توجه آلمان به عرصه‌های مذهبی قرقیزستان و منطقه حاکی از آن است که استفاده از عنصر دین در راستای منافع غرب در منطقه در دستور کار قرار گرفته است.

ایران شرقی/
سفر 2 روزه و بی سابقه آنگلا مرکل به قرقیزستان، در حالی صورت گرفت که در موارد مشابه، مقامات کشورهای غربی از سایر کشورهای منطقه آسیای مرکزی در سفری دوره ای نیز بازدید میکنند اما صدراعظم آلمان ترجیح داد تنها به بیشکک سفرنماید. این مسئله از 2 زاویه قابل سوال و فرضیه سازی است. ابتدا اینکه ویژگی قرقیزستان نسبت به سایر کشورهای منطقه چیست که قدرتمندترین رهبر اتحادیه اروپا فقط این کشور را در میان منطقه برای سفری خاص مدنظر قرار میدهد؟ و دوم اینکه عنصر اصلی مورد توجه غرب در قرقیزستان که توانایی حرکت در مسیر منافع آنان را دارد، کدام است؟  در پاسخ به این سوال بایستی خاطرنشان کرد، توجه آلمان به عرصه‌های مذهبی قرقیزستان و منطقه حاکی از آن است که استفاده از عنصر دین در راستای منافع غرب در منطقه در دستور کار قرار گرفته است.
چرایی توجه «مرکل» به عرصه‌های مذهبی قرقیزستان
منابع رسمی بیشکک در خصوص اهداف سفر رسمی 23-24 تیر «آنگلا مرکل» صدر اعظم آلمان به قرقیزستان و جزئیات مذاکرات صورت گرفته گزارشی ارائه ندادند. اما با توجه به محورهای اصلی نشست مطبوعاتی مشترک مرکل با «الماسبیک آتامبایف» رئیس جمهور قرقیزستان می‌توان گفت که موضوع امنیت آسیای مرکزی، رشد افراط گرایی در منطقه، توسعه دموکراسی و حقوق بشر و همچنین بحران اوکراین و آینده کریمه از مهم‌ترین مسائل مورد بحث دو طرف بوده است.
البته به موضوع وضعیت مذهبی در قرقیزستان و آسیای مرکزی و همچنین مشکلات اقلیت‌های قومی و از جمله بازبینی پرونده «عظیمجان عسکر اف» مدافع ازبک تبار حقوق بشر که به اتهام دامن زدن به اختلافات قومی در درگیری‌های سال 2010 جنوب قرقیزستان به طور مادام العمر محکوم به زندان شده است، توجه ویژه‌ای مبذول شد. اما علیرغم تلاش‌ها برای پنهان داشتن اهداف اصلی سفر مرکل به قرقیزستان، با توجه به عملکرد سیاست خارجی این کشور در آسیای مرکزی می‌توان به برخی از موارد مهم اشاره کرد.
طی سال 2016 ریاست دوره‌ای سازمان امنیت و همکاری اروپا بر عهده آلمان می‌باشد. با توجه به نقشی که آمریکا برای آلمان قائل است، این کشور همواره تلاش می‌کند تا در فضای این سازمان اهداف ویژه‌ای را دنبال کند. از جمله آلمان اعلام کرده بود که در دوره ریاست خود بیشتر روی حل و فصل اختلافات و بحران‌ها، گسترش امکانات این سازمان در تمام مراحل درگیری‌ها و استفاده از آن به عنوان پلت فرم و فرصت برای گفت‌و‌گو و رایزنی‌ها و همچنین کمک به حکومت داری به اصطلاح مطلوب در کشورهای عضو و تقویت ارتباطات بین جوامع تمرکز خواهد کرد.
روشن است که قرقیزستان در قیاس با سایر کشورهای منطقه دارای نظام نسبتا دموکراتی بوده و برای اجرای حقوق و آزادی‌های اساسی شهروندان شرایط مناسب تری فراهم کرده است. به این دلیل است که قرقیزستان در آسیای مرکزی به لحاظ آزادی‌های دینی و حضور فرق و سازمان‌های مذهبی بیشترین میزان آزادی‌ها را دارد. با توجه به فعال شدن آلمان می‌توان این پیش بینی را داشت که قرقیزستان به عنوان کشوری انتخاب شده است که در آن تحقق یک سری از پروژه‌ها از جمله در زمینه مقابله با افراط گرایی مذهبی و تروریسم در نظر گرفته شده است.
طبق اعلام برخی منابع، سازمان امنیت و همکاری اروپا اجرای یک پروژه گسترده در آسیای مرکزی تحت عنوان «جلوگیری از تندروی مسلمانان در آسیای مرکزی» را در دستور کار خود قرار داده است. طراحان این پروژه یکی از مهم‌ترین انگیزه‌ها برای تحقق آن را «جلوگیری از تبدیل آسیای مرکزی به کانون جدید تهدیدات تروریستی در فضای سازمان امنیت و همکاری اروپا» عنوان کرده‌اند. آن‌ها بر این باورند که در کشورهای منطقه نیاز به جلوگیری از افکار افراط گرایی به عنوان یک عنصر مهم جهت مقابله با داعش و ایده ایجاد خلافت اجباری می‌باشد.
به این منظور، کار‌شناسان آلمانی در حال تدوین برنامه جذب بخش بزرگی از روحانیون میانه رو و شخصیت‌های رسمی، اجتماعی و رسانه‌ای برای جلوگیری از نفوذ داعش و سایر سازمان‌ها و گروه‌های تروریستی در آسیای مرکزی می‌باشند. بر اساس اطلاع موجود، این برنامه قبل از همه در قرقیزستان دنبال شده و مرکز هماهنگی نیز در بیشکک مستقر خواهد شد که تحقق پروژه در کشورهای دیگر منطقه با هماهنگی دفا‌تر سازمان امنیت و همکاری اروپا را پیگیری خواهد کرد.
کمک اقتصادی در انتظار «شرایط خاص» مذهبی
مرکل طی نشست مطبوعاتی به این نکته اشاره کرد که اجرای پروژه‌های اقتصادی آلمان در قرقیزستان منوط به ضرورت حضور و مشارکت «مسلمان‌های صلح خواه و میانه رو» در آن‌ها می‌باشد. طرح موضوع آموزش ائمه مساجد قرقیزستان در مراکز مربوطه آلمان نیز حاکی از آن است که آمریکا و غرب مصمم به بازی کردن نقش جدی تری در فضای دینی آسیای مرکزی می‌باشند.
واضح است که سازمان امنیت و همکاری اروپا با توجه به حضور تعداد زیادی از اتباع آسیای مرکزی در جنگ‌های سوریه و عراق، به این منطقه به عنوان یک منبع تهدید برای امنیت فضای تحت مسئولیت خود نگاه می‌کند. ولی همزمان باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که برخلاف بیانیه‌های رسمی حضور آلمان و سایر کشورهای عضو این سازمان در آسیای مرکزی به خاطر حل و فصل این مشکل و مهار کردن نفوذ افراط گرایی در منطقه نمی‌باشد. فعال شدن آن‌ها در منطقه به منظور مطالعه وضعیت و استفاده از شناخت لازم از شرایط برای استفاده دقیق و هدفمند از ظرفیت مذهبی در راستای اهداف و منافع جامعه غربی می‌باشد.
بدون تردید اطلاعات دریافت شده از کشورهای آسیای مرکزی برای غرب این امکان را فراهم می‌کند تا با استفاده از ظرفیت افراطی‌های منطقه وضعیت مذهبی را در مسیر اهداف خاص خود قرار دهد. این بحث در متن تحولات آتی سیاسی برخی از کشورهای منطقه و به خصوص انتقال قدرت در ازبکستان و قزاقستان حائز اهمیت بالایی خواهد بود. به خصوص اینکه طی سال جاری میلادی ظرفیت افراط گرایی مذهبی دیگرباره از توان بالای خود در قزاقستان خبر داد.
بنابراین ابتکارات جدید آلمان برای همکاری با قرقیزستان و آسیای مرکزی نه تنها شامل همکاری‌های اقتصادی و تلاش برای بهبود دیالوگ و رایزنی‌های سیاسی با کشورهای منطقه (در متن تیرگی روابط غرب با روسیه) خواهد بود بلکه پیام ورود بازی گر جدید در «جبهه مذهبی» منطقه را نیز با خود خواهد داشت.
یکی از اهداف این بازی گر انجام مطالعات جدی وضعیت مذهبی در کشورهای آسیای مرکزی می‌باشد که برگزاری چندین نشست کار‌شناسی طی سال جاری میلادی از سوی آلمان و دیگر کشور‌ها و سازمان‌های غربی در آسیای مرکزی در رابطه به امنیت آینده منطقه در متن تهدیدات داعش و دیگر گروه‌های تروریستی با این موضوع مرتبط می‌باشد (حمایت‌های آلمان از حزب نهضت اسلامی تاجیکستان و پناه دادن به برخی از نمایندگان این حزب را نیز در این راستا می‌توان قابل بررسی دانست). دخیل کردن شخصیت‌های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و رسانه‌ای در این عرصه حکایت از انتقال فعالیت‌های کشورهای غربی به سطح جدیدی در حوزه‌های دینی را دارد.
ضمنا طی سال جاری میلادی سازمان‌های غربی به یک سری از مراکز مطالعاتی و پژوهشی منطقه (عمدتا مراکز خصوصی و غیر دولتی) انجام پژوهش‌های مربوط به نوع نگاه جوامع آسیای مرکزی و طبقه بندی آن‌ها نسبت به گروه‌ها افراطی و تروریستی و ایدئولوژیک مذهبی آن‌ها را سفارش کردند. خود این بحث به نحوی حاکی از آن است که غربی‌ها از بحث تاثیرپذیری جوامع منطقه از ایدئولوژی گروه‌های افراطی نیز می‌خواهند در راستای منافع سیاسی و امنیتی خود در منطقه بهره برداری کنند.
تردیدی وجود ندارد که ضمن تحقق پروژه‌های آلمان (غرب) در حوزه‌های دینی و از جمله آموزش ائمه قرقیز در مراکز مربوطه این کشور، روی تشدید فعالیت‌های سیاسی مسلمانان کشورهای منطقه به عنوان بخشی از ضرورت‌های کمک به شکل گیری یک جامعه دموکراتیک (با حق مشارکت احزاب دینی در حیات سیاسی) توجه به خصوص صورت خواهد گرفت.
اما با توجه به فقدان فرهنگ سیاسی در کشورهای منطقه، تلاش‌ها برای فعال سازی سیاسی مسلمان ضمن مخالفت شدید مقامات و دولت‌های سکولار می‌تواند منجر به افراط گرایی بیشتر جوامع و به خصوص جوانان مسلمان منطقه شود. بنابراین توجه آلمان به عنوان نماینده غرب نسبت به حوزه دینی آسیای مرکزی و بازی کردن نقش فعال در آن نیاز به مطالعات جدی از سوی دولت‌های منطقه و شرکای واقعی آن در عرصه‌های دینی را دارد.