«سرگئی تاران» کارشناس مسائل سیاسی اوکراین در یادداشتی اختصاصی که در اختیار بخش تحقیق و پژوهش قرار داد به بررسی چرایی تحولات امنیتی قزاقستان و بیان نقطه نظرات خود در خصوص آینده وقایع در این کشور آسیای مرکزی پرداخت.

ایران شرقی/ به اعتقاد من در تحولات اخیر قزاقستان روسیه و شخصا «ولادمیر پوتین» دست دارد. این پیشبینی وجود داشت که پوتین در قزاقستان سناریوی اوکراین را پیاده خواهد کرد اما عملا سناریوی سوریه از آب درآمد. بر اساس این سناریو، کرملین نقش «بچه‌های شرور» را نه به میدانی‌های غربی (مانند کی‌یف) بلکه به سلفی‌های ضد غربی واگذار کرده است.
به واقع، روسیه همانند سوریه در قزاقستان نیز تلاش می‌کند در نقش «حافظ صلح» و ضامن «ثبات» عرض اندام کند.
اما این سناریوی کرملین با تناقضاتی مواجه است. چرا که قزاقستان برخلاف سوریه یک کشور سکولار بوده که در آن اسلامگرایان از پایگاه محدودی برخوردارند.
دیگر اینکه بسیار بعید است چین در صورت مداخله روسیه، تنها به صورت ناظر باقی بماند. بنابراین، قزاقستان از فرصت و امکان رهایی یافتن از سناریوی سوریه برخوردار بوده که البته این بحث به آزادی شخصی و وضعیت سلامتی نظربایف نیز ارتباط دارد.
جزئیاتی از پشت پرده وقایع اخیر
در 6 ژوئن سازمان امنیت ملی قزاقستان از دست داشتن «تاختار تولیشف» بازرگان قزاقی و مدیر کارخانه بزرگ تئولید آب جو موسوم به «شککنت پیوا» در آماده سازی کودتا در این کشور خبر داد. تولیشف در 30 ژانویه سال جاری از سوی دادگاه قزاقستان محکوم به زندان شد.
سازمان امنیت ملی قزاقستان مدعی است که تولیشف به دنبال تحقق به قدرت رساندن تیم جدید دولت در قزاقستان بوده است. به این منظور ایجاد بی ثباتی و راه انداختن تظاهرات در مناطق کشور در دستور کار قرار داشته است.
در همان حال، به ظن همکاری با تولیشف تعدادی از مقامات بلندپایه به شمول نظامیان بازداشت شدند. طبق اعلام سازمان امنیت ملی قزاقستان، تظاهرات علیه انجام اصلاحات زمین که در مناطقی نظیر آتیراو، آستانه، آلماتی، اورالسک و قزیل آرده صورت گرفت، هنوز در ماه دسامبر سال 2015 از سوی تولیشف هدایت و حمایت مالی شده است.
بحث ارتباط تولیشف با مقامات روسی جای برای تردید ندارد. زیرا وی مسئولیت شورای کارشناسی در زمینه همکاری های اقتصادی روسیه، قزاقستان و بیلاروس و همچنین ریاست کمیته سیاست اقتصادی و کارآفرینی دومای دولتی روسیه را بر عهده داشت. 
تولیشف از سال 2008 مشاور عالی «آتامان» (رهبر) اتحادیه انجمن‌های روسی (کازاک ها) قزاقستان و کشورهای همسود در زمینه تقویت روابط همپیمانی با روسیه بود.
از سال 2009 به این طرف مسئولیت مشاور و نماینده تام الاختیار اتحادیه «جامعه روسی» و چندین مسئولیت دیگر اجتماعی را عهده دار بود.
گفته می‌شود که از سال 2008 به این طرف تولیشف نه تنها لابی گری و تامین مالی علنی پروژه‌های روسی در قزاقستان و خارج را انجام می‌داد بلکه هماهنگ کننده سازمان‌های شبه نظامی روس گرا در قلمرو این کشور نیز بود. (ضمنا روسیه در اوکراین (در منطقه دونباس از قزاق‌ها در راستای اهداف خود استفاده به عمل آورد).
بنابراین سفر وزیر دفاع روسیه به قزاقستان مانوری برای منحرف کردن افکار عمومی در رابطه با نقش مسکو در تحولات اخیر قزاقستان می‌باشد.
رصد و تحلیلی که طی 2 سال اخیر در مناطق شمالی قزاقستان انجام شد، نشان می‌دهد که مراکز کلیدی آموزش سلفیت در این مناطق توسط مقامات تقریبا سرکوب شده است. بر اساس اعلام نهادهای امنیتی قزاقستان، گسترش جهادگرایی در قزاقستان از قلمرو روسیه صورت می گیرد. همچنین امکانات موجود روسیه اجازه می‌دهد تا ازطریق امامان تحت کنترل، مدیریت غیر مستقیم گروه‌های تندرو اسلامی تحقق یابد. در این رابطه ارتباط تولیشف با صندوق بین منطقه‌ای «اسلام و صلح» جالب به نظر می‌رسد.
در رابطه با دست داشتن روسیه در حوادث اخیر آکتوبه این مورد نیز قابل اشاره است که که در 22 می سال جاری در سایت «حرکت روسیه باز» گزارشی در خصوص برگزاری نشست اضطراری حکومت استان «اورنبورگ» (که در 100 کیلومتری آکتوبه موقعیت دارد) با هدف اتخاذ اقدامات فوری در رابطه با وقوع اتفاقات اسفبار در مناطق شمالی قزاقستان، منتشر و ساعتی بعد حذف شد.
این گزارش بعد از تظاهرات مربوط به بحث زمین که در 24 آوریل در «آتیرائو» و 29 آوریل در «آکتائو» صورت گرفته بود، منتشر شد. ضمنا در راه‌اندازی این تظاهرات، سرویس‌های امنیتی قزاقستان نسبت به تولیشف مظنون می‌باشند.
ضمنا قبل از حوادث آکتوبه سازمان امنیت ملی قزاقستان ضمن یک نشست از جلوگیری کودتا در این کشور خبر داده بود. می‌توان گفت که سرویس‌های امنیتی قزاقستان اقداماتی را که از آغاز فوریه 2016 برای کشف و خنثی سازی شبکه کودتاگران را پیاده کرده بودند با بازداشت‌های 6 ژوئن به مرحله نهایی رساندند.
تهدید افشای شبکه عوامل وابسته به خارج (روسیه) موجب شد تا اقداماتی برای منحرف کردن توجه سازمان امنیت ملی قزاقستان صورت گیرد و فرصت برای خروج برخی از عوامل مهم نفوذ از قلمرو این کشور همسایه فراهم گردد.
کارشناسان همچنین به برخی از دلایل دیگر در رابطه با به نفع روسیه تمام شدن بی ثباتی اشاره می‌کنند. زیرا از این طریق، می‌توان فرایند اختلافات داخلی سیاسی در قزاقستان براه انداخت، خطرات توسعه جاده ابریشم چین با دور زدن روسیه را رفع کرد، مناطق شمالی قزاقستان را همانند دونباس اوکراین تحت کنترل قرار داد و موفق به ایجاد منطقه حائل در مرزهای جنوبی روسیه (در قالب سرزمین های به رسمیت شناخته نشده) شد.
همچنین، چالش تمایل سیاسی آستانه به پکن را به حداقل رساند، از افزایش نفوذ بیشتر اقتصادی چین در قزاقستان جلوگیری به عمل آورد، رهبری قزاقستان را متقاعد به گسترش همکاری‌های عمیق تری با روسیه کرد و در نهایت به تقویت نفوذ اقتصادی روسیه در منطقه و حوزه دریای خزر تا مرز تحت کنترل قرار دادن سواحل قزاقی پیش رفت.