ایران شرقی/
 
رسانه‌های دولتی قزاقستان روز شنبه طی خبری غیرمنتظره اعلام کردند دریغا نظربایوا، دختر ارشد نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور پیشین این کشور و فرد شماره 2 قزاقستان، توسط توکایف از سمت خود به عنوان رئیس مجلس سنا برکنار شد. این خبر توسط دفتر رئیس جمهور قزاقستان قاسم ژومارت توکایف نیز تایید شد. توکایف هرچند شخصا در صفحه توئیتر خود از دریغای ۵۶ ساله به علت «کار فعال و مثمر ثمر» تشکر کرد اما هیچ علت رسمی برای توضیح این برکناری ارائه نکرد.

این برکناری برای تحلیلگران غیرقابل پیش‌بینی بود زیرا بسیاری تصور می‌کردند به قدرت رسیدن قاسم ژومارت توکایف، متحد وفادار رئیس جمهور پیشین، موقتی بوده تا این که یکی از اعضای خانواده نظربایف، این سمت را بر عهده گیرد. نکته دیگر اینکه این تصمیم در حالی صورت می‌گیرد که قزاقستان یکی از بحرانی‌ترین شرایط تاریخ خود را پشت سر می‌گذارد. از یک سو به شدت، تحت تأثیر بحران کرونا قرار گرفته است و از سوی دیگر با کاهش بی‌سابقه قیمت نفت مشکلات اقتصادی بسیاری را تجربه می‌کند.

اهمیت مسئولیت ریاست سنا ازآنجایی بود که این پست در قزاقستان از اهمیت سمبلیک بسیار بالایی برخوردار است و براساس قانون اساسی قزاقستان، در صورت عدم توانایی، استعفا یا مرگ ناگهانی رئیس‌جمهور، رئیس مجلس سنا بطور خودکار جایگزین وی شده و این سمت را به عهده می‌گیرد. روشی که طی آن با کناره‌گیری غیرمنتظره نظربایف، توکایف جایگزین او شد و با برگزاری انتخابات پیش از موعد به کرسی ریاست جمهوری رسید.
با توجه به اینکه نورسلطان نظربایف تمام اهرم‌های رسمی و غیررسمی برای تاثیرگذاری در امور قزاقستان را حفظ کرده است، بسیار بعید است که این تصمیم صرفاً از طرف توکایف گرفته شده باشد و به احتمال زیاد، در رابطه با این موضوع بین روسای جمهور اول و دوم و خود دریغا توافق شده است. هرچند هنوز برای قطعی دانستن چنین برداشتی قدری زود است.

دریغا نظاربایوا در سال 1963 در شهر تمیرتائو در منطقه کاراگاندا متولد شد، در دانشگاه مسکو و سپس در دانشگاه دولتی قزاقستان تحصیل کرد. وی پیش از آغاز فعالیت سیاسی، بین سال‌های 1992 تا 1994 به عنوان معاون رئیس صندوق خیریه کودکان فعالیت داشت و در سال 1994 مسئولیت كانال تلویزیون ملی قزاقستان را برعهده گرفت و شبکه خبر قزاقستان را تاسیس نمود.

وی فعالیت سیاسی خود را در ژانویه 2012 شروع کرد: هنگامی که عضو مجلس نمایندگان قزاقستان شد و ریاست کمیته توسعه اجتماعی و فرهنگی را بر عهده گرفت. دو سال بعد او به اتفاق آرا ، به عنوان معاون رئیس مجلس و رئیس فراکسیون حزب نور اوتان انتخاب شد. براساس قانون اساسی قزاقستان، 15 سناتور مستقیماً توسط رئیس‌جمهور منصوب می شوند که یکی از این انتصاب ها داریغا نظربایوا بود که پس از رهبری پدرش در سپتامبر 2016 این پست را دریافت کرد. دریغا همچنین پیش از انتصاب در سمت معاونت مجلس سنا به عنوان معاون نخست‌وزیر نیز منصوب شده بود.

جانشین وی آشیمبایف 49 ساله از قبیله اردوی بزرگ است که قبلا به عنوان معاون دبیر شورای امنیت، نماینده پارلمانی، معاونت حزب نور اوتان و معاون رئیس دفتر رئیس‌جمهور فعالیت داشته است. وی همچنین ریاست انستیوی مطالعات استراتژیک قزاقستان را بر عهده داشته است. آشیمباف از اقوام نورسلطان نظربایف نیست، به این معنی که اکنون می‌توانیم به طور حتمی در مورد تقویت قدرت سخت‌افزاری قاسم ژومارت توکایف صحبت کنیم.
احتمالا روسیه از این جابجایی خوشحال نخواهد شد زیرا آشیمبایف که در ایالات متحده تحصیل کرده است، بارها در موضوع کریمه موضع طرفداری از اوکراین را اتخاذ کرده، در آزار و اذیت هواداران DPR و LPR (به طور مخفف جمهوری خلق دونستک و جمهوری خلق لوشنسک) در قزاقستان شرکت کرده است.او همچنین به عنوان یک مخالف روسیه با نمایندگان تأثیرگذار حزب دموکرات آمریکا در ارتباط است.

خداحافظی با نظربایف‌ها؟
خبر کنار گذاشتن دریغا از ریاست مجلس سنا شاید آغازی بر یک پایان باشد. پایانی بر حضور سی ساله این خاندان در سطح اول قدرت در قزاقستان.
کنار گذاشته شدن یا یک اخراج محترمانه برای دریغا که در چند سال اخیر زیر سایه پدر از تمام مصونیت‌ها و امتیازات ویژه برخوردار بوده است و شانس اول کسب قدرت در آینده قزاقستان بود، اگر با هماهنگی از قبل نبوده باشد، نشان از جسورتر شدن توکایف برای کسب قدرت بیشتر است. نگارنده نیز در یاداشت‌های پیشین منتشره در موسسه مطالعات ایران شرقی، از افزایش جاه‌طلبی‌های توکایف خبر داده بود که منجر به آغاز فصل جدیدی از مناقشات قدرت در قزاقستان خواهد شد. این یک واقعیت در روانشناسی سیاسی است: شخصی که حتی یک قطعه کوچک قدرت را هم به دست خودش گرفته است، دیر یا زود می‌خواهد سهم بیشتری کسب کند. توکایف به تدریج بر امور قزاقستان مسلط شده و طبیعتاً محدودیت‌های موجود را تحمل نخواهد کرد و این اتفاق بیش از پیش بر این فرضیه صحه گذاشت که او در حال برنامه‌ریزی برای دوران پسانظربایف است.
با بررسی آرای کارشناسان قزاق می‌توان به این نکته پی برد که حذف دریغا توسط توکایف با نورسلطان نظربایف هماهنگ شده است و احتمالا شخص نظربایف برای آینده، برنامه‌هایی متفاوت از پیش‌بینی سایرین را در نظر گرفته است. برخی از کارشناسان دیگر نیز معتقدند که دلیل حذف دریغا نظربایوا آسیب دیدن وجهه شخصیتی دریغا در چند ماه گذشته بوده. به طوری که تنها در عرض چند ماه، دختر رئیس‌جمهور سابق قزاقستان به کانون چندین رسوایی بین‌المللی تبدیل شد که باعث تضعیف وجهه نورسلطان نظربایف نیز گردید. آی سلطان فرزند ارشد دریغا که از اعتیاد به مواد مخدر رنج می‌برد با سلسله توئیت‌های خود اعتبار خانوادگی دریغا را زیر سوال برد. چندی بعد نیز مقامات انگلیس حساب‌های بانکی دریغا را با مبالغ چند میلیون دلاری کشف کردند، که ظاهرا شفاف نبوده است و همین باعث شد بلافاصله برخی حساب‌های وی در انگلستان مسدود شود.

سناریوهای احتمالی:
نکته‌ای که در این شرایط می‌توان با قاطعیت نسبی گفت این است که این کنار گذاشتن از ریاست سنا پایان کار سیاسی دریغا نظربایوا نخواهد بود و او مانند هر شهروند دیگر قزاقستان، می‌تواند مدعی کسب قدرت باشد و جاه‌طلبی های سیاسی خود را ادامه دهد. اما او باید این مسیر پیشرفت را در میان آرای مردمی و مسیر دشوار انتخابات طی کند. شاید برای او جاده سلطنتی که طی سال‌های گذشته مسیرهای رسیدن به قدرت را سهل و کوتاه کرده بود ، دیگر قابل استفاده نباشد.

کنار گذاشتن دریغا برای همه کارشناسان و تحلیلگران عجیب و غیرقابل پیش بینی بود و رمزگشایی از آن نیازمند زمان بیشتری است. اما اکنون می‌توان با بررسی داده‌های اندک موجود در این رابطه و نگاهی به علل آن صرفا به بیان چند سناریوی محتمل بسنده کرد.

در حالت کلی سه احتمال اصلی برای این تصمیم می‌توان در نظر گرفت:

حالت اول اینکه این تصمیم یک جابجایی در پازل قدرت در قزاقستان با حضور و موافقت نورسلطان نظربایف بوده است و به زودی دریغا در منصبی مهم به ادامه نقش‌آفرینی خود خواهد پرداخت و با توجه به خط رسانه‌ای و احتمالات مطرح شده در مورد استعفای نخست‌وزیر قزاقستان عسکرمامین، شاید این منصب برای دریغا درنظر گرفته شده است.

حالت دوم اینکه با توجه به وضعیت اضطراری در قزاقستان و افزایش برخی اختیارات رئیس‌جمهور و نیز مشکلات پیش آمده برای دریغا که در چند سطر بالا مختصر به آن اشاره شد، توکایف از فرصت پیش آمده نهایت استفاده را برده و یکی از جدی‌ترین رقبای خود را از سطوح بالای قدرت کنار زده است.
آخرین سناریوی محتمل را نیز می‌توان با توجه به وضعیت سلامتی نورسلطان نظربایف تحلیل کرد و این اتفاق را مهر تاییدی بر اخبار غیررسمی وخامت حال جسمی او درنظرگرفت.

هرچند احتمالات دیگری نیز در این میان وجود دارد که در مقایسه با موارد ذکر شده از اهمیت کمتری برخوردارند، مانند احتمال اینکه این کنارگذاشتن با موافقت دریغا همراه بوده است تا او بتواند آزادانه و با قدرت بیشتر برای انتخابات پارلمان پیش‌رو نقش آفرینی کند و یا این احتمال که حواشی پیش آمده برای دریغا و کاهش سرمایه اجتماعی او در این مدت اخیر، نورسلطان نظربایف را در مورد پررنگ‌تر شدن نقش دریغا با تردید مواجه کرده است و با کنار گذاشتن او نشان داده است که روی اسب بازنده شرط نخواهد بست و در ادامه بجای دریغا شاهد پررنگ‌تر شدن نقش دینارا و یا کولیبایف به عنوان نماینده خانواده نظربایف در قدرت باشیم. هرچند برای بررسی همه ی این احتمالات ذکر شده باید منظر تحولات هفته‌ها و ماه‌های آینده قزاقستان بود.
 
 احمد قاسم زاده