«الکساندر کنیازف» کارشناس سیاسی روس در یادداشتی، به تحلیل آینده روابط ازبکستان و تاجیکستان بعنوان 2 کشور متخاصم در منطقه آسیای مرکزی پرداخته است.

ایران شرقی/ با متن کامل این یادداشت در ادامه آشنا خواهید شد:
در حاشیه نشست سازمان همکاری شانگهای که قرار است در تاشکند ازبکستان برگزار شود، به احتمال زیاد،  روسای جمهور تاجیکستان و ازبکستان با یکدیگر ملاقات خواهند کرد. آخرین دیدار آنها در سپتامبر سال 2014 برگزار شد و بایستی گفت که دورنمای توسعه روابط بین دوشنبه و تاشکند اینبار بطوری جدی به نتایج دیدار احتمالی روسای جمهور دو کشور بستگی دارد.
بیشتر متخصصان به نتایج این ملاقات خوشبین هستند اما بنده چنان نگاه مثبتی ندارم زیرا در اینجا حداقل یک مسئله ای وجود دارد که هر دو طرف در رابطه به آن، موضع مختلف و آشتی ناپذیری دارند و بعید است که در آینده نزدیک به حل آن مبادرت ورزند.
این مسئله مربوط به احداث نیروگاه برق آبی راغون است که ازبکستان هرگز آماده نیست تا این پروژه عملی شود. البته در دستور کار دیدار احتمالی روسای جمهور دو کشور احتمالا مسائل دیگری که کمتر محل اختلاف دو کشور است، مورد بحث و بررسی نیز قرار خواهد گرفت. از جمله مسئله واردات محصولات به تاجیکستان از طریق خاک ازبکستان البته با استثناء تجهیزات نیروگاه راغون.
برقراری حمل و نقل هوایی بین دو کشور که از سال 1992 میلادی توقف شده است و هر کسی که قصد پرواز به تاشکند و یا دوشنبه را داشته باشد باید یا از طرق خط هوایی قرقیزستان و یا قزاقستان و یا حتی مسکو  استفاده کند. یک مسئله دیگر هم هست که مورد علاقه گفتگوی طرفین خواهد بود و آن احداث شاخه چینی خط لوله گاز ترکمنستان می‌باشد که تاشند از این طریق امیدوار است که علاوه بر انتقال گاز خودی توسط خط لوله‌های خودش باز هم از خط لوله گاز ترکمنستان استفاده کند و تاجیکستان نیز به نوبه خود امیدوار است با احداث این خط لوله مشکلات گازی را بر طرف کند.
مسئله حقوق بشری نیز یکی دیگر از موضوعاتی می‌تواند باشد که در دستور کار ملاقات احتمالی روسای جمهور دو کشور قرار خواهد گرفت. زیرا بین دوشنبه و تاشکند ارتباطات خوشاوندی و انسانی قابل توجهی وجود دارد.
ضمنا در ارزیابی روابط تاجیکستان و ازبکستان باید عواملی که باعث سردی همکاری ها بین دو کشور شده است نیز در نظر گرفته شوند. این عوامل به ابتدای فروپاشی شوروی و حادث شدن جنگ شهروندی در تایجکستان بر می‌گردد که ازبکستان و روسیه به طور مستقیم در این درگیری‌ها حضور نظامی داشتند. و از این طریق از گسترش آتش این درگیری در تمام منطقه جلوگیری کردند. و در ضمن به سر قدرت رسیدن نیروی سیاسی و افراد کنونی دولت تاجیکستان کمک کردند. از آن زمان و تا به امروز قلمرو تاجیکستان برای ازبکستان به عنوان یک مشکل باقی مانده است.
مثلا 80 در صد مواد مخدر افغانستان به قلمرو ازبکستان از طریق مرز تاجیکستان و قرقیزستان وارد خاک این کشور می‌شود. همچنین در مسئله علامت گذاری مرزها، تاجیکستان و ازبکستان با مشکلات جدی رو به رو هستند.  آن نقاط علامت گذاری نشده مرز مشترک دو کشور، مربوط به محل‌های اسکان مردم می‌باشد که حل این مسئله را باز هم مشکل تر می‌کند.
این مسئله هم برای دوشنبه و هم تاشکند مهم بوده بنابراین طرف‌ها دنبال راه حل آن خواهند بود و به عقیده من کارهای سازنده‌ای در این راستا صورت خواهد گرفت.
در حال حاضر مسئله مهم دیگری که باید راه حل خود را پیدا کند، موضوع احداث نیروگاه راغون در تاجیکستان است. این نکته را هم باید ذکر کرد که مسئله احداث این نیروگاه اصلا مورد حل و فصل قرار نگرفته و منافع نه تنها ازبکستان بلکه ترکمنستان و افغانستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
این مسئله در تاجیکستان سال هاست که به موضوعی سیاسی تبدیل شده و اکنون با گذشت سال‌ها به یک مسئله با درصد بالایی از خطر نیز تبدیل یافته است.
به عقیده من در درازمدت هیچیک از رهبران ازبکستان آماده پذیرش ساخت چنین نیروگاهی همانند راغون و قمبرآته نخواهند بود. احداث نیروگاه‌های بزرگ در آسیای مرکزی – یک راه بن بست است که به نوبه خود تنها به معنی پیدا نشدن سرمایه گذار برای احداث چنین طرح‌هایی خواهد بود. در روز های اخیر نیز توافقنامه در زمینه احداث نیروگاه «قمبرآتا» بین روسیه و قرقیزستان لغو شد. دوشنبه اکنون بدنبال سرمایه گذاران جدیدی نیز خواهد بود و قطعا دیگر امیدی به روسیه که از سال 2007 از ساخت این نیروگاه انصراف داده بود، نخواهد رفت.
مشکل آب و انرژی در آسیای مرکزی اکنون خصوصیت فراملی و بین دولتی کسب کرده و هر سرمایه گذاری که آماده سرمایه گذاری در این بخش بدون در نظر گرفتن منافع تمامی کشورهای منطقه باشد، بطور جدی موجب تشدید بحران در منطقه خواهد شد. و علاوه بر این منافع خصوصی خود را در منطقه زیر سوال می‌کشاند.
بعباریتی دیگر، هر سرمایه گذار در صورتی که ریسک سرمایه گذاری در چنین پروژه‌هایی را بپذیرد، علاوه بر کشورهای پایین دستی، مورد خطاب قزاقستان و ترکمنستان نیز که از آب سیردریا و آمودریا بهره می‌برند، نیز خواهند شد.
اما در این بین، بسیاری می‌خواهند موضع صریح روسیه در این زمینه بدانند یعنی مسکو جانبدار کیست؟ باید گفت که در مسکو این نکته را درک کرده‌اند که در منطقه نباید از هیچ کشوری طرفداری کرد. تاجیکستان – شریک استراتژیک روسیه در سازمان پیمان امنیت جمعی است. ازبکستان نیز همچنین شریک استراتژیک روسیه می باشد، و حتی میان این دو کشور توافقنام‌ ای در سال 2005 در این زمینه به امضا رسیده است که بر اساس آن در صورت تهدید خارجی باید از همدیگر دفاع کنند.
در چنین شرایطی تنها راه درست برای روسیه دنبال کردن سیاست برقراری موازنه که در آن از مسئله جانبداری از طرفی ذکر نشده است، م‌ باشد که سال هاست از سوی مسکو مورد استفاده قرار گرفته شده است.