ایران شرقی/ در میان کشورهای عربی، ریاض نقش پیشگامی را داشته و اقدامات «حسن نیت» آن نظیر سرمایه گذاری روی ساخت و ساز برخی از تأسیسات مورد نیاز کشورهای آسیای مرکزی به بحث قدرت نرم علنی و آشکار عربستان سعودی بر می‌گردد.
بخش پنهان این موضوع به حمایت‌های این کشور از رشد و توسعه جریان و ساختارهای سلفیت و تکفیر در منطقه ارتباط دارد.
سیاست‌های مشابه عربستان سعودی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را می‌توان به میزان محدودتری در قزاقستان و برخی از مناطق روسیه نیز مشاهده کرد. این در حالی است که سرمایه گذاری واقعی سعودی در بخش‌های اقتصادی به هیچ وجه جدی نبوده و نیست.
ریاض برای رسیدن به اهداف مورد نظر خود از راهکارهای مختلفی بهره برداری می‌کند که در این راستا تاکید روی دو مورد لازم خواهد بود. یکی اینکه از هر طریقی (از جمله از راه واگذاری امکانات مالی) اعتماد نخبگان حاکم محلی به دست آورده و دیگری اینکه با استفاده از این امتیاز، به صورت تدریجی گروه‌های اجتماعی دارای دیدگاه‌های مذهبی و سیاسی منطبق با استانداردهای عربستان سعودی شکل می‌گیرند.
این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که جهانبینی مذهبی و عناصر سبک زندگی و فرهنگ سعودی بیش از پیش در جوامع آسیای مرکزی تاثیر می‌گذارد که تبدیل آن به یک عامل بی ثباتی کاملا امکانپذیر خواهد بود.
ریشه دار شدن نوع نگاه سعودی-عربی، الگوهای رفتاری و اشکال مذهبی می‌تواند منجر به انشعابات اجتماعی بین پیروان مذهب حنفی و فرق وارداتی عربی، بین طرفداران سبک زندگی سکولار و پیروان آل سعود، بین مسلمانان و غیر مسلمانان و... شود که امنیت منطقه را با چالش‌های جدی مواجه خواهد کرد.
مشکلات اقتصادی و اجتماعی
ریاض با توجه به شرایط سنگین اقتصادی و اجتماعی کشورهای آسیای مرکزی و به خصوص قرقیزستان و تاجیکستان فرصت جهت گسترش نفوذ خود در منطقه را مناسب می‌داند.
در حال حاضر، ریاض اعمال نفوذ در زمینه‌های انسان دوستانه (قبل از همه آموزش و پرورش)، ایجاد شبکه‌های آموزش مذهبی و موسسات آموزشی، برقراری و تحکیم تماس‌های نزدیک با نخبگان سیاسی کشورهای منطقه (از جمله با مخالفان) را از اهداف اصلی خود می‌داند.
بحثی که طی سال‌های اخیر در روابط عربستان سعودی با کشورهای منطقه برجستگی پیدا کرده است، این است که ریاض به بهانه هماهنگی همکاری و هماهنگی مبارزه علیه تروریسم بین‌المللی و افراط گرایی مذهبی با نهادهای نظامی، انتظامی و امنیتی این کشورها تماس برقرار کرده و حتی اعتماد برخی از مسئولین سطح عالی این نهادها را نیز به دست آورده است. امضای اسناد همکاری‌های امنیتی بین عربستان سعودی با دولت‌های تاجیکستان و ترکمنستان با این موضوع ارتباط دارد.
ریاض بخش زیادی از فعالیت‌های خود برای تامین نفوذ مداوم در منطقه و بویژه در قرقیزستان و تاجیکستان را از طریق نمایندگان رسمی وزارت امور اسلامی و اوقاف و همچنین سازمان‌هایی مانند «صندوق توسعه سعودی»، «صندوق الحرمین»، «بنیاد بین‌المللی اسلامی» و بنیاد خیریه «طیبه» انجام می‌دهد.
در رابطه به تشدید فعالیت های عربستان سعودی طی ماه‌های اخیر در قرقیزستان و تاجیکستان به موارد زیر می توان اشاره کرد.
قرقیزستان
در چارچوب موافقتنامه دوجانبه میان ریاض و بیشکک که طی سفر رسمی «الماسبیک آتامبایف» رئیس جمهور قرقیزستان در سال 2014 به عربستان سعودی حاصل شد، صندوق توسعه سعودی در سال 2016 جهت ساخت 16 موسسه آموزشی در مناطق قرقیزستان و همچنین شهرهای «بیشکک» و «اوش» 30.7 میلیون دلار اختصاص داده است. این اعتبار همراه با امتیازاتی بوده و مهلت بازپرداخت آن 25 سال در نظر گرفته شده است. لایحه این موافقتنامه از سوی کمیته های مربوطه پارلمان قرقیزستان مورد تائید قرار گرفته و قرار است توسط نشست عمومی پارلمان این کشور نیز به تصویب برسد.
همچنین صندوق توسعه سعودی تصمیم گرفته است تا برای تعمیر و بازسازی بیمارستان های کودک در شهرهای بیشکک و اوش 17 میلیون دلار هزینه کند.
علاوه بر این «ملیس تورگونبایف» وزیر کشور قرقیزستان طی سفر خود به عربستان سعودی که در چند روز پیش صورت گرفت، با ولیعهد «محمد بن نایف بن عبدالعزیز» توافقنامه‌هایی را در زمینه‌های مبارزه با تروریسم، جرایم سازمان یافته، قاچاق مواد مخدر و روانگردان، فساد و جنایات مربوط به بخش اطلاعرسانی را به امضا رساند.
ریاض برای اجرای این توافقات و همچنین تقویت امکانات مادی و فنی وزارت کشور قرقیزستان تا پایان سال جاری میلادی مبلغ 12 میلیون دلار اختصاص خواهد داد.
بر اساس توافق بین مقامات امنیتی دو کشور طی سال های 2016-2017 حد اقل 25 نفر از کارمندان وزارت کشور قرقیزستان در مراکز تخصصی عربستان سعودی دوره های کارآموزی خواهند دید.
تاجیکستان
با توجه به توافق حاصل شده طی سفر رسمی اخیر «امامعلی رحمان» رئیس جمهور تاجیکستان به ریاض و بازدید اخیر «عبدالله بن محمد آل الشیخ» رئیس مجلس شورای عربستان سعودی از دوشنبه، عربستان سعودی جهت ساخت مجتمع جدید پارلمانی تاجیکستان بودجه لازم را اختصاص خواهد داد.
همچنین وزارت کشور عربستان سعودی در پاییز سال جاری یک هیئتی را به منظور آشنایی با تاجیکستان و تهیه موافقتنامه جهت هماهنگی تلاش های سرویس های اطلاعاتی ریاض و کمیته امنیت ملی تاجیکستان برای مبارزه با تروریسم اعزام خواهد کرد.
علاوه بر این به منظور کمک به توسعه نظام آموزش مذهبی جوانان تاجیک، آکادمی ملک فهد دفتر خود را در شهر دوشنبه افتتاح خواهد کرد.
لازم به ذکر است که پروژه‌های توسعه همکاری با عربستان سعودی از حمایت‌های رئیس جمهور تاجیکستان و نزدیکان وی برخوردار می باشد. نخبگان حاکم تاجیکستان (همانند ترکمنستان) برقراری تماس‌های نزدیک با ریاض را به نوعی تضمین امنیت خود و کشورشان در برابر خطر افراطگرایی مذهبی و متناسبا دریافت کمک های مالی از سوی عربستان سعودی می‌دانند.
البته ریاض فراهم شدن زمینه برای گسترش حضور خود در منطقه و از جمله در قرقیزستان و تاجیکستان را به عنوان ابزار موثر تضعیف نفوذ روسیه و ایران می شناسد و متناسب با آن اقدام می‌کند.
این موضوع که در حال حاضر نه روسیه و نه ایران قادر به پاسخگویی به مطالبات مالی نخبگان قرقیزستان و تاجیکستان و همچنین ارائه کمک مادی برای رفع بحران اقتصادی و اجتماعی در این کشورها نمی باشند، مسیر را برای نفوذ و افزایش نقش عربستان سعودی باز کرده است.
باید گفت که تشدید فعالیت های ریاض در آسیای مرکزی (و همچنین افغانستان) برای منافع منطقه ای مسکو و تهران تهدید جدی ایجاد کرده است. ماهیت این تهدید عبارت از آن است که حداقل در دو کشور آسیای مرکزی دفاتر پنهانی سرویس‌های اطلاعاتی عربستان سعودی دست به کار شده و بنابه در اختیار داشتن منابع قابل توجه مالی در آینده نزدیک روی فرآیندهای سیاسی این کشورها تاثیر جدی خواهند گذاشت.
تردیدی وجود ندارد که این نوع حضور تقویت گروه‌های و دوایر ضد ایرانی و ضد روسی را نیز از اهداف مهم حضور خود در نظر خواهند گرفت.
بدون تردید، وهابیت (سلفیت) که ایدئولوژی رسمی عربستان سعودی است، برای اسلام سنتی در آسیای مرکزی و به خصوص در قرقیزستان و تاجیکستان چالش جدی به شمار می‌آید. با توجه به آنکه روحانیون محلی (سنتی) عمتا غیر فعال می باشند، تبلیغات تهاجمی وهابیت (سلفیت) با برخورداری از پشتوانه لازم مالی می تواند به موفقیت‌های زیادی در این کشورها دست یافته و بر شمار پیروان خود (از جمله به شمول نخبگان و مسئولین نهادهای نظامی، امنیتی و انتظامی) به صورت غیر قابل تصور بیفزایند. ایجاست که ریاض برای نقش و نفوذ خود بالای تحولات منطقه ابزارهای جدید تاثیرگذاری را در اختیار خواهد گرفت.