروج عموربیک بابانوف از آن به شدت تضعیف شده است. بابانوف اصلی‌ترین رقیب سورانبای جین‌بیک‌اف در انتخابات ریاست‌جمهوری پیشین بود و توانست 33.49 درصد از آراء را در مقابل 54.22 درصد جین‌بیک‌اف به دست آورد. بابانوف در آن انتخابات بیش از 568 هزار رای در سبد خود داشت. در همین حال حزب قرقیزستان نیز از جمله احزاب قدرتمند این جمهوری آسیای مرکزی محسوب می‌شود. این حزب در حال حاضر از اصلی‌ترین متحدین ائتلاف پارلمانی با سوسیال دموکرات است. در انتخابات پارلمانی 2015 این حزب توانست با کسب 12.93 درصد آراء، رتبه سوم را پس از سوسیال دموکرات و رسپوبلیکا از آن خود کند. در پارلمان فعلی این حزب 18 کرسی را در اختیار دارد که 14 تن از آن‌ها عضو شورای عالی (جوگورکو کنش) هستند. داستان جمعه‌بیک‌اف، رئیس سابق پارلمان نیز از اعضای این حزب بود. بیربول و آتامکن نیز از جمله احزاب مخالف و اصلاح‌طلب محسوب می‌شوند. این دو حزب در انتخابات پیشین توانستند به ترتیب با کسب 8.52 و 7.72 درصد آراء را در انتخابات پارلمانی به دست آورند.

علل اهمیت انتخابات پارلمانی 2020
انتخابات پارلمانی حاضر از جهات متعددی حائز اهمیت است. نخست، نتیجه انتخابات ریاست جمهوری 2023 به میزان زیادی به پارلمان جدید و ائتلاف اکثریت در آن وابسته است. این موضوع به ویژه با اتمام دوره ریاست جمهوری سورانبای جین‌بیک‌اف و تلاش‌ها برای دومین انتقال قدرت مسالمت‌آمیز در قرقیزستان بسیار کلیدی است. از سوی دیگر، پارلمان حاضر به نوعی می‌تواند پایان‌بخش چالش‌های سیاسی یک سال اخیر باشد. پس از شدت گرفتن اختلافات میان آتامبایف و جین‌بیک‌اف، پارلمان یک بازیگر کلیدی برای تعیین نتیجه این تنش‌های سیاسی بود. زمانی که آتامبایف قصد نقش‌آفرینی بیشتری در عرصه سیاسی داشت، به حزب سوسیال دموکرات متوسل می‌شد و خواستار اعمال فشار به دولت جین‌بیک‌اف بود. از سوی دیگر نیز، پارلمان در لغو مصونیت قضایی آتامبایف به عنوان رئیس‌جمهور سابق، نقشی ویژه ایفا کرد و دادگاه قانون اساسی نیز تابع رای پارلمان بود. در عین حال، آخرین چالش‌های سیاسی میان رئیس‌جمهور سابق و فعلی باز هم به واسطه برخی نمایندگان حاضر در پارلمان که آراء نزدیکی به آتامبایف داشتند ایجاد شد . زمانی که در پرونده نیروگاه حرارتی (واگذاری غیرقانونی پروژه مدرنیزاسیون به شرکت چینی TBEA)، برخی نمایندگان از تخلفات جدی اصیل‌بیک‌ جین‌بیک‌اف، برادر رئیس‌جمهور سخن گفتند. با این حال به نظر می‌رسد در انتخابات پیش‌رو یک فرصت کلیدی برای جین‌بیک‌اف برای حذف کامل آتامبایف از صحنه سیاسی به وجود آمده است که شاید موجب بروز ثبات شود.
 
 احتمال بی‌ثباتی
طی ماه‌های اخیر نشانه‌های زیادی از حواشی مربوط به احتمال بی‌ثباتی در انتخابات پارلمانی در قرقیزستان مشاهده شده است. این تحرکات مشخصا از سوی غرب و بویژه ایالات متحده آمریکا صورت گرفته است. یکی از این تحرکات انتصاب دونالد لو به عنوان سفیر جدید آمریکا در قرقیزستان بود. وی یکی از دموکرات‌های نزدیک به بنیاد سوروس است که در بازه انقلاب مخملی سال 2005 نیز در قرقیزستان مامور دیپلماتیک بود. با حضور وی در سفارت آمریکا تحرکات موسسات و نهادهای غربی در حوزه دموکراسی به شدت افزایش یافته و بعضا پرحاشیه نیز بوده‌اند.

یکی از مهم‌ترین حواشی که در فوریه 2020 اخبار آن منتشر شد، انتقال یک محموله مشکوک از فرودگاه به سفارت آمریکا بود. برخی منابع نزدیک به روسیه اعلام کردند این محموله 60 میلیون دلار پول نقد است که با هدف ایجاد بی‌ثباتی در قرقیزستان و دیگر کشورهای شوروی سابق منتقل شده است. اگرچه بعدتر سفارت آمریکا در اطلاعیه‌ای اظهارات این رسانه‌ها را رد کرد و اظهار داشت که محموله مذکور صرفا تجهیزات معمولی بوده‌اند ولی از ارائه توضیحات بیشتر در خصوص سطح بسیار بالای امنیتی انتقال محموله مذکور (حضور تمام نیروهای امنیتی و شخص سفیر برای انتقال) و حتی ارائه جزئیاتی از محتوای محموله‌ها خودداری کرد.  مساله دیگری که مجددا موجب بروز برخی اختلافات جدی در فضای سیاسی قرقیزستان گردید، کمک‌های نامتوازن و غیرمعمول سفارت آمریکا به برخی نهادها و موسسات جامعه مدنی برای نظارت بر انتخابات قرقیزستان بود. در اواسط ماه مارس 2020، 7 سازمان مردم‌نهاد قرقیز طی شکایتی از آژانس توسعه بین المللی آمریکا (USAID)، انتقاد خود را نسبت به تخصیص بیش از 1 میلیون دلار به یک تشکل ناشناخته به نام «آبشی دیلا (عامل مشترک)» با هدف نظارت بر انتخابات پارلمانی پیش‌رو ابراز داشت.

نخستین تنش‌های سیاسی
روند برگزاری انتخابات پارلمانی قرقیزستان در حالی آغاز شده که از ابتدای کار با چالش‌ها و حتی تنش‌های جدی سیاسی مواجه بوده است. نخستین و مهم‌ترین گمانه‌زنی‌هایی که از سوی برخی رسانه‌های نزدیک به غرب مطرح شده، بحث تقلب در انتخابات است. با وجود آن که دولت قرقیزستان از اجرای طرح پاسپورت‌های بیومتریک و سیستم‌های الکترونیکی شمارش آراء  و ... رونمایی کرده است، باز هم مخالفین مواردی نظیر استفاده از منابع ملی برای تبلیغ برخی گروه‌ها، اعمال موانع جدی برای فعالیت برخی احزاب مخالف، حمایت ناملموس دولت و مقامات و رسانه‌های دولتی از برخی جریان‌های خاص و بویژه مداخله روسیه و چین در انتخابات را بعضا مطرح کرده‌اند.

در عین حال در حوزه‌های دیگری نیز چالش‌های جدی‌تر و ملموس‌تری وجود داشته. یکی از اولین و جدی‌ترین تنش‌هایی سیاسی در ماجرای ثبت نام حزب «قرقیزستان» روی داد. در حالی که آخرین مهلت ارائه مدارک برای حضور رسمی در انتخابات پارلمانی ساعت 18 تاریخ مشخص شده انجام می‌شد، تاخیر یک دقیقه‌ای در ارائه مدارک موجب صدور رای  کمیسیون مرکزی انتخابات برای حذف این حزب از فرایند رقابت شد. با این حال پس از اعتراض این حزب به کمیسیون مرکزی انتخابات، نظر کمیسیون تغییر کرد و رای به صدور مجوز حضور حزب در انتخابات داد. در همین بازه نیز تصویری از دفتر یادداشت مسئول ثبت مدارک در رسانه‌ها منتشر ‌شد که در آن ساعت دریافت مدارک حزب قرقیزستان از 18 و 1 دقیقه به 17 و 59 دقیقه (با قلم‌ خوردگی) تغییر کرده بود. این موضوع موجب اعتراض احزاب دیگر و شکایت آن‌ها به دادگاه اداری بیشکک گردید. در نهایت در حالی که دادگاه اداری بیشکک رای به عدم حضور حزب قرقیزستان داد، با ارجاع پرونده به دادگاه عالی در نهایت حزب قرقیزستان توانست مجوز حضور در رقابت پارلمانی را دریافت کرد. درست در همین بازه نیز رئیس کمیسیون مرکزی انتخابات تغییر کرد. در این دوره عیسایف اگرچه اعلام کرده بود حزب قرقیزستان برنامه‌ای برای تظاهرات ندارد، اما رسانه‌ها اخباری از بی‌ثباتی احتمالی منتشر کردند.

چالش سیاسی دیگری که بازخوردهای بسیاری در رسانه‌ها داشت، ماجرای حذف کامل حزب «بوتون قرقیزستان» از پروسه رقابت در انتخابات پارلمانی بود. بنا بر اعلام کمیسیون مرکزی انتخابات، در لیستی که این حزب ارائه کرده بود، تناقض‌هایی با لیست ارائه شده به کمیسیون مرکزی انتخابات وجود داشت. همچنین در انتخابات درون حزبی برای انتخاب نامزدهای لیست نیز تخلفاتی روی داده بود. پیش‌تر زمانی که رهبری حزب بوتون قرقیزستان با تغییر در لیست انتخاباتی‌اش تورسون‌بای باقراولو را از لیست حذف کرده بود، آمبودزمان قرقیزستان خواستار حذف این حزب به دلیل تخلف شده بود و اکثریت اعضای کمیسیون مرکزی انتخابات نیز به آن رای مثبت داده بودند. در همین حال، آداخان مادوماروف، رهبر حزب «بوتون قرقیزستان» طی یک کنفرانس خبری اعلام کرده که از کمیسیون مرکزی انتخابات به دلیل تصمیمات غیرقانونی آن شکایت خواهد کرد. حزب بوتون قرقیزستان از جمله احزابی است که شانس نزدیکی برای ورود به پارلمان داشت. ، در انتخابات پارلمانی سال 2015 این حزب تا مرز 6.14 درصد آراء پیش رفته بود و فاصله کمی تا ورود به پارلمان داشت.

جمع‌بندی
شواهد حاکی از آن است که احتمال بروز اختلافات و تنش‌های سیاسی در انتخابات پارلمانی پیش‌رو در قرقیزستان وجود دارد. اگرچه تنش‌های سیاسی فعلی پیرامون ثبت‌نام حزب قرقیزستان و یا حذف حزب بوتون قرقیزستان با ثبات نسبی در شرف حل و فصل است، اما به نظر می‌رسد طی روزهای آینده می‌بایست در انتظار چالش‌های جدی‌تری با محوریت موضوعات شاخص‌تری باشیم. این موضوعات می‌تواند مساله آتامبایف و افشاگری‌های جدید از سوی او و یا شدت گرفتن اعتراضهای ضدچینی با رو شدن برخی داده‌های جدید باشد. اما به هر ترتیب کم و کیف رقابت‌های سیاسی و ترکیب پارلمان جدید، در کنار توان مدیریت دولت سورانبای جین‌بیک‌اف عاملی است که می‌تواند سطح و دامنه این بی‌ثباتی را تحت الشعاع قرار دهد. آن چه در حال حاضر مسلم است، نظارت دقیق و جدی چین و روسیه بر تحولات انتخابات و حمایت‌های ملموس و ناملموس آن‌ها برای برگزاری بدون چالش این انتخابات است. پارلمان بعدی ممکن است در زمینه‌های بسیار مهمی از روابط تجاری و امنیتی با چین و یا باز گذاردن دست روسیه در تحرکات نظامی و حتی احداث پایگاه دوم در قرقیزستان بسیار جدی باشد.
انتهای مطلب/