• • ترامپ از زمان ورود به کاخ سفید خیلی تلاش کرد که در عرصه خارجی به خواسته­‌های خود برسد اما در این مدت به دستاورد چشم­گیری دست پیدا نکرده بود به طوری که حتی ماجراجویی­‌های بین­‌المللی وی از سوی سیاستمداران آمریکایی و رقبای وی مورد انتقاد قرار گرفته بود. امضای توافقنامه صلح با طالبان می­‌تواند برای ترامپ از ارزش بالایی برخوردار باشد و او می‌تواند در آستانه انتخابات 2020 آن را به رقبای انتخاباتی خود بفروشد. به نظر می‏‌رسد «کارت صلح افغانستان» برای ترامپ آن قدر ارزش داشته که بخواهد آن را با طالبان به امضا برساند. طبق آنچه در این موافقتنامه آمده است، آمریکا توانسته است طالبان را در شمار متحدین خود در افغانستان قرار دهد. گروهی که قریب به دو دهه منافع ایالات متحده آمریکا را آماج حملات خود قرار داده بود، اکنون به استناد این موافقتنامه متعهد می­‌شود که با هر   پدیده­‌ای که بخواهد امنیت ایالات متحده آمریکا و متحدین او را تهدید کند، مقابله کند. ضمن آن که در این موافقتنامه به موضوع خروج نیروهای نظامی خارجی، ظرف مدت زمانی خاص اشاره شده است. موضوع خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در افکار عمومی آمریکا از حساسیت بالایی برخوردار است و گنجاندن این بند در توافقنامه می­‌تواند دستاورد ارزشمندی برای ترامپ باشد و او را یک گام به پیروزی در انتخابات بعدی ریاست جمهوری نزدیک کند.
  • این توافقنامه در شرایطی امضا شد که در فضای سیاسی ایالات متحده و در فضای سیاسی داخل افغانستان با انتقاداتی همراه بوده است. ارگ ریاست جمهوری و شخص اشرف غنی با انتقاد از این توافقنامه، موضوع آزادی زندانیان طالبان را موضوعی در اختیار دولت افغانستان دانسته و آن را خارج از حوزه اختیارات مذاکره‏ کنندگان آمریکایی خوانده است. در سوی مقابل در طرف آمریکایی نیز انتقاداتی به ترامپ وارد شده است. ترامپ هم در پاسخ اظهار داشته که هر کسی ممکن است نظر خود را داشته باشد اما مهم این است که در پایان آنچه که من می‏‌خواهم؛ انجام خواهد شد. این موضع‌گیری نشان می­‌دهد که موافقتنامه مخالفین جدی دارد و انتقادات جدی به این توافقنامه وارد است و ترامپ تلاش می­‌کند با پوشاندن زوایای این توافق، به اهداف خود برسد.
  • آنچه در امضای این توافقنامه جلب توجه می­‌کند عدم حضور جمهوری­خواهان تندرویی همچون جان بولتون است که در گذشته یک بار مانع امضای این موافقتنامه صلح شده بودند. این موضوع نشان می‌دهد که ترامپ تمام مخالفان موافقتنامه را از روند سیاسی کنار گذاشته و تلاش می­‌کند بدون حضور آنها تصمیم­‌گیری کند و این توافقنامه را به صورت دوفاکتو پیش ببرد. هر چند اطلاعی از مفاد توافقنامه قبلی در دسترس نیست و تغییراتی که در موافقتنامه جدید صورت گرفته مشخص نیست؛ با این حال به نظر می­‌رسد با توجه به عجله ترامپ برای امضای موافقتنامه، طراز امتیازات مبادله شده با طالبان چندان به نفع ایالات متحده تغییر نکرده باشد.
  • توافقنامه صلح اخیر، یک توافقنامه سیاسی است و نه یک توافقنامه حقوقی، و مذاکره­ کنندگان آمریکایی وعده داده‏‌اند که مکانیزم­‌های حقوقی را در آینده فعال کنند. اما آنچه حائز اهمیت است مکانیزم­‌های پیشنهادی است که در توافقنامه مورد اشاره قرار گرفته است. در حالی که این قابلیت برای مذاکره‌کنندگان آمریکایی وجود داشت که این توافقنامه را به نهادهای قانونی و حاکمیتی آمریکا؛ همچون مجلس نمایندگان و سپس مجلس سنا ارجاع دهند و در نهایت به امضای رئیس جمهور برسانند؛ و یا از مکانیزم دیگری همچون قانون اجرایی که به امضای رئیس جمهوری می­‌رسد، استفاده کنند؛ با      چشم‏‌پوشی از هر دو مکانیزم، وعده تصویب در شورای امنیت را داده­‌اند. به نظر می‏‌رسد که مقامات مذاکره­ کننده آمریکایی نسبت به مطول شدن و یا کارشکنی­‌های داخلی در خصوص مفاد موافقتنامه نگرانی داشته­‌اند و تلاش کرده­‌اند تا ابتدا مکانیزم­‌های بین­‌المللی را فعال نمایند. هر چند که با تصویب این توافقنامه در شورای امنیت سازمان ملل، از آنجا که در سیستم حاکمیتی آمریکا به قانون تبدیل نشده است، امکان بازگشت از آن برای روسای بعدی ایالات متحده آمریکا وجود خواهد داشت و این موضوع سبب می­‌شود که طالبان با حساسیت بیشتری نسبت به موضوع اجرای بندهای توافقنامه توجه نشان بدهد. نکته دیگری که به نظر می­‌رسد می­‌تواند در این خصوص به آن اشاره نمود، استفاده از ظرفیت‌های سایر کشورهای منطقه برای تصویب توافقنامه صلح با طالبان است. در رویکردی که آمریکا اتخاذ کرده، اگر کشورهای عضو شورای امنیت با تصویب این توافقنامه در سازمان ملل موافقت نکند زمینه­‌های اختلاف و شکاف میان آنها و طالبان فراهم می­‌شود و این موضوع به نزدیکی هر چه بیشتر طالبان به آمریکا منجر خواهد شد لذا مکانیزم پیشنهادی از سوی آمریکا در حقیقت کشورهای همسایه افغانستان را در عمل انجام شده قرار خواهد داد تا با تصویب موافقتنامه و مفاد آن همراهی کنند. علاوه بر این به نظر می­‌رسد تیم مذاکره­ کننده آمریکایی ملاحظات دیگری نیز داشته­‌اند به طوری که ارجاع این توافقتنامه به نهادهای قانونی، آمریکا را منجر به افشای اطلاعات مبادله شده در روند مذاکره قلمداد کرده­‌اند و با این تصمیم مانع از دسترسی و همچنین مداخله نمایندگان دموکرات شده و زمینه حذف نمایندگان کنگره از فرایند تصمیم­‌گیری درباره توافقنامه صلح فراهم کرده­‌اند و از این طریق تلاش کرده­‌اند تا زمینه را برای پیشبرد اهداف توافقتنامه تا حدودی تضمین کنند.
  • گفته شد که این توافقنامه فعلا یک موافقتنامه سیاسی است، لذا بخشی از اهداف کوتاه مدت ترامپ را تأمین می­‌کند. اما اینکه مفادی که در این توافقنامه ذکر شده در راستای راهبرد کلان آمریکا نسبت به افغانستان قرار دارد یا خیر؟، موضوعی است که در آن تشکیک وجود دارد. واژگان، عبارات و مفاهیمی که در این موافقتنامه به کار رفته است دو پهلو است. از یکسو طالبان را به عنوان دولت رسمی به رسمیت نشناخته است و از سوی دیگر مفاد این توافقنامه حیثیت طالبان را در حد دولت ارتقاء داده است. به عنوان نمونه در ابتدای این موافقتنامه عبارت «موافقتنامه بین امارت اسلامی افغانستان که توسط ایالات متحده به عنوان یک دولت به رسمیت شناخته نمی­‌شود و به نام طالبان شناخته می­‌شود و ایالات متحده آمریکا» آمده است، منتهی در بخشی از بند دوم موافقتنامه، طالبان تعهداتی می­­‌دهد که جزء اختیارات دولت می­‌باشد. این دوگانگی در متن و مفهوم، به پیچیدگی این موافقتنامه افزوده است.
  • از ابتدای مذاکرات مقامات مذاکره­ کننده آمریکایی بر خروج بخشی از (و نه همه) نیروهای آمریکایی و ائتلاف از افغانستان تأکید می­‌کردند، در حالی که طالبان از همان ابتدا امضای موافقتنامه صلح را منوط به خروج کامل نیروهای نظامی آمریکایی کرده بودند. با این حال در سند توافقنامه امضا شده شاهد هستیم که طالبان با کوتاه آمدن از موضع قبلی خود، جدول زمانی خروج نیروهای نظامی آمریکا را پذیرفته و توافق کرده­‌اند که تعداد 8600 نفر از نیروهای خارجی طی یک جدول زمانی از افغانستان خارج شوند. ذکر دو تاریخ 135 روز و 9 و نیم ماه برای خروج نیروهای نظامی خارجی حاکی از این موضوع است که آمریکا به دنبال رصد و کنترل رفتار طالبان است و در صورت مشاهده تخلف در طالبان، آمادگی بازگشت به افغانستان را خواهد داشت. علاوه بر این جدول زمانی ارائه شده، حاکی از این است که موضوع خروج تدریجی نیروهای آمریکایی از افغانستان به بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا موکول خواهد شد و در این صورت، دولت بعدی آمریکا خواهد توانست بدون خروج کامل از افغانستان، در صورت لزوم نسبت به اتخاذ تدابیر لازم تصمیم­گیری نماید.
  • از نکات مبهم در این توافقنامه؛ نوع قرائت طالبان و آمریکا از موضوع تهدید است. تا پیش از امضای موافقتنامه، طالبان و آمریکا دشمن یکدیگر بودند و اقدامات و فعالیت هر کدام، تهدیدی علیه امنیت دیگری تلقی می­‌شد. در این موافقتنامه طالبان پذیرفته که با هر آنچه که امنیت آمریکا و ایالات متحده را تهدید کند، مبارزه کند. اینکه چه اتفاقی افتاده که طالبان پذیرفته که با هر نوع تهدیدی که امنیت آمریکا را به چالش می­‌کشد، مقابله کند موضوعی است که مورد تردید قرار دارد. اینکه مفهوم تهدید که به طور کلی در این موافقتنامه به کار رفته است می­‌تواند به چه موضوعاتی اشاره داشته باشد به ابهام هر چه بیشتر موافقتنامه دامن زده است. یکی دیگر از ابهامات موافقتنامه، استفاده از واژه «تضمین» است که در متن موافقتنامه به کار رفته است. در حالی که در جای جای موافقتنامه از عنوان تعهد استفاده شده است، در ابتدای موافقتنامه عبارت «تضمین­‌ها و مکانیزم­‌های اجرایی استفاده از خاک افغانستان ....» به کار رفته است. اگر بپذیریم که برای تهیه متن توافقنامه زمان زیادی صرف شده و با دقت بالایی تنظیم شده است، به نظر می­‌رسد واژه «تضمین» اشاره به یک مجموعه وعده و وعیدهایی دارد که در پشت پرده طرفین به یکدیگر داده­‌اند و در این متن طرفین تضمین می­‌دهند تعهدات پشت پرده­‌ای را که به یکدیگر داده­‌اند را به نحو احسن و با دقت اجرا و پیاده نمایند.
  • از دیگر بازتاب‌های توافقنامه اخیر درباره صحنه سیاسی افغانستان، وضعیت داخلی نیروهای سیاسی افغانستان است. این توافقنامه در حالی بین آمریکا و طالبان امضا شد که روابط احزاب سیاسی و رهبران اقوام افغانستان با یکدیگر و با دولت وحدت ملی بیش از پیش شکننده شده و الگوی تنش بر آن سایه انداخته است. نیروها از واگرایی حداکثری برخوردار هستند و آرایش نیروهای سیاسی از نظم و هارمونی مشخصی برخوردار نیست. نیروهای سیاسی افغان را می­‌توان به مهره­‌های تسبیحی تشبیه کرد که از نخ تسبیح جدا شده­‌اند. انتخابات ریاست جمهوری و اعلام پیروزی اشرف غنی به عنوان رئیس جمهور آینده افغانستان نیز به عدم هارمونی و واگرایی هر چه بیشتر بین نیروها دامن زده است. وضعیت کنونی نیروهای سیاسی افغان را می­‌توان به «سرگشتگی نیروهای سیاسی» و شرایط حاکم بر افغانستان را می‏‌توان به «دوران حیرت افغانستان» تعبیر کرد. این ناهماهنگی و از هم­ گسیختگی بر یکپارچگی و انسجام جبهه داخلی در تعیین تیم گفتگو و ورود به مرحله گفتگوهای بین­‌الافغانی تأثیر گذار خواهد بود و به تضعیف جایگاه دولت در مذاکرات آتی دامن خواهد زد. در این میان هر نیرویی که بتواند در راستای اهداف منطقه­‌ای خود نقش نخ تسبیح را برای نیروهای سیاسی افغان ایفا کند و بین آنها وحدت ایجاد کند، می­‌تواند در آینده افغانستان نقش فعال­‌تری یفا نماید.
  انتهای مطلب/
  
  *دکتــرای ژئـوپلیتیـک و کارشناس مسائل منطقه
   

کد خبر:2206