مردم قزاقستان در خصوص اقدامات تروریستی که در 5 ژوئن در شهر «آکتوبه» اتفاق افتاد شوک زده شدهاند. کارشناسان هم فعلا نسبت به اتفاقی که در آرامترین شهر این جمهوری افتاد، نظر واحدی ندارند. هماکنون 2 رویکرد نسبت به ارزیابی رویدادهای 5 ژوئن را ارائه میدهیم، اولین رویکرد از نظر کارشناسان علوم سیاسی و دومین دیدگاه از نظر متخصصان علوم الهیات و کارشناسان دینی است.
ایران شرقی/ در مورد اقدام تروریستی که در تاریخ 5 ژوئن در شهر «اکتوبه» قزاقستان اتفاق افتاد، فعلا نظر واحدی وجود ندارد.
قزاقستان که به داشتن ثبات در آسیای مرکزی معروف است، دچار تشنج شده است. مردم قزاقستان به خاطر اقدامات تروریستی که در 5 ژوئن در شهر «آکتوبه» اتفاق افتاد شوک زده شدهاند. کارشناسان هم فعلا نسبت به اتفاقی که در آرامترین شهر این جمهوری افتاد، نظر واحدی ندارند.
یادآور میشویم: در 5 ژوئن سال 2016 در شهر «آکتوبه» گروهی از جنایتکاران بعدازظهر به مغازه فروش سلاح حمله کردند. بعدا آنها در بین هم تقسیم شدند و به مغازه سلاح فروشی دیگری و به واحد نظامی شماره 6655 گارد ملی وزارت کشور جمهوری قزاقستان حمله کردند. طبق اطلاعات اعلام شده در 8 ژوئن، 8 نفر از افراد و نظامیان کشته شدند و حال هشت نفر دیگر هم وخیم میباشد. ریاست کشور این رویداد را به عنوان اقدامات تروریستی اعلام کرد. «نورسلطان نظربایف» رئیس جمهور قزاقستان 9 ژوئن را روز عزای عمومی برای کشتهشدگان در این اقدام تروریستی اعلام کرد.
هماکنون 2 رویکرد نسبت به ارزیابی رویدادهای 5 ژوئن را ارائه میدهیم، اولین رویکرد از نظر کارشناسان علوم سیاسی و دومین دیدگاه از نظر متخصصان علوم الهیات و کارشناسان دینی است.
کارشناسان علوم سیاسی در مورد رویدادهای قزاقستان چه نظراتی دارند؟
رویدادهایی که در 5 ژوئن در شهر «آکتوبه» اتفاق افتاد بیسابقه نیست. در ماه می سال 2011 در کنار ساختمان نمایندگی کمیته امنیت ملی در این شهر انفجاری صورت گرفت. در نتیجه، یک نفر کشته و 2 نفر زخمی شدند. «ارلان کارین» رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک قزاقستان در تاریخ 7 ژوئن به خبرنگار «ب.ب.سی» گفت: در آن هنگام، دولت این اقدام را به عنوان «اقدام انتحاری» تلقی کرد اما طیف گستردهای از مردم قزاقستان از این اتفاق باخبر نشدند.
اما اتفاقات 5 ژوئن بر اساس تعداد قربانیان و مقیاس، بیشتر به اتفاقاتی که در شهر «تاراز» در جنوب قزاقستان اتفاق افتادند، شبیه هستند. در آن شهر در نتیجه اقدام تروریستی، 7 نفر از جمله 5 پلیس و 2 نفر شهروند عادی کشته شدند. به نظرم این بار نمایندگان نهادهای مجری قانون به طور کارآمدتری عمل کردند و آنها توانستند از افزایش تعداد قربانیان جلوگیری کنند. به نظرم، اتفاقات سال 2011 و 5 ژوئن سال جاری نتیجه فعالیت یک سازمان نیست بلکه نتیجه اقدامات شبکه سلولهای اسلامگرای افراطی است. بر کسی پنهان نیست که در قزاقستان چنین سلولهایی فعالیت دارند که اعضای آنها پیروان ایدئولوژیهای افراطی مختلف هستند و دلایل افراطیسازی آنها کم نیست.
ریشه افراطیسازی بعضی افراد در به حاشیه رانده شدن و دست زدن به جنایت اقشار معین جامعه میباشد: بخشی از جوانان از فرآیند کلی خارج میشوند و تحت تأثیر ايدئولوژیهای مختلف قرار میگیرد. آنها به طور مستقل برای سؤلات خود به دنبال جواب میگردند و سعی دارند کمبود دانستنیهای خود را با باورهای نادرست پر کنند و تحت تأثیر ايدئولوژیهای افراطی قرار میگیرند. ما درباره گرایش مردم قزاقستان به سمت جنایت میتوانیم بر اساس تحقیقات انجام شده از طرف من و همکارانم در سالهای 2011-2013 و بر اساس تحلیل اطلاعات شخصی قزاقستانیهایی که راهی سوریه برای جنگیدن در صفوف داعش میشوند، بگوییم که آگاهی اجتماعی ابتدایی آنها و عدم دستورالعملهای معین چنین افرادی، نقش بزرگی را در گرایش آنها به سمت تبهکاری ایفاء میکند. اکثر نمایندگان فعال سلولهای افراطی اسلامی در بین افراطگرایان و جنایتکاران قرار دارند که از طرف قانون جنایی مورد پیگرد قانونی قرار میگیرند.
وی ادامه میدهد: من همراه با همکاران خود فعالیت تقریبا 17 گروه مختلف را بررسی کردیم که در قزاقستان از سال 2003 تا 2011 فعالیت داشتند و آنها را به 3 گروه تقسیم کردیم که به شرح زیر هستند: گروههای جنایی، جماعتهای افراطی اسلامی و خرابکاران. یکی از اولین گروهها در سال 2003 از طرف اشخاصی که از افغانستان آمدند، یعنی شبهنظامیان سابق تشکیل شد. بعدا این گروه نابود گردید اما به طور کامل از بین نرفتند. کسانی که جایگاه دوم و سوم در این گروهها را داشتند بعد از گذشت زمانی به بازسازی سلولهای مشابه در محل زندگی خود یعنی در شهرهای قزاقستانی «آکتوبه»، «شیمکنت»، «آتیرائو» و غیره دست زدند. الان من کاملا معتقدم که ما با باقیماندگان این گروهها که در سالهای 2011-2013 نابود شده بودند، سروکار داریم.
«ارلان کارین» در مورد اقدام تروریستی در شهر «آکتوبه» در صفحه فیسبوک خود نوشت: ظاهرا گروهی که در «آکتوبه» اقدام تروریستی انجام دادند از باقیماندگان گروههای تروریستی تشکیل شدهاند که در سال 2011 در این منطقه از طرف نیروهایی ویژه نابود شده بودند. در آن زمان تروریستهای 5 ژوئن، 24-25 سال داشتند و جوانترینشان 14 سال داشت. این طور به نظر میرسد که آنها تحت تأثیر رویدادهای سال 2011-2012 و بحثبرانگیز شدن موضوع جنگ در سوریه، افراطیسازی شدند. معمولا از بحث موضوعات کلی دینی به موضوع جهاد!!! منتقل میشوند. بر اساس تحقیقات، ما در مورد شرکت شهروندان قزاقستانیها در درگیریهای سوریه به این نتیجه رسیدیم که اکثر آنها تحت تأثیر اتفاقات سالهای 2011-2012 مورد افراطیسازی قرار گرفتند. در سالهای 2011-2012 اکثر اقدامات تروریستی با دقت برنامهریزی نشده بودند اما بجز از 2-3 مورد به طور خود به خود صورت گرفتند.
کارین ادامه میدهد: در واقع، اکثر این گروهها، گروههای نیمهجنایتی بودند که بعضی اوقات دزدی و خرابکاری میکردند. گفتنی است که بعضی از تروریستهای اتفاقات اکتوبه قبلا به خاطر دزدی، سرقت و حتی به خاطر قتل محکوم شده بودند. این به آن معناست که زندانها به تولید کردن افراطگرایان جدید ادامه میدهند. «محمد مرا» که در سال 2012 به دانشآموزان مدرسه شهر فرانسوی «تلوز» تیراندازی کرد، پسری معمولی بود که با دوستان خود مشغول کارهای پسرانه خود بود اما روزی وی به خاطر دزدی اسکوتر به زندان رفت. بعد از اینکه آزاد شد، وی اول به مصر بعد به تاجیکستان و پاکستان رفت و در آنجا به القاعده پیوست. در آنجا در طی 2 ماه آموزش دید و وقتی که به خانه خود برگشت به دانشآموزان مدرسه تیراندازی کرد.
«کارین» همچنین در صفحه فیسبوک خود نوشت: اکثر سلولهای افراطی که 5-6 سال پیش به وجود آمدند، تحت نفوذ افراطیون قفقاز شمالی قرار داشتند و افراطیهای قفقاز شمالی برای افراطگرایان محلی مطالب مختلف و نمایندگان خود را میفرستادند.
«رستم بورناشف» تحلیلگر مستقل قزاقستانی نیز نظر خود را ارائه کرد.
وی در رابطه با اتفاقات 5 ژوئن میگوید: نباید عجله کرد و گفت که جنایتی که در 5 ژوئن در آکتوبه اتفاق افتاده، اقدام تروریستی بوده است. چونکه اقدام تروریستی خشونتی است که تحریکات سیاسی دارد. در حال حاضر براساس طرحهای تحقیقاتی پلیس، نمیتوان گفت که اقدامات خشونتآمیز افرادی که آرامش آکتوبه را برهم زدند از لحاظ سیاسی تحریک شده بودند. به هر حال، من به اطلاعات مربوطه به طور کافی دسترسی ندارم تا بخواهم بگویم که این اقدامات تروریستی بودند یا خیر اما اینجا چیزی که ما میتوانیم با قاطعیت کامل بگوییم این است که این اقدامات جنایی بودند.
«بورناشف» در مصاحبه با نشریه «قزاقستان» تأکید میکند: امروزه اطلاعات کم و محدودی در مورد این اتفاقات و شخصیتهایی که آن را انجام دادند در دست است که اجازه اظهارنظر در مورد اهداف این جنایت را نمیدهد. وی با اشاره به فعالیت نهادهای مجری قانون، تصریح کرد که «نمیتوان از تمام جنایتها پیشگیری کرد».
وی افزود: من نمیخواهم بین این اتفاق و میزان مذهبی بودن ارتباط برقرار کنم. مشخص است که این حوزه مشکلدار است. برای اظهار چنین نتایجی ما باید بدانیم دلیل تحریک این افراد چه چیزی بوده است؟ مثلا، گمان کنیم که یک شخصی مانند «بن لادن» کیف پول را دزدی کند آیا اقدام او را باید به عنوان اقدام تروریستی که به خاطر دین انجام شده است یا به عنوان جنایت تلقی کرد؟
«سرگی دوواناف» خبرنگار قزاقستانی
اتفاقی که افتاده حداقل 2 روایت دارد. وی دیدگاههای خود را 7 ژوئن در مصاحبه با «بی.بی.سی» بیان کرد: در پشتپرده این اتفاقات میتوانند 2 جریان باشند. جریان اول در آن است عدهای که در دولت حضور دارند سیاست بازی میکند و سعی دارند یک چیزی را به ریاست کشور نمایان کنند و به این صورت بر روی تغییر اوضاع تأثیرگذار باشند. در مورد این جریان ما میتوانیم فقط گمانهزنی کنیم. جریان دوم در آن است که در قزاقستان عناصر تندرو و افراطگرایی شروع به پیدایش کردند. تعداد افرادی که به اسلام پایبند هستند افزایش مییابد و در بین آنها کسانی که افکار افراطی دارند، زیاد میباشد. افرادی که فعلا قفط افکار افراطی دارند و سلاح در دستشان نیست اما این مسئله که آنها به سلاح دست پیدا کردند و از آن استفاده کردند، از آن خبر میدهد که این افکارات، آنها را مجبور به اقدام کرد. به نظر من، چنین جریانی به نفع دولت نیست چون باعث توقف ورود سرمایهها به قزاقستان میشود و نشانه بیثباتی اوضاع است. به نظرم، ریاست کشور سعی میکند تا جریان بازیهای سیاسی را پیش ببرد و مسئول آن را هم تعیین میکند.
وی ادامه داد: فکر نمیکنم که اقدامات تروریستی در «آکتوبه» با تظاهرات اخیری که به خاطر اصلاحات قانون ارضی در «آلماتی» اتفاق افتاد، ارتباطی داشته باشد. معتقدم که این 2 گرایش موازی هستند. در مورد دوم ما با فعالیت اجتماعی تشدیدشده شهروندان و در مورد اول با علائم اسلامیگرایی افراطی سروکار داریم. این 2 اتفاق به خاطر اهداف و جهتگیریشان در مقابل هم قرار دارند. چون تظاهرات مربوط به اصلاحات قانون ارضی ماهیت دموکراتیک و صلحآمیز دارد، هدف آن توسعه روابط خوب و دموکراتیک با دولت است اما دومین مورد همانطور که خودتان میدانید، تروریسم نمیتواند صلحآمیز باشد.
وی در مورد یک اتفاق دیگر نیز یادآور شد. به گفته وی، در 6 ژوئن سال جاری نیروهای اطلاعاتی قزاقستان جلسه مطبوعاتی برگزار کردند و در آن گفتند که «تاختار تولشاف» بازرگان معروف قزاقستانی در حال آمادهسازی کودتای دولتی بود. نماینده کمیته امنیت ملی قزاقستان همچنین گفت که نهادهای ذیربط، این اقدام را حدس زدند و آنها دستگیر شدند که در بین آنان مقامات بلندپایه، کارمندان نهادهای مجری قانون و نظامیان هستند. این اطلاعات همزمان با اطلاعات در مورد تیراندازیها در آکتوبه اعلام گردید.
«دوواناف» در مورد اینکه آیا این 2 اتفاق به صورت همزمان اتفاق افتادهاند، میگوید: سخت است این 2 اتفاق را به همدیگر مرتبط دانست چونکه «تولشاف» طرفدار جدی روسیه است، عضو سازمانهای وطندوستانه روسیه و آدم بسیار محترمی در روسیه است که احساسات و افکار اسلامگرایانه برای او بیگانه هستند. اما اگر بخواهیم در مورد دستاندرکاران احتمالی حرف بزنیم، به نظر من، شاید این افراد کسانی بودند که فعالیت غیرقانونی وی را پوشش میدادند. کسانی بودند که از فعالیت وی باخبر بودند. اما الان گفتن اینکه «تولشاف» مشغول چه فعالیتی بود، خیلی دشوار است. فکر میکنم که این آدم نمیتوانست در کارهای سیاسی حضور داشته باشد چون وی اصلا در حوزه دیگری کار میکند. او عضو هیچ حزب سیاسی نبود و در سیاست هم شهرت نداشت. آنگونه که من میدانم، وی در حوزه سیاسی آشنایان چندانی هم نداشت و از درآمد مالی کلانی برخوردار نبود. حداقل بعید است که کارخانه تولید مشروبات بتواند به او اجازه انجام کودتای دولتی در سراسر کشور را بدهد.
نظرات متخصصان الهیات و دین شناسان در مورد اقدام تروریستی در شهر «اکتوبه»
متخصصان الهیات هم این اقدام خشونتآمیزی را محکوم کردند. «ارشات آنگاراف» دبیر شورای علمای اداره روحانیت مسلمانان قزاقستان این اقدامات را به عنوان فعالیتی در جهت بیثباتسازی اوضاع دینی در کشور تلقی کرد. وی تأکید کرد که چنین اقدامی گناه است و هیچ ارتباطی با اسلام ندارد. وی در مصاحبه خود با خبرگزاری قزاقستانی «اکسپرس.ک.ز» اظهار داشت: اتفافات 5 ژوئن اقدامات خودخواهانهای هستند که از طرف گروهی انجام شد که به بهانه به اصطلاح اسلام، میخواستند اوضاع دینی کشور را دچار بیثباتی کنند. گواه این مسئله، قتل مردم بیگناه و ایجاد فتنه در جامعه است. اسلام چنین جنایتی را محکوم میکند و آن را گناه می داند. الله در قرآن کریم میفرماید که قتل آدم گناه بزرگی است: «کسی که مسلمان را به طور عمد بکشد، جای قاتل در جهنم است و او در آنجا برای همیشه خواهد بود. الله نسبت به او غضبناک میشود، او را نفرین کرده و برای او مجازات بزرگی آماده میکند». در اسلام آسیب رساندن به کسی حتی با زبان یا دست ممنوع شده است. رسول خدا در مورد این مسئله در یکی از احادیث خود به طور قاطع گفت: «مسلمان واقعی نباید با زبان یا دست خود به دیگری آسیب برساند».
«آیدار عبواف» دبیر «کنگره دینشناسان» قزاقستان نیز در مصاحبه خود با رسانه مذکور اعلام میکند: رویدادها در آکتوبه تاکتیک اقدامات خشونتآمیز تروریستها را نشان داد چراکه آنها در موقعی که احتیاط مردم خیلی پایین است (روز یکشنبه- روز تعطیلی در قزاقستان است و بعدازظهر در آستانه روزهداری این کار را انجام دادند). وقتی که در جاهای شلوغ ترس ایجاد میشود، در بین مردم وحشت بیشتری خواهد بود. باید بررسی کرد چه کسی پشتپرده این اتفاقات ایستاده است؟ مسئله موضوع استراتژیکی است یا تاکتیکی؟ اما در مجموع، این اقدامات نتیجه کار جماعتهای غیرقانونی است.
تروریستها بدون تأسف و بدون شک با این زندگی وداع میکنند چون امیدوارند که در جهان دیگر چندین بار مورد احیای مجدد قرار بگیرند. فامیلها و جامعه به خاطر چنین رفتار غیرقابل بازگشتی تأسف میخورند و آن را محکوم میکنند. پس باید موعظههای پنهانی را ممنوع کرد، جماعتهایی که از گروههای کوچک تشکیل میشوند، تعطیل کرد و اجازه بزرگ شدن آنها را نداد.
دین مقدس است. رد کردن اصول اصلی دین مانند آسیب نرساندن، نکشتن، علیه جامعه اقدام نکردن، به حرف کسی که بیشتر میداند گوش ندادن و غیره، به عنوان گناهی بزرگ حساب میشود.
وی در پایان گفت: تمام قزاقستانیها را برای متحد شدن پیرامون ارزشهای ماندگار، قرار نگرفتن تحت تأثیر فتنهانگیزیها، مشارکت فعال در کارهای اطلاعرسانی در ماه مبارک رمضان فرا میخوانم. تروریسم نمیتواند دینی باشد، چون محوریت دین، انسان و محبت به وی است ضمن آنکه تروریستهای 5 ژوئن شهر آکتوبه بایه به شدیدترین نحو مجازات شوند.
دینشناس معروف قزاقستانی، پروفسور «آرتور آرتمیف» در گفتوگو با خبرگزاری «اینفو.ک.ز» بیان کرد که وی در سال 2014 در بین دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد یکی از دانشگاههای قزاقستان در مورد دلایل قرار گرفتن جوانان تحت تأثیر اندیشههای افراطگرایان و تروریستها و روشهای مقابله با این مسئله، یک نظرسنجی برگزار کرد. 135 از 190 نفر مشکلاتی مثل بیکاری، سطح پایین زندگی و فقر را به عنوان دلیل اصلی اشاره کردند. تقریبا تمام شرکتکنندگان از دست دادن امید برای زندگی بهتر و مشکلات را دلیل تحت تأثیر قرار گرفتن جوانان دانستند. 28 دانشجو دلیل اصلی را بیعدالتی، فساد مالی و دیوانسالاری دانستند. 67 دانشجو دلیل اصلی را نابسامانی در خانواده، 42 نفر سطح پایین سواد و فرهنگ و 45 تن نیز عدم سواد دینی جوانان را دلیل این امر برشمردند.
بر این اساس، 112 دانشجو تأکید کردند که مبلغان مذاهب افراطی که نسبت به امامان جماعت مساجد محلی آگاهتر از آب درمیآیند، در تحت تأثیر گرفتن جوانان نقش بسزایی را ایفاء میکند. بقیه نیز به تأثیر اینترنت، مشکلات مالی و تلاش برای داشتن درآمد به هر نحو اشاره کردند.
وی در این رابطه افزود: من تحقیقات خود را به شهرداری شهر «آلماتی» گزارش کرده بودم. با وجود اینکه از گزارش من استقبال خوبی شده بود اما هیچ اقدامی بعد از آن اتخاذ نگردید و مسئله نابسامانی جوانان، امروز هم مطرح است که ما شاهد آن هستیم.
این دینشناس با اشاره به اینکه نمایندگان نیروهای مخرب بخوبی از نابسامانی اجتماعی جوانان افراطی استفاده میکنند، افزود: منظورم مرکز نمایندگان سلفی است که در مصر و عربستان سعودی قرار دارند. وعاظ مذاهب سلفی مانند نمایندگان گروه داعش سعی دارند در نقاط مختلف جهان حضور داشته باشند و در ساختارهای دینی به طور تدریجی نفوذ پیدا میکنند. این افراطیترین نسخه وهابیت است. البته وهابیهای عربستان سعودی سعی دارند امروزه مذهب خود را در سطح مناسب جلوه دهند چونکه آن دین دولتی رسمی آنهاست. به همین خاطر، آنها از سلفیها دور شدند اما همزمان با آن، از آنها حمایت میکنند. به همین سبب، نمایندگان داعش هم میتوانند با اقدامات تروریستی در شهر آکتوبه نسبت داشته باشند. این سازمان الان در تمام جهات شکست میخورد، اکثر جامعه جهانی علیه آن است. خیلی احتمال دارد که آنها تصمیم گرفتند تا در نقاط مختلف جهان: در آسیای مرکزی، اروپا و آمریکا سکونت کنند تا بتوانند ضرباتی را به جامعه آنجا وارد کند اما خیلی عجیب است که این اتفاق در قزاقستان بیطرف انجام میگیرد که بین ملتهای مختلف صلح و آرامش وجود دارد. سلفیها به طور اساسی تروریستها را برای داعش آماده میکند و شناسایی آنها هم خیلی سخت است. در حال حاضر مسئله پرهیز از ثبتنام سازمانهای دینی که نتوانستند ثبت نام رسمی شوند، مطرح است. به طور مثال، سازمان «جنبش احمدیه» برای همه تبلیغ محبت داشته و نسبت به هیچ کس نفرت را تبلیغ نمیکند اما دولت نسبت به چنین نگاهی نظر خود را دارد و همزمان نقش اداره روحانیت مسلمانان قزاقستان در این مسئله مهم است که به طور قاطع از احمدیها حمایت نمیکند. اما ثبتنام اجازه میدهد تا فعالیت احمدیها تحت کنترل جدی باشد. به نظرم، سازمانهایی که نتوانستند ثبتنام رسمی شوند، تا حدی از دست دولت ناراحت هستند و به دنبال فرصت همگرایی با سازمانهای افراطگرا هستند که دلیل اصلی اقدامات تروریستی در 5 ژوئن در آکتوبه هم همین مسئله است.
در آخر میتوان گفت که با در نظر گرفتن ماهیت اقدامات و اهداف حملات، افراطیها قصد داشتند اقدامات تروریستی گستردهای را برگزار کنند اما برنامههای آنها شکست خورد. گفتنی است که قزاقستان و روسیه در عرصه مسائل امنیتی و مبارزه با تروریسم، همکاری فعالی دارند. اخیرا «نورلان ارمکبایف» دبیر شورای امنیت ملی جمهوری قزاقستان در نشست بینالمللی اختصاص یافته به مسائل امنیتی که در 23-24 می سال جاری در شهر «گرازنی» پایتخت چچن برگزار شد، شرکت کرد. «نورلان ارمکبایف» در چارچوب این نشست با «رمضان قادراف» رئیس جمهور چچن و «نیکلای پاتروشف» دبیر شورای امنیتی فدراسیون روسیه مذاکراتی انجام داد.
شهر «اکتوبه» در استان قزاقستان غربی قرار دارد و مرکز استان آکتوبه است. مساحت شهر 297.39 کیلومترمربع بوده و طبق آمارها، در سال 2016 تعداد جمعیت آن به 397 هزار 572 نفر رسید. این شهر در سال 1869 از طرف ارتش امپراطوری شوروی تأسیس گردید و در مراحل اولیه یک پادگان نظامی بود. در حال حاضر این شهر بر اساس تعداد جمعیت، در جایگاه پنجم در قزاقستان قرار دارد و به عنوان بزرگترین شهر در بخش غربی کشور به حساب میآید.